wyraz przyswojony

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DwBg/1813
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Mał/1863
• Kam/1870
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Łoś/1918
• Kon/1920

Jeżeli jest wyráz swojski, szukać w swoim języku źrzódła jego: ieżéli jest wyráz przyswojony, źrzódła jego szukać potrzeba w tym języku, z któ­régo wypłynął [...]

ae [...] pisze się w przyswojonych wyrazach, 149.

Jak pisać zgłoski ge, gi w przyswojonych wyrazach z Greckiego i Łacińskiego języka. W przyswojonych z Greczyzny i Łaciny wyrazach zgłoski ich ojczyste ge, gi wydać powinnyśmy [...] ponieważ u nas g i k nie mogą stać przed e w jednej syllabie, ale tylko przed dwugłoską ie; wypada więc ażeby ge obca syllaba w Polszczyznie po polsku została przez gie.

[...] W wyrazach przyswojonych piszemy f, nie ph, bo je tak wymawiamy […].

Zastanawialiśmy się nad literą g, bo co do téj litery, w wyrazach przyswojonych, ortografia nasza nie jest ustalona: jedni z Kopczyńskim piszą jeometrya, jeografia, trajedya; inni z Lindem gieonetrya, tragiedya; inni nakoniec ze Śniadeckim geometrya, tragedya.

A z tych może się znaydzie ieden, któryby mię naśladuiąc poprawił, polepszaiąc rozszerzył i sprostował prawidła w ninieyszym względzie téy dla Litwinów Grammatyki polskiéy, którą ia, iedynie dla iednakiéy składni rządu, iednakiéy składni szyku, w końcu dla iednego prawie wielu z polska do litewszczyzny albo przyswojonych albo zupełnie przyiętych wyrazów brzmienia, w krótkości [...] ułożyłem.

W wyrazach jednozgłoskowych [...] Tudzież w przyswojonych z greckiego i łacińskiego języka [...].

Po spółgłosce niekréskowanéj ch, w wyrazach swójskich używa się y, a w przyswojonych i, np. chyba, uchylić — Chiny, Chili, Chiwa.

Wyrazy przyswojone z innych języków, zakończone na ns, jak romans, kwadrans, ordynans, mają w liczbie mnogiej także zakończenie e, np. kwadranse, romanse, finanse itd.

Przez ch piszą się wyrazy czysto-polskiego pochodzenia, w których tę spółgłoskę wyraźnie słyszymy, a przez h takie, w których brzmienie jéj ginie, i które są nam przyswojone a w swoim języku mają h lub g.

Przybieranie lub też nieprzybieranie przydechu zależy od dwóch następujących okoliczności:

1. od tego, czy wyraz jest prawdziwy słowiański, czy przyswojony z cudzoziemszczyzny;
2. od tego, która samogłoska stanowi początek (Anlaut) wyrazu.

Pytałem najznakomitszych, pisarzów Warszawskich, Wileńskich, Poznańskich, przejezdnych w Krakowie i gdzie jindziej zobaczywszy oświadczyli, że tylko uważają za właściwą pisownię łacińskich wyrazów przyswojonych, tak pisać jak orzekło Tow. Prz. nauk, to jest, albo jak jest w łacinie, albo tylko tę i krótką łacińską nic niedodając pod linią w niż przeciągać trochę; a jinne sposoby, uważają za niedorzeczne, błędne i szkodliwe.

W wyrazach obcych przyswojonych: hymn, humor, honor, hyena, historya, herbata, handel, hydra, huta, mahoń, hebel, Helena, Henryk, Hieronim, Mahomet, Hiszpania, itp.

Ge pisze się tylko: a) w wyrazach przyswojonych z języka łacińskiego i greckiego lub też za ich pośrednictwem: geometrya, genealogia, algebra, generał, regent, geniusz i t. p.; b) w imionach własnych przyswojonych: Gerwazy, Gertruda, Genewa, Genua i t . p . , z wyjątkiem imion litewskich: Giedymin, Olgierd, Skirgiełło i t. p.; zresztą wszędzie gie: Angielka, giermek, giełda i t. p.

W wyrazach przyswojonych, w których ge przeszło w wymowie na je, pisze się także je: jenerał (mówią bowiem generał i jenerał), rejestr, rejent (notaryusz) i t. p.

Podwójne spółgłoski w wyrazach przyswojonych.

W wyrazach swojskich spółgłoski k', g' przed samogłoską e piszemy przez ki, gi (np. kieł, wielkie; zgiełk, drogie); tak też i w wyrazach przyswojonych te same spółgłoski przed e pisać należy, t. j. pisać i tutaj: kie, gie, jak to już w rzeczy samej od dawna przyjęto we wszystkich wyrazach z miękkim k' i w wielu z miękkim g'.

W wyrazach swojskich i przyswojonych, wyjąwszy nazwiska, jak Gebhardt, Kenilworth, należy pisać gie, kie (Z. Rejowski) [...].

W wyrazach przyswojonych, gdzie piszemy wymawianie pojedyńczych spółgłosek zupełnie się ustaliło, piszemy fonetycznie: Anbisynja, afekt [...] suma...

Żywioły obce w języku naszym można podzielić na dwa działy: do jednego zaliczymy wyrazy, które uznajemy za mające już prawo obywatelstwa w mowie naszej, za wyrazy przyswojone, a więc spolszczone, przynajmniej w pewnym stopniu.

Adjutant, amonjak, Benjamin, fryzjer, gimnazjum, gimnazjalny, grubjan, grubjanin, grubjański, konjak, kurjer, legjon, legjonista, [...] i t. p.

W wyrazach obcych (przyswojonych) piszemy j po spółgłosce w zgłoskach końcowych i środkowych.