terminów gramatycznych online
spółgłoska płynna
Język: polski
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Część pierwsza. Rzecz o głoskach: Such/1849
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fizyjologiczny opis spółgłosek: Malin/1869
- Głosownia: Mał/1863, Mał/1879, Kon/1920, Lerc/1877
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- O Słowie: Malin/1869
- O głoskach: Kam/1870
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- O spółgłoskach. O używaniu liter "z", "s" (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Ostateczny rozbiór abecadła, i uporządkowanie: Oż/1883
- Pisownia: Kurh/1852
- Podział spółgłosek na twarde i miękkie oraz według narzędzi mownych. Zwątlanie samogłosek. Spółgłoski mocne, słabe i płynne. Pochylanie samogłosek: Czep/1871–1872
- Rozdzielanie wyrazów: Uchw.AU/1891
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
- Wstęp. O językach: Mucz/1825
- Własność i odcienia spółgłosek polskich drobne: Oż/1883
Spółgłoski płynne (liquidae). Spółgłoski przy których artykulacji w obrębie jamy ustnej zwarcie narządów mowy współwystępuje z rozwarciem [...].
Cytaty
Nadto dzielą się spółgłoski według organu, którym się wymawiają na wargowe: b, f, m, p, w; podniebienne: c, d, dz, l, n, t, r, s, z; gardłowe: ch, cz, dź, g, h, k, sz, ż; płynne: l, m, n, r.
Grammatycy, którzy zgłębili mechanizm głosów ludzkich, podzielili spółgłoski na słabe, mocne i płynne. Podział ten, zastosowany do spółgłosek mowy polskiej, rozróżnia je w następujący sposób: [...] płynne: m, n, l lub ł, r.
Ze spółgłoską płynną którąkolwiek każda, czy mocna czy słaba, czy przed nią czy po niéj stojąca, zachowuje, równie jak przed samogłoską, swoje właściwe brzmienie, i same płynne nie zmiéniają z niemi swojego brzmienia.
L; spółgłoska płynna, miękka, 87; 155.
Spółgłoski [...] płynne n, ł, r, m.
Wywód spółgłosek pochodnych: [...] Płynne [...] m', ń, l.
(согласныя буквы) [...] Spółgłoski, których jest trzydzieści pięć, dzielą się 1-od, na niekréskowane (безъ знаковъ) b, c, d, f, j, h, k, ł, l, m, n, r, s, t, w, z, ż; kréskowane (со знаками) b’, ć, f’, m’, ń, p’, ś, w’, ź tudzież dź; i podwójne (двойственныя) cz, ch, dz, dź, dż, rz, sz. 2re, na mocne (твердыя) i odpowiadające im słabe (мягкiя), oraz płynne (плавныя).
II. Drugi podział spółgłosek jest pod względem mocy na: słabe, mocne i średnie czyli płynne. W powyższym układzie spółgłosek następuje po każdéj słabéj odpowiednia mocna, a potem płynna. Mocne spółgłoski wyrabiamy w tém samém miejscu, gdzie i słabe, ale z większém natężeniem: słabym b, w odpowiadają mocne p, p', płynne m, m' [...].
[…] Słabe i płynne spółgłoski wsparłszy się na poprzedzającym o otwartém, przemieniają je na ściśnione ó, np. gło-wy, głów; no-gi, nóg; ko-zy, kóz […]
Są między niemi niektóre, których brzmienie i bez dodanéj samogłoski ma pewną trwałość, zbliżającą je niemal do samogłosek, takiemi są te trzy: ł, l, r, które z tego powodu nazywają się spółgłoskami płynnemi (liquidae).
[...] Przy brzmieniu spółgłosek powiéwnych powietrze s płuc płynące z głosem następującéj po nich samogłoski nie towarzyszy jim, lecz je przeniká, i dlá tego nazywámy je powiéwnemi (spirantes), które odróżniamy od płynnych (liquidae); tych bowiem brzmienie, aczkolwiek urábiá się również przez ciśnienie na siebie nárzędzi mównych, jednakże ciśnienie to słabe lub mocne, nie wydaje już spółgłosek słabych lub mocnych, a powietrze s płuc płynące z głosem następującéj po nich samogłoski nie przeniká jich, lecz jim towarzyszy [...].
[...] Spółgłoska płynná m wymáwiá się ciśnieniem wárg na siebie, przy czym uwáżyć náleży, że powietrze brzmieniu jéj towarzyszące na końcu zgłoski nie wypływá na zewnątrz otworem ust, jak to jest bez wyjątku przy wymáwianiu wszystkich jinnych nienosowych spółgłosek, lecz otworami nosa, i dlá tego zowie się m spółgłoską nosową [...].
Samo się przez się rozumié, że postać temátu nie ulega żádnéj przemianie przed spójką i, jeżeli piérwotnik, od którego jest urobiony temát, kończy się na spółgłoski gardłowe, wargowe albo płynne […].
Płynna spółgłoska jest taka, która pojedynczo wymówiona najtrwalsze ma brzmienie i słychać niby przed nią samogłoskę e.
[…] Tu spotykamy głoski m, m', n, n'; ł, l, r, w połączeniu ze spółgłoskami słabemi, mocnemi i z samogłoskami, ale i one same i inne spółgłoski nie zmieniają swego brzmienia, takie nazywają się niezmiennemi czyli płynnemi.
Podług trwałości brzmienia dzielą się spółgłoski na nieme, płynne i pośrednie. [...] Płynne spółgłoski są to takie, które bez dodania samogłoski, a więc same przez się mają takie brzmienie, iż się trwałością tego brzmienia niemal do samogłosek zbliżają, np. ł, Spółgłoski płynne są: ł, r.
Szereg dziewiąty ukazuje - na stanowisku zupełnie odrębném - spółgłoski r, ł, wymawiane twardo. Dziesiąty szereg daje tesame, lecz jako miękkie (rz, l). Pozostawiam im nazwę płynnych (liquidae), wziętą tylko od ich przymiotu, a nie od wymawiających narzędzi, gdyż te i tutaj nie wystarczają: narzędziami tymi jest język i przednia część podniebienia (wymawianie litery r zaś przez gardło, nie jest słowiańskie).
§. 53. Spółgłoski płynne r, ł. — Brzmienie r jest zarodowém, ł jego dopiero odmianką, wytworzoną, jednak jeszcze w najdawniejszej starożytności, przed rozdziałem plemienia na szczepy.
Wyrazy zakończone na jakąkolwiek spółgłoskę mocną (§. 39) mają w ostatniéj zgłosce zazwyczaj samogłoskę otwartą; te zaś, które się kończą na jaką spółgłoskę słabą albo płynną lub j, mają w ostatniéj syllabie pospolicie pochylone é, ó (a dawniéj także i pochylone a).
Własność i odcienia spółgłosek polskich drobne.
j j płynne
Płynne środkują między dźwięcznemi i bezdźwięcznemi, dla połączania onych w wyrazy i nadania mocy wspólnej.
Spółgłoski płynne j, l, u nas różnią się od wszystkich narodów, w użyciu bardzo odmiennie ich używamy, i tu nowy podział odkryłem w nauce naszej, tylko nam własny a nie komu innemu.
2.Drugi podział spółgłosek, podług natężenia głosu: [...].
Są to:
a) spółgłoski mocne (zwane także cichemi): t, p, f—s, t, c - k, ch — cz, sz.
Inne spółgłoski nie wymagają takiego natężenia głosu; dzielą się one na:
b) spółgłoski słabe (brzmiące): w, b — z, d, dz — g. h — dż, ż, dź, ź,
c) spółgłoski płynne: l, ł, m, n, ń, r, rz.
Wyjątek stanowią tylko takie zgłoski, które się kończą na j albo na płynną (ł, l, r, rz, m , n, ń), ilekroć ona ma po sobie jakąkolwiek drugą spółgłoskę; n. p. szyj-ka, kij-kiem, biał-ko, wiel-ki, biel-szy, czar-ny, mar-twy, mor-ski, kłam-ca, Trem-becki.
§ 100. Ze względu na sposób działania jamy ustnej (zetknięcie całkowite lub tylko zbliżenie narządów mównych) przy wymawianiu spółgłosek, pomiędzy spółgłoskami rozróżniamy: [...] 4. [spółgłoski] płynne: ł, l, r; przy wymawianiu spółgłosek ł, l następuje zwarcie przedniej części języka z podniebieniem twardym, jednocześnie jednak prąd powietrza płynie bocznemi częściami jamy ustnej.
Jeżeli w grupie nie ma spółgłoski zwartej, albo zwartoszczelinowej, do pierwszej zgłoski oddziela się pierwsza sama jedna lub z poprzedzającą s, ś, z, ź, ale tylko wtedy, kiedy jest płynną, także rz, j: bul-wa, mor-wa.
Spółgłoski r, ł, l, rz, które najłatwiej z ust naszych wypływają, nazywają się płynne.
Najmniejszym ze wszystkich zmianom ulega u. Z samodzielnych uderzająca jest dyftongiczna jego wymowa óu̯ na zachodzie Wielkopolski (zob. § 28). Poza tem obniża się nieraz jego artykulacja przed [spółgłoskami] płynnemi [...].
Tematy ze spółgłoską płynną przedstawiają różne formacje.
Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.
Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.
Trochę tylko osobliwszych terminów przynosi o ograniczonym zresztą zakresie podręcznik F. Żochowskiego.
Terminologia. Litera consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — wargowozębowa, muta — chwilowa, spirans — trwająca, liquida — płynna, fortis — mocna, lenis — słaba.
Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego.
Terminologia. Litera vocalis a, e, o — jasna, prosta, á, é, ó — ciemna, pochylona, litera consonans dentalis — zębowa, alveolaris — przyciskowa, palatalis — pieszczona, explosiva — chwilowa, continua — trwała, spirans — powiewna, liquida — płynna, consonans dura — pierwotna, mollis — pochodna, oralis — ustna, nasalis — nosowa, fortis — mocna, lenis — słaba, alternatio — wymiana, assimilatio — upodobnienie, assymilacyja.
Powiązane terminy
- brzmienie płynne
- głoska płynna
- likwidy
- muta (spółgłoski sonorne)
- spółgłoska półotwarta czysta płynna
- spółgłoska spółotwarta
- spółgłoska spółotwarta ustna
- spółgłoska topna
- consonans liquida
- littera semivocalis
- буква согласная плавная