terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Czasowanie. Zaimek osobisty. Osobowanie. Liczbowanie. Rodzajowanie. Trybowanie: Czep/1871–1872
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- O etymologii: Mal/1700
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O literách włoskich i wymowieniu ich: Sty/1675
- O rzeczownikach: Ryk/1850
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rodzaje i liczby istotników: Czep/1871–1872
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Kurh/1852
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp do Gramatyki: SzyGram/1767
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
DE GENERIBUS o Rodzájách.
Znájdują się w języku włoskim sczegulne dwá Genera, álbo Rodzaje męski i Niewieści [...].
Participia to jest uczestnictwá ż pomocnym słowem Sono przemieniáją sie jáko przydatne Imioná, ták, w rodzaju, jáko i w liczbie [...].
W ártykule te są osobliwsze przymioty: rodzaj, spadek, i liczbá.
Rodzájow Fráncuzi máją trzy, jedęn męski, drugi niewieści, trzeci oddzielny. po Fr: masculin, féminin, neutre. Tego trzeciego nie záżywáją, tylko w kielku záimkách.
P. Co są Rodzaje i wiele ich jest? O. Rożność dwoch płci dała początek dwom Rodzajom: Męskiemu i Niewieściemu; procz ktorych języki Wschodnie i niektore Zachodnie inszych nie znają [...]. P. Jakże poznać ktore słowo jakiego jest rodzaju? O. Kiedy mu się dodać może Zaimek [...]
Les Grammairiens asignent aussi trois autres genres, le Commun, l'Incertain, et l'Epicene.
[...]
Ciż Grammatycy cztery inne rodzaje naznaczają, Commune, Dubium, Epicoenum, i Omne.
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Rodzajem zowiemy w imionach żywotnych wyrażenie płci, lub niewyrażenie np. brat wyraża płeć męzką, siostra żeńską, dziecię żadnej płci nie wyrazie; brat przeto jest rodzaju męzkiego, siostra żeńskiego, dziecię, nijakiego, to jest nie znaczącego żadnej płci. W nieżywotnych Imionach rodzajem zowiemy podobność zakończenia do żywotnych już płeć wydających, już nie wydających.
Dwa są tylko rodzaje w języku angielskim: rodzaj męzki i żeński. Do piérwszego należą imiona mężczyzn i samców, do drugiego kobiét i samic. Wszystkie zaś imiona nieżywotne a nawet istot żyjących, w których płci wyraźnie rozpoznać nie można, lub na których płeć nie zwraca się uwaga, nie należą ani do jednego ani do drugiego rodzaju, to jest krócéj mówiąc, są rodzaju, rzeczowego, czyli nijakiego. Ze wszystkich znanych języków, jeden podobno język angielski poszedł tą drogą przez samą naturę wskazaną.
Słowo z przedmiotem zdania zgadza się w osobie i liczbie, w czasie zaś przeszłym zgadza się także w rodzaju.
Przez rodzaj istotników rozumiemy w osobowych i niektórych zwierzęcych wzgląd na płeć istot, przez nie oznaczanych; we wszystkich zaś innych wzgląd na ich zakończenie.
Rodzajów jest trzy: męzki np. ten ojciec, syn, stół […]; żeński np. ta matka, córka, książka […]; nijaki np. to dziécię, wilczę, cacko […].
Podmioty trzech osób, tj. istotniki lub zamiast nich stojące zaimki ja, ty, on, odmieniają się przez liczby i różnego są rodzaju, zatém i słowa dla zgody z niémi odmieniamy przez liczby, co się nazywa liczbowaniem, a w czasie przeszłym i z niego urobionych i przez rodzaje, i to się nazywa rodzajowaniem [...].
Rzeczownik osobowy może być nazwą mężczyzny, albo kobiety, albo też dziecka; to też rozróżniamy trzy rodzaje rzeczowników i mówimy, że nazwy mężczyzn, jak np.: brat, syn, król, wódz, ułan, Jan, Zygmunt, Polak, Francuz, Niemiec, chłop, mularz, szewc, siłacz, są to rzeczowniki rodzaju męskiego.
Przymiotnik więc w odmianie swej stosuje się do rzeczownika, czyli, jak się zwykle mówi: przymiotnik zgadza się ze swoim rzeczownikiem w rodzaju, liczbie i przypadku.
Powiązane terminy
- okoliczność (własność; kat. gramat.)
- przymiot (kategoria gram.)
- rodzajowanie
- własności (kat. gramat.)
- wzgląd gramatyczny