terminów gramatycznych online
wyraz cudzoziemski
Język: polski
- Część II. O podziele i różnych nazwiskach wyrazów: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część III. Pisownia: Mucz/1825
- Część czwarta prawideł gramatycznych, wyrazotwornia: Szum/1809
- Głoski. Znamiona. Czytanie.: Prz/1792
- Głosownia: Mał/1879
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- O cudzoziemskich wyrazach postanowienie tejże komis. eduk.: Oż/1883
- O głoskach i dwógłoskach czyli o pisowni: Ant/1788
- O przenośniach: Rew/1845
- O słoworodzie: DwBg/1813
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Pisownia: Kr/1897, Mał/1879, Malecz/1882, Król/1907
- Pisownia cz. Ortografia: Mał/1863
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział IV. O imionach własnych, cudzoziemskich, złożonych i o ich przypadkowaniu: Szt/1854
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
- Wstęp: Desz/1846
- Wyobrażenie, pojęcie, wyraz, znaki pisarskie, głoska, zgłoska, podziały wyrazów: Czep/1871–1872
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Ui. W wyrazach cudzoziemskich brzmi rozdzielnie, n.p. Jezuit Jezuita dżezuit, takoż po q i w następujących po g; anguish smutek anguisz, to distinguish rozróżnić tu distinguisz [...].
Tak np., iak wymawiamy przedostatnie zgłoski w wyrazach cudzoziemskich: Cycero, milion, edukacya, ministeryum.
Żeby wyraz nowo utworzony dla każdego był jaśnym i zrozumiałym; tak np. wyraz cudzoziemski egoista jest lepiej na polski przetłumaczony przez samolubca niż samoistca, albo wiasnomiętnik.
Używanié wyrazów cudzoziémskich tam, gdzie są ojczysté, jest znakiém nieznaniá, albo zaniedbaniá ojczystégo języka, albo dziecinną z wiadomości obcych języków chełpliwością.
Y, [...] po niéj czasém się pisze i w cudzoziém[skich] wyrazach, 149.
Oprócz tego podziału dzielą się jeszcze wyrazy na: [...] 6) cudzoziemskie, tj. z cudzoziemskiego języka do polskiego przybrane, np. monarcha (z gr.), lichtarz (z niem.), Teodor (z gr.), approbować (z łaciń.).
[...] Wyrazy przyswojone przez ge w swoim języku pisanem zaleca Kopczyński pisać przez długie j […]. Feliński zaś każe pisać przez gie […]. Gdzie zaś w wyrazach cudzoziemskich jest gi, my je téż w przyswojonych zachowujmy […].
W wyrazach cudzoziemskich nie zmiękcza się, 156, 407.
CUDZOZIEMSKIE wyrazy. Obacz Wyrazy.
WYRAZY cudzoziemskie, 155, 156, 159, 397, 493.
Przekładamy wyrazy, aby nadać potoczystość; dopisujemy, aby stać się zrozumiałymi; wymazujem dla zwięzłości i skrócenia; bierzemy jedne za drugie, abyśmy przedmiot właściwiéj skreślili; używamy wreszcie wyrazów cudzoziemskich, abyśmy niemi brak własnych zastąpili.
Dwugłosek ośm: au, aj, ej, éj, ij, oj, ój, uj, dlatego dwugłoskami (dyftongami) nazwanych: że się składają z brzmień dwu głosek np. miauczeć, daj, nadziej, téj, żmij, goj, twój, wuj. Do tych doliczyć możemy dziewiątą eu tylko w cudzoziemskich wyrazach używaną np. Europa, Eugieni.
Wyraz [...] cudzoziemski, to jest z obcego języka do polskiego przybrany, np. milion, dyktować, rewers i t. d..
Imię albo raczéj wszelki wyraz z obcego języka do polskiego przybrany, zowie się cudzoziemskim.
Cudzoziemskie wyrazy, używane w języku naszym, są to albo imiona własne (osób, krajów, miast, gór, rzek itd.) albo imiona pospolite [np. kolacya, szossa, warsztat, armata itp.].
[…] Jidąc więc za tą analogiją, pisać i wymáwiać powinniśmy wszystkie wyrazy cudzoziemskie niesłowiańskie przez czyste i […].
Ze względu na pochodzenie wyrazy bywają: pierwotne i pochodne, oraz swojskie i cudzoziemskie. Pierwotne są to wyrazy, które od innych nie pochodzą […]; pochodne, które od innych wyrazów pochodzą […]; swojskie t.j. właściwie polskie […]; cudzoziemskie, są to wyrazy z cudzoziemskiego języka do polskiego przybrane [...].
Praktykujemy obecnie wymawianie takie codziennie w owych cudzoziemskich wyrazach, o które tyle zawsze sporu, jak się właściwie pisać powinny: np. czy manija, czy manja, czy mania. W tym wyrazie jest ia jednosyllabną dwugłoską — dlatego tylko do dziś dnia zakonserwowaną, że to wyraz cudzoziemski, który już w łacinie, skądeśmy ostatecznie go wzięli, wymawiał się z takim w téj zgłosce nia diftongiem.
Wyrazy cudzoziemskie w ogólności używane w języku naszym są to albo imiona własne (osób, krajów, miast, gór, rzek itd.), albo imiona pospolite (np. kolacya, szosa, warsztat, armata).
Dwie te samogłoski piszą się w wyrazach czystopolskich, odpowiadające im zaś zgłoski, mają najczęściéj miejsce w wyrazach cudzoziemskich.
O cudzoziemskich wyrazach postanowienie tejże komis. eduk.
[Komis. ed. Tow. Prz. nauk] "Wyrazy cudzoziemskie: Julia, Fabian, Scypion, Idamia, Niobe i t. p. takim sposobem zgodnie z pisownią języków, z których pochodzą pisać się powinny; nigdy zaś Fabijan, Scypijon, Idamija, Nijobe, Grecy-ja, Komedyja, Azyja i t. p., ani też przez mylne użycie spółgłoski j i t. p."
Wyrazy cudzoziemskie, na: or, mianowicie łacińskie, jak: aktor, faktor, humor, doktor, rektor, dyrektor, należy pisać stale przez o.
W wyrazach cudzoziemskich zachowujemy podwójną spółgłoskę etymologiczną, o ile wymawianie jej energiczne i przeciągłe daje się słyszeć.
W wyrazach cudzoziemskich zachowujemy podwójną spółgłoskę etymologiczną, o ile wymawianie jej daje się słyszeć, np. ballada, belladona [...].
W języku staropolskim istniała samogłoska an (a nosowe). W dzisiejszym języku literackim słyszymy ją w wyrazach cudzoziemskich, np. oranżerja, stangret, An- glja, transport, kwadrans itp.