Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

coniugatio
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: coniuga., coniŭgātio, coniugationes, conjugatio, conjugationes
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

Murm/1533, s. 79

Oscito as, are, verbum ge.n.coniuga.[tio] Gennen. Ziewáć.

DonGl/1542, s. 206

Conjugare – sprzęgać, conjugatio – sprzężenie, przężenie, conjugatio inconsequens – sprzężenie roztargnione.

Bart/1544 , t. V, s. 135

SŁOWO ‘wyraz, mowa; także gram.: czasownik’ (łącznie ok. 40 razy) [...] Sprzężenie słow coniugatio i. verborum consequens declinatio R h3v.

DonCul/1560, s. [49] Definicja

Coniugationes verborum quot sunt? Tres. Quae? Prima in a, Secunda in e, Tertia in i. Coniugatio Ścisność i złączenie.

DonCul/1560, s. [52] Definicja

Quid est coniugatio? Est conveniens verborum declinatio per tempora et modos. Unde dicitur coniugatio? Quod una eademque ratione declinationis plurima verba per eam coniuguntur.

[Co to jest koniugacja? To wspólna odmiana czasowników przez czasy i tryby. Dlaczego mówi się "koniugacja"? Dlatego że - z jednej i tej samej przyczyny, co przy deklinacji - wiele czasowników się przez nią odmienia.]
Mącz/1564 (war. B), s. 177c

Coniugatio apud Grammaticos est consequens verborum inclinatio.

Stat/1568, s. [125]

Coniugationum ut ut certus non potest tradi numerus, , ita discentium studia parum id iuvat.

ArtNom/1591, s. [105a]

QUAEDAM EXEMPLA Coniugationum. VERBA PRIMAE Coniugationis. Amo Ich Liebe Miłuję.

Mora/1592, s. 173 L7r [177] Definicja

Quid est Coniugatio? Est debita Verbi per modos, tempora, numeros et personas inflexio, [id est, certa ratio verba flectendi.]

[Co to jest koniugacja? To wymagana odmiana czasownika przez tryby, czasy, liczby i osoby [tj. pewna zasada odmiany czasowników].]
Don/1595, s. [40]

Słowu ile przypada: Siedṁ. Ktore: Jákość, sprzężenie, rodzaj, liczbá, wyobráżenie, czás i osobá.

Verbo quot accidunt? Septem. Quae? Qualitas, coniugatio, genus, numerus, figura, tempus et persona.

Don/1595, s. [41]

Sprzężenia słow wiele są? trzy. ktore? Pierwsza w a, wtora w e, trzecia w i.

Coniugationes verborum quot sunt? tres. quae? Prima in a, secunda in e, tertia in i.

Vol/1612, s. [12]

Observanda est etiam hoc loco affinitas quarundam literarum et cognatio quaedam, qua fit, ut in nominum comparatione et declinatione verborumque coniugatione saepe una in alteram mutetur.

Rot/1616, s. [34]-[35]

Ist denn sonst nichts mehr bey den Polnischen Buchstaben zu mercken? Ja dieses, daß die Buchstaben d vnnd auch r, mit dem z eine solche verwandschafft haben, daß sie offtmals denselben in Declinationibus vnnd Conjugationibusan sich nehmen, ob sie gleich denselben in themate nicht gehabt, als: wodá Wasser, der Dativus ist wodźie dem Wasser.

[Czy jest coś więcej, co należy zapamiętać o polskich literach? Tak, to, że litery d i r mają takie pokrewieństwo z literą z, że często w deklinacjach i koniugacjach biorą tę literę do siebie, chociaż nie było jej w temacie, np. woda, celownik: wodzie. ]
Rot/1616, s. [67]

Caetera infra ex Coniugationibus Polonico-Germanicis.

Rot/1616, s. [167]

CONJUGATIONES. Wie viel haben sie Conjugationes?

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 168

Coniŭgātio Związánie.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 417

Irregularis apud Grammaticos Declinatio, Comparatio, Coniugatio, quae à communi regula discrepat. ἀνόμαλος [anómalos].

Kus/1646, s. [174]

Conjugationes Indicativus Präsens.

Men/1649, s. 57

Coniugationes (quae si quoties variant verba, toties peculiaris coniugatio dici deberet, innumerae propemodum essent) ad tria capita reducemus.

Don/1649, s. [33] Definicja

Coniugationes verborum quot sunt? Tres. Quae? Prima in a, secunda in e, tertia in i.

Sprzężenia słow wiele są? Trzy. Ktore? Pierwsza w a/ wtora w e/ trzecia w i.

Don/1649, s. [124] Definicja

Quid est coniugatio? Est conueniens verborum declinatio per tempora et modos.

[Co to jest koniugacja? To wspólna odmiana czasowników przez czasy i tryby.]
Gut/1669, s. 222

Wie viel sind Zufälle [Accidentia] des Zeitwortes? Achte? [sic!] (1) daß Geschlecht [Genus] (2) das Herkommen [Species] (3) die Zeit [Tempus] (4) die Weisen [Modi] (6) [sic!] die Gestalt [Figura] (5) [sic!] die Person [Persona] (7) die Zahl [Numerus] und (8) die Zeitwandelung [Conjugatio.].

[Ile jest kategorii (cech) czasownika? Osiem. (1) Rodzaj (2) Pochodzenie (Początek) (3) Czas (4) Tryby (Sposoby) (6) [sic!] Postać (kształt, wyobrażenie) (5) [sic!] Osoba (7) Liczba (8) Koniugacja. ]
Gut/1669, s. [30]

Zeitwandelung / Conjugatio. Zprzężenie.

Sty/1675, s. 20

Bywáją też ákcentem utwierdzone trzecie osoby Perfecti simplicis Conjugationem, to jest (w czásie prostym przeszłym staczánia słow) pierwszej, wtorej, i czwartej Coniugatiej.

Sty/1675, s. 64 Definicja

DE CONIUGATIONE O Złączániu słow.

Coniugatio názywa się słow przez sposoby, czásy, liczby, osoby stáczánie: jáko: Io vedo widzę, Tu vedi widźisz, Lui vede widzi, Noi vediamo widziemy, Voi vedete widzicie, Loro vedono widzą, to jest złączáć, á tych máją Włoszy cztery.

Malcz/1687, s. 39

DE Conjugationibus Verborum.

Malcz/1687, s. 43

Paradigmata Conjugationum Verborum Impersonalium.

Woy/1690, s. 67

Attributa verbi personalis [...] sunt octo: Genus, Coniugatio, Modus, Tempus, Numerus, Persona, Figura, Species.

Mich/1696–1700 ok., s. 32

Verba sind dreyerley Art / denn etliche endigen sich auff ein am / etliche auff em / und etliche auch auff ein ę. Und wie viel Endungen / so viel sind auch Conjugationes.

Raph/1698, s. 47

Bey dem Verbo Personali sind achterley zu mercken: Genus, Conjugatio, Modus, Tempus, Numerus, Persona, Figura, Species.

[Przy czasowniku osobowym należy zwrócić uwagę na osiem rzeczy: genus, conjugatio, modus, tempus, numerus, persona, figura, species.]
Mon/1722, s. [8]

Verlanget jemand guten Bericht von Poln. Buchstaben und Praeceptis, wie man soll reden und die Wörter nebst den Declinationibus und Conjugationibus, geschichtlich ordnen und zusammensezen?

Mon/1722, s. [12]

Der Dualis Numerus ist in den Declinationibus und Conjugationibus außgelassen.

Mon/1722, s. [14]

Conjugatio Verbi.

Mon/1722, s. [74]

Wie viel sind Conjugationes Verborum Personalium? R. Nur eine.

Cell/1725, s. 41 Definicja

Coniugationes, ktorych jest cztery, bywáją po większej części przez Infinitivum rozeznáne.

Kon/1759, s. 79

P. Które są accidentia albo Przymioty Verbi? O. Sześć: Genus, albo Vox, numerus, persona, modus, tempus, Conjugatio.

Gott/1766, s. 11

Conjugatio, konjugacyja:

Gott/1774, s. 14

Conjugatio, związanie.

Lub/1778, s. 7

Zgodnobrzmiące litery, Г. Ж. К. Х. Ч. Ш. nazywają się odmiennemi: przeto że w pochodzeniach (Derivatio) i sprzężeniach (Coniugatio) odmianom podpadają: Богъ, Bóg, божество, Bóstwo, божусь, Bogiem się klnę, вижу, widzę, видишъ, widzisz, видѣнъ widzian;

Lub/1778, s. 18

Ю. zamiast Я. w trzeciej osobie wielkiej liczby terazniejszego i przyszłego czasu wtorego sprzęzenia, (praesens et futurum tempus secundae coniugationis) nieporządkowie używa się: строютъ, zamiast строятъ, budują;

Mon/1780, s. 157

Conjugatio, koniugacya, czyli wiązanie lub sprzęganie słow, przez sposoby i czasy etc.

Gott/1787, s. 12

Conjugatio czasowanie.

Gott/1794, s. 43

Conjugatio, czasowanie.

Don/1795, s. [18]

Quotuplex est verbum? wielorakie jest słowo? ratione conjugationis, względem złączenia albo sprzążenia, duplex, dwojakie, analogum, rowne, ùt video, jako widzę, et anomalum, i nierowne, ùt sum, jako jestem, fero, noszę, item est triplex, znowu jest trojakie, abundans, obfitujące, defectivum, niedostatnie, et medium, i śrzednie.

Don/1795, s. [19] Definicja

Conjugationes sunt quatuor, sprzążenia jest czworo, prima, pierwsze, ùt excuso, jako wymawiam, secunda, wtore, ùt habeo, jako mam, tertia, trzecie, út accipio, jako biorę, quarta, czwarte, ùt scio, jako wiem, albo umiem.

Don/1795, s. [19]

Wiele jest w słowie przypadkow? octo, ośm, Figura wyobrażenie, species, kształt, Genus, Rodzaj, conjugatio, Sprzążenie, modus sposob, Tempus, czas, numerus, liczba, Persona Osoba.

Szum/1809, s. 229

Czasowanie, Conjugatio.

Gddk/1816, s. [217]

Conjugatio. Czasowanie.

Malin/1869, s. 269 Definicja

[...] Naukę zaś, wyjáśniającą prawidła składaniá wyrazów s piérwiástków za pomocą nágłosów i pogłosów i końcówek nazywámy piérwoskładnią, jidąc za analogiją składni, którym to wyrazem kś. Kopczyński nazwáł naukę wyjáśniającą prawidła składaniá zdáń z wyrazów; albowiem kto chce składać z wyrazów zdania będące obrazem myśli, musi mieć piérwéj już urobione wyrazy, będące obrazem pojęć i jich wzajemnego stosunku do siebie. Piérwoskładnią dzielą Niemcy na słowotwórstwo (Wortbildungslehre), podające prawidła urábianiá temátów, tak jimionowych, jako i słownych, i na naukę skłanianiá (declinatio) i spajaniá (conjugatio), w skutek czego powstają także s piérwiástków i temátów wyrazy za pomocą końcówek, oznaczających zarazem stosunki pojęć do siebie [...].

Powiązane terminy