terminów gramatycznych online
krtań
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział I. O głosie: Kop/1817
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Głosownia: Kr/1897, Mał/1879, PolTerm/1921, Król/1922, Kon/1920
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Nauka o głosce: Kl/1939
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- Prawa głosowe spółgłosek: Malin/1869
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1785
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
- Wstęp: Desz/1846, Szt/1854, Jak/1823
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Wyobrażenie, pojęcie, wyraz, znaki pisarskie, głoska, zgłoska, podziały wyrazów: Czep/1871–1872
Cytaty
Części té jedné są bliższé, drugié dalszé: części bliższé wydającé głos są cztéry: gęba, gardło, krtań, płuca: przyjmującé zaś głos, jest ucho.
[...] biorę i uważám części, któré już bliżéj, już daléj należy do robieniá i uczuciá głosu, jakie są: gęba, gardło, krtáń, płuca, diafragma, ucho, żyłki, myszki, duchy ożywiającé i ślina. W tych wszystkich częściach głosowéj, że tak rzekę, piszczałki, okazuję przyrodzoné własności do wydaniá głosu służącé.
Drugié postrzeżénié dają narzędzia głosu. Troskliwy badacz [...] spotyka Anátomika [...] który [...] pokazuje mu na preparatach (a) narzędzia głosu ludzkiego. Jest to przyrodzoná pisczałka, ktora ciągnie i oddaje dech: poczyna się od ust i nosa, a na płucach kończy. Płuca gąbkowaté, ciagną i wypychają powietrzé, urabiané naprzód w saméj pisczałce, mającéj w ciągu wewnętrza swego chrząstkowaté połowiczné obrączki, aż do otworu krtani, łączącéj się z większém gęby wydrążéniém mającém we środku język, z boków podniebienié, zęby, podbrodek, dwa otwory do zwierzchnego nosa z dwiema wargami; a na każdém z tych narzędzi urabia się głos mówcy lub śpiewaka.
Zowiémy ją takoż językiem, od jednego z narzędzi mównych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni. Narzędzie te są: gęba, język, zęby podniebienne, garło, krtań, płuca.
Nikt nie rozmawia z cyrklem w ręku, dla wymierzania za każdą głoską otworu ust lub krtani.
Język składa się z wyrazów, wyrazy z brzmień w mowie. Brzmień tych oddanie, czyli wymawianie uskutecznia się przy pomocy następnych narzędź mowy: ust, płuc, języka, zębów, podniebienia i krtani za przewodnictwem żywego głosu nauczyciela wymawiać i czytać uczącego [...].
Głos ludzki [...] pochodzi z płuc, a urabia się za pomocą ust, krztani, gardła, języka, podniebienia, zębów, warg, nosa i t.d.
Krtań, ni, lm. nie, ż. (larynx), an. część kanału oddechowego leżąca między głośnią (rinu glottidis) a tchawicą.
[...] Samogłoska jest to głos wydobyty s piersi a ráczéj s krtani za pomocą płynącego s płuc powietrzá, przechodzący przez kanáł mowny. Od różnicy wewnętrznéj formy tegoż kanáłu zawisła różnica jednéj samogłoski od drugiéj. I tak przez jinną formę kanáłu mównego płynie głos samogłoski a, przez jinną zaś głos samogłoski u itd. W chwili trwaniá głosu samogłoski kanáł mówny musi być nieruchomy, gdyż za każdą i nájmniejszą zmianą wewnętrznéj formy kanáłu powstaje natychmiást jinná samogłoska [...].
Powiedzieliśmy […], że każdá samogłoska jest głosem za pomocą jidącego s płuc powietrzá s krtani czyli głośni (glottis) wydobytym […].
Współgłoska albo (opuszczając w) spółgłoska jest to znak dla wyrażenia głosu wspólnie z inném brzmieniem, urobioném któremkolwiek narzędziem mowy, jako to: wargami, językiem, zębami, podniebieniem, gardłem czyli krtanią […].
SAMOGŁOSKĄ, nazywamy brzmienie, powstające za wydaniem głosu przy większém lub też mniejszém otworzeniu ust naszych puszczonego przez ów kanał nasz mowny, który się w głębi krtani poczyna, a na wargach lub też na otworach nosowych kończy — bez żadnego przy tém czynnego współdziałania tych poszczególnych, w rzeczonym kanale umieszczonych narzędzi mownych, jakimi są np. wargi, zęby, język, podniebienie i gardło.
Organa mowy dzielą się na:
1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,
2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.
§ 8. Narządy mówne. Do wydawania dźwięków mowy ludzkiej potrzebne są odpowiednie narządy mówne, a mianowicie: jama ustna i jej części: język, zęby, wargi, podniebienie twarde i miękkie, zakończone języczkiem, i jama nosowa, oraz gardło z krtanią, opatrzoną strunami głosowemi.
Tchawica, y, lm. e 1. anat. (trachea s. aspera arteria) przewód oddechowy, doprowadzający powietrze do płuc; † Wiatrociąg (Perz.), X Kanał oddechowy (Kam.), † Kanał dechowy, † Krtonia arterja, † Fletnia płucowa, Krtań (Krup.), † Gardziel oddechowy. (Wei.), !Gardziel (Jar.), [Chrząściel]. T[chawica] jest rura w gardle chrząstkowa, jakoby z pierścionków, abo z jakich obrączek złożona, którą nic jedno dech idzie; przeto tchawicą zowią [...].
Wiatrociąg, u, lm. i [...] 3. anat.: † W[iatrociąg] p. Krtań. † Wiatrociągu członkowaty otwór, p. Głośnia.
Krtaniowy (laryngeus) przym. od Krtań; X Krztoniowy: Nerw K. Tętnica krtaniowa. † Krtaniowe jabłko = nagłośnia. Wziernik K. = zwierzciadełko do badania krtani, in. laryngoskop, X krtaniowid.
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Krtań, i a. † ej, ż. a. † a, [a] m., lm. e, † Krtąń, † Krtoń, † Krztań, † Krtycze, [Krztań, Krztoń, Hyrtań, Hyrtuń], Grdyca, Grdyka, X Grdycze 1. anat. (larynx) początek narządu oddechowego, służący głównie do wytwarzania głosu, in. † krtania zaczątek, † głowa krtania a. wiatrociągowa, [jabłko Adamowe, ogryzek] [...] † Krtani błonka. Das. (= nagłośnia).
Narządy mówne są następujące: [...] 1) jama ustna [...]; 2) jama nosowa [...]; 3) krtań [...] opatrzona błonami, czyli strunami głosowemi [...].
Spółgłoski wymawiamy, wydobywając głos z piersi i równocześnie używając poszczególnych narzędzi mowy, któremi są: krtań, podniebienie, zęby, język, wargi.
Narządy mowne. Tchawica. Krtań. Wiązadła głosowe. Szpara głosowa. Chrząstka tarczowa, chrząstka obrączkowa, chrząstki nalewkowe. Nagłośnia. Nasada: jama ustna, jama gardłowa, jama nosowa. Podniebienie miękkie, języczek. Podniebienie twarde. Dziąsła (wypukłość nad zębami). Zęby. Szczęki. Język. Wargi.
[...] narządy mowne: Należą tu: 1) tchawica, przez którą wydostaje się z płuc prąd powietrza, zwany wydechem, 2) krtań, czyli główna część tchawicy, w której umieszczone są 3) wiązadła głosowe, sprężyste błony, zdolne do drgania i wydawania przez to brzmienia, czyli dźwięku. Między strunami znajduje się 4) szpara głosowa, przez którą przepływa powietrze bezdźwięcznie (np. przy wydychaniu). W krtani znajduje się oprócz tego nagłośnia, zamykająca tchawicę.
Gdy wydech, wydobywający się z płuc przez tchawicę i krtań, wprawi w ruch wiązadła głosowe [...] otrzymujemy wrażenie głosu (a, o, e, i, y, u) o różnem zabarwieniu, zależnie od tego, jaką formę przybiera jama ustna. Głoski te możemy łatwo wymawiać same, bez połączenia z innemi, stąd ich nazwa: samogłoski w przeciwstawieniu do takich głosek, przy których tworzeniu czynne są narządy mowne (wargi, język, zęby itd). Są to: spółgłoski.
Narząd oddechowy składa się z płuc [...] i tchawicy [...] czyli kanału oddechowego, łączącego płuca z krtanią [...] i dalej z jamą gardłową.
Górna część tchawicy, złożona z całego szeregu chrząstek, nazywa się krtanią.
Udział krtani w wytwarzaniu głosek polega na czynności wiązadeł głosowych.
Całość narządu, służącego do wytwarzania dźwięków mowy ludzkiej, składa się z trzech zasadniczo różnych części, mających trzy zasadniczo różne czynności:
z aparatu oddechowego (1),
z krtani (2)
i z wszystkich organów mowy, które się ponad krtanią znajdują, a które jako całość możemy nazwać nasadą (3).
Wstępne zwarcie krtani znaczę przez ., brak jego przez '; ˛ wyraża nosowość, ̯ niezgłoskotwórczość: a więc np. i ̯ to nosowe niezgłoskotwórcze i (nosowe j); płynne bezdźwięczne odróżniam przez , [...].
Krtań, p. narządy mowne.
★Narządy mowne: ★płuca, ★tchawica i jej górna część, t.j. ★krtań, utworzona z ★chrząstki tarczowej (cartilago thyroidea) od przodu, ★obrączkowej (pierścieniowej, cartil. cricoidea) od tyłu, na której umieszczone są ★chrząstki nalewkowe (cart. arytaenoideae) ruchome, przytrzymujące ★wiązadła (struny) głosowe.
Powietrze dostaje się do tchawicy, której górna część zwie się krtanią. Udział krtani w wytwarzaniu głosek jest bardzo doniosły, tam bowiem powstaje ich dźwięczność.
Powiązane terminy
- drogi oddechowe
- narząd mowny, narządy mowne
- narząd mowy
- narzędzia głosu
- narzędzie mowne
- narzędzie mowy
- organ głosu
- organ mowny