zęby

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Kop/1783
• Ant/1788
• Szum/1809
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Mucz/1825
• Sier/1838
• Desz/1846
• Szt/1854
• Mał/1863
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Jes/1886
• Kr/1897
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Benni/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Kl/1939

Do tego zaś, języka, warg, i zębow ruszenie, umiarkowane bydż powinno, żeby ani wymyślne słow przeciąganie zbytniej powagi, ani prędkość nieumiarkowana, płochości nie wydawała.

Wprawdzie, ten dar, wrodzonym bardziej, niżeli nabytym powinien by się nazwać, ponieważ, od pomiernej tęgości języka, dobrego składu garła, lub zębow, pochodzi.

L jest pospolite z inszemi językami, lecz gdy się przekreśli u gory tak: Ł lub ł własną Polskiemu językowi ma pronuncyacyą, na ktorą wyższych zębow językiem dotknąć potrzeba, nap: lata, łata.

L. jest pospolite z inszemi językami, lecz gdy jest przekryślone u gory tak: (ł) własne Polskiemu językowi ma brzmienie, na ktore wyższych zębow językiem dotknąć potrzeba, jako: łaska.

P. Proszę mi to przykładem objaśnić, co się rozumi przez łamanie Głosu? O. Kiedy wymawiam Głoskę a, jednostajny słychać głos, ztąd litera znacząca taki Głos, nazywa się właściwie Głoska (Voyelle), ale kiedy wymawiam ba, ca, da, i inne, słyszę insze brzmienie przydane do Głoski rożnym ruszeniem języka, zębow, warg, a takowe brzmienie (son) nazywa się właściwie Głosu Łamanie, to zaś wyrażają Brzmiące Litery.

Przeciąg od ust przez gębę, gardło, krtań, aż do płuc, podobny jest do piszczáłki, płuca samé, co do postaci, dwóm winnym gronóm, a co do dziurkowatości, są gębce podobné: sprężystość błonek przy główce krtani osadzonych, sprężystość i gibkość podbródká, języka, wárg i nosa: myszki, błony, a nájbardziéj Diaphragma, to jest błona poziomo śrzodkującá między piérsiami a brzuchém, tudziéż żyły są na ksztáłt nájrucháwszych sprężyn albo strón do wydaniá i uczuciá głosu służących: chrząstki krtani, gardła i nosa, szczęki i zęby, jako części twardszé, służą do mocniéjszégo i głośniéjszégo dzwięku [...].

Uwáżać jednak należy, iż zawsze kłąśdź koniec języka między zęby a potém razem odciągnąć.

Do wymawiania głosek i wyrazów potrzebujemy: 1) Głosu, powinien on bydź czysty, gładki, niechrapliwy, przyjemny i zrozumiały. 2) Gardła, powinno bydź czyste, wolne i lekkie. 3) Języka, powinien on bydź lekki, żywy i prędki. 4) Zębów, powinne one bydź, wszystkie całe i niewyszczerbione. 5) Warg, powinne one bydź średnie, ani za grube ani za cienkie, żywe i nie odstawce daleko od zębów. 6) Nosa, powinien on bydź zdrowy i czysty.

Drugié postrzeżénié dają narzędzia głosu. Troskliwy badacz [...] spotyka Anátomika [...] który [...] pokazuje mu na preparatach (a) narzędzia głosu ludzkiego. Jest to przyrodzoná pisczałka, ktora ciągnie i oddaje dech: poczyna się od ust i nosa, a na płucach kończy. Płuca gąbkowaté, ciagną i wypychają powietrzé, urabiané naprzód w saméj pisczałce, mającéj w ciągu wewnętrza swego chrząstkowaté połowiczné obrączki, aż do otworu krtani, łączącéj się z większém gęby wydrążéniém mającém we środku język, z boków podniebienié, zęby, podbrodek, dwa otwory do zwierzchnego nosa z dwiema wargami; a na każdém z tych narzędzi urabia się głos mówcy lub śpiewaka.

Głoski f, t, k , wyrabiamy podobnymże sposobem, to jest; czyniąc opor wydobywającemu się głosowi, z tą różnicą że dla wyrobienia głoski f czynimy opór głosowi przykładając spodnia wargę do górnych zębów; dla wyrobienia głoski t przykładając język do podniebienia zaraz za zębami; dla wyrobienia zaś głoski k przykładając język do podniebienia w głębi ust.

[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni. Narzędzia te są: usta, język, zęby, podniebienie, gardło i dech jako równo i bezpośrednio jak usta działający.

Do wymawiania wyrazów w ciągłéj mowie, albo téż zgłosek i głosek osobno wziętych, służą nam organa mownemi zwane, a te są: wargi, zęby, podniebienie, język i gardło.

Język składa się z wyrazów, wyrazy z brzmień w mowie. Brzmień tych oddanie, czyli wymawianie uskutecznia się przy pomocy następnych narzędź mowy: ust, płuc, języka, zębów, podniebienia i krtani za przewodnictwem żywego głosu nauczyciela wymawiać i czytać uczącego [...].

Głos ludzki [...] pochodzi z płuc, a urabia się za pomocą ust, krztani, gardła, języka, podniebienia, zębów, warg, nosa i t.d.

Spółgłoskami (consonantes) nazywamy takie głoski, które ażeby wymówić, nie dość jest tylko otworzyć usta i wydać ze siebie głos, ale prócz tego trzeba jeszcze użyć i poszczególnych narzędzi mówienia, jakiemi są gardło, język, podniebienie, zęby i wargi.

[...] Każdá zaś spółgłoska jest brzmieniem towarzyszącym głosowi samogłoski, powstającym na początku lub na końcu głosu samogłoski przez uderzenie lub ciśnienie na siebie nárzędzi mównych, np. b, m. Nárzędziá mówne są dwojakie: jedne ruchome, jako to: język i wargi, drugie nieruchome, jakiemi są zęby, podniebienie i gardło.

Współgłoska albo (opuszczając w) spółgłoska jest to znak dla wyrażenia głosu wspólnie z inném brzmieniem, urobioném któremkolwiek narzędziem mowy, jako to: wargami, językiem, zębami, podniebieniem, gardłem czyli krtanią […].

SAMOGŁOSKĄ, nazywamy brzmienie, powstające za wydaniem głosu przy większém lub też mniejszém otworzeniu ust naszych puszczonego przez ów kanał nasz mowny, który się w głębi krtani poczyna, a na wargach lub też na otworach nosowych kończy — bez żadnego przy tém czynnego współdziałania tych poszczególnych, w rzeczonym kanale umieszczonych narzędzi mownych, jakimi są np. wargi, zęby, język, podniebienie i gardło.

Organa mowy dzielą się na:

1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,

2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.

Spółgłoski wymawiamy, wydobywając głos z piersi i równocześnie używając poszczególnych narzędzi mowy, któremi są: krtań, podniebienie, zęby, język, wargi.

Narządy mowne. Tchawica. Krtań. Wiązadła głosowe. Szpara głosowa. Chrząstka tarczowa, chrząstka obrączkowa, chrząstki nalewkowe. Nagłośnia. Nasada: jama ustna, jama gardłowa, jama nosowa. Podniebienie miękkie, języczek. Podniebienie twarde. Dziąsła (wypukłość nad zębami). Zęby. Szczęki. Język. Wargi.

W jamie ustnej rozróżniamy: 1) język, 2) podniebienie miękkie zakończone języczkiem, 3) podniebienie twarde, 4) zęby i dziąsła oraz szczęki i 5) wargi.

Gdy wydech, wydobywający się z płuc przez tchawicę i krtań, wprawi w ruch wiązadła głosowe [...] otrzymujemy wrażenie głosu (a, o, e, i, y, u) o różnem zabarwieniu, zależnie od tego, jaką formę przybiera jama ustna. Głoski te możemy łatwo wymawiać same, bez połączenia z innemi, stąd ich nazwa: samogłoski w przeciwstawieniu do takich głosek, przy których tworzeniu czynne są narządy mowne (wargi, język, zęby itd). Są to: spółgłoski.

Jama [...] ustna jest ruchoma i składa się z następujących części: l) warg [...], 2) nieruchomej, górnej i ruchomej, dolnej szczęki [...], 3) dziąseł, 4) zębów, 5) przedniego, twardego i nieruchomego, podniebienia [...] i tylnego, miękkiego i ruchomego, podniebienia [...], 6) języczka [...], mięśnia, którym się kończy miękkie podniebienie i 7) języka.

Jeżeli będziemy przesuwali końcem wielkiego palca po sklepieniu jamy ustnej, zaczynając od strony wewnętrznej zębów przednich, to natrafimy przede wszystkiem zaraz ponad zębami na małą wypukłość, dziąsła wewnętrzne.

§ 34. Dziąsłowa odmiana zwartych przedniojęzykowych.

Będzie to nowa odmiana zwartych przedniojęzykowych d t, tworzona jak ž š brzegiem języka, przyczem zwarcie się tworzy nie z wewnętrzną stroną zębów, lecz wyłącznie z dziąsłami.

★Narządy mowne: ★płuca, ★tchawica i jej górna część, t.j. ★krtań. [...] ★Nasada: ★jama gardłowa, ★nosowa i ★ustna: ★wargi (labia), ★zęby (dentes), ★dziąsła (alweole), ★podniebienie: a) ★twarde (palatum), b) ★miękkie (velum), zakończone ★języczkiem (uvula), zamykającym wejście do jamy nosowej. Język; części: a) koniec (apex, apikalny), b) brzeg (corona, koronalny), c) grzbiet (dorsum, dorsalny), d) osada (radix, radykalny).

Zęby, p. narządy mowne.

(... ) różne części jamy ustnej w rozmaity sposób pracują przy wymawianiu przez nas głosek; nazywa się je też narządami mownymi. Są nimi: wargi, zęby, dziąsła, podniebienie twarde (od linii łączącej ostatnie zęby trzonowe) i miękkie zakończone języczkiem, wreszcie język, w którym wyróżnić można przód (1½ cm końca języka), środek (część pod twardym podniebieniem), tył (reszta języka ku osadzie).