osnowa temat fleksyjny, słowotwórczy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SkorM/1816
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Szob/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Co łacińskiemu przy osnowie położonemu odpowiada przełożeniu.

Używałem dawniéj na określenie téj [...] części czasownéj za przykładem Kopczyńskiego i prawie wszystkich następnych gramatyków, wyrazu źródłosłów, jednakże obecnie od tego odstępuję: nazwa ta bowiem nie tylko jest urobiona najwadliwiej, ale i nie wyraża bynajmniéj rzeczy tutaj potrzebnéj. [...] nie ma żadnéj trafnéj polskiéj nomenklatury, gdyż np. osnowa, pień, rdzeń, tło, podścielisko czasownika itp. wszystko to są niezręczne i nieodpowiednie nazwania: najlepiej przeto będzie poprzestać tu już na tym obcym wyrazie temat, ile że takowy już jest w całéj lingwistyce tegoczesnéj przyjęty.

Osnowa Thema; –ny Thematisch.

Osnowa A, Osnowa I i t. d. (ale nie A-Osnowa (A-Temat) i t. d.)

Stamm Osnowa. S-bildung Urabianie osnów. S-bildend Urabiający osnowy. S-schwächung Wątlenie osnów. S-abstufung Ustopniowanie osnów.

Thema (temat) Osnowa –wny.

ˉ∨ Osnowa (temat); np. ˉ∨ A = Osnowa A.

Oprócz piérwiastku wyróżniamy w wyrazie także jeszcze i źródłosłów czyli temat, który nazywa się także osnową. Źródłosłowem zowiemy tę część wyrazu, któ­ra, pozbawiona końcówek rodzajowych, deklinacyjnych i konjugacyjnych, tworzy stałą podstawę odmiany; np. w wyrazie: urod-a, urod-y, urod-ę, urod-ą, itd.,— urod jest właśnie źródłosłowem, tematem czyli osnową odmiany. Źródłosłów urabia się jużto z piérwiastku przez dodanie przybranek lub przyrostków, już też bywa nim niekiedy i sam piérwiastek.

Wyrazy z przyrostkami -ski, -sko, -skość, -stwo, pisać należy zawsze przez s; wyrazy z przyrostkami -ki, -ko, -ka, -kość, których osnowa kończy się na z, pisać przez z, a więc: boski, praski, francuski, męskość, zwycięstwo i t. d. lecz: wązki, grzązki, blizki, ślizki, nizki, Francuzka, wiązka, wazka.

W bezokolicznikach pisać źć, gdzie z jest w osnowie n. p. wieźć (wiozę), gryźć (gryzę), lecz wieść (wiodę), pleść, nieść.

W sprawie dzielenia wyrazów zawiera memoryał p. Karłowicza następującą uwagę: "Prawdziwie naukową podstawą dzielenia wyrazów byłoby zaniedbane dotychczas uwzględnienie w tym razie pni i osnów. Jeżeli trzeba np. przenieść cisnąć, to najracyonalniejby było oddzielić pień od przyrostków i dzielić: cis-nąć, ale nie ci-snąć; wszakże prawidła tego bezwzględnie polecać nie można, bo któżby np. chciał pisać wróc-ić, coby zbyt niezgodnem było z tradycyą".

W czasie teraźniejszym używają się: padam, padasz,... padają, należące do słowa pada-ć (konjug. V), oraz formy: padnę, padniesz... (od osn. padnie-, konjug. II) ze znaczeniem czasu przyszłego.

Z [...] Wyjątkowo z zachowuje się stale w przyimkach roz i bez (rozdać, rozpiąć), i w wyrazach, których osnowa kończy się na z, stykające się z k i c przyrostka blizki, nizki, wązki, ślizki, grzązki [...]

Temat, u, lm. y [...] 2. gram. osnowa, źródłosłów wyrazu, część wyrazu po odcięciu końcówki powstała.

Przegub, u, lm. y [...] gram. ostatnia spółgłoska osnowy wyrazu przed jego końcówką.

W przym. i rzecz. utworzonych za pomocą przyrostka ski, stwo od osnów na d i odpowiadającym imionom ski i ctwo pisać dz, a więc: sąsiedztwo, sąsiedzki [...].

Wyrazy, kończące się nie na n w osnowie, mają tylko jedno n przyrostkowe, jak: pełny, srebrny, żelazny, lub też: szklany, miedziany, drewniany, druciany, posrebrzany itp.

W deklinacji polskiej przeważa wielopostaciowość końcówek (morfem syntaktycznych) nad wielopostaciowością pni (tematów, osnów). Przeciwnie w konjugacji wielopostaciowość końcówek jest niewielka, natomiast bardzo rozwinięta wielopostaciowość pni.

Niektóre wyrazy mają w osnowie w jednych przypadkach samogłoskę e, w innych zaś samogłoskę o lub a, np.: ziel-e — zioł-a, w lesi-e — las-y [...].

Również przez -ski piszą się przymiotniki, urobione od rzeczowników z osnową na -g, więc np. praski (Praga).

Rdzeń (pierwiastek). Temat (osnowa), zmienny i niezmienny.

Wobec tego powstanie pierwszych wyrazów złożonych odnosimy do bardzo dawnego okresu, kiedy w języku praarjoeuropejskim na równi z formami przypadków używano tematów czyli osnów.

Dziś te rzeczowniki z dawnym suf. -ije mają G. pl. dwojaki: na spółgłoskę, lub na -i. W Gramatyce Steina i Zawilińskiego, wyd. I z r. 1907 str. 160 powiedziano, iż w ogólności rzeczowniki te mają końcówkę -i, a tylko rzeczowniki słowne na -nie, -cie, o ile tworzą liczbę mnogą, mają w dopełniaczu czystą osnowę: wołań, dociekań, starć, zaklęć.

Osnowa, p. wyrazy I C.

Temat [...] 2. jęz. «część wyrazu wyodrębniana w nim przez oddzielenie końcówek przypadkowych (temat fleksyjny) lub formantu słowotwórczego (temat słowotwórczy); dawniejszy termin: osnowa».

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Etymologia — etymologija: radix — pierwiastek, pień, rdzeń, suffixum — przyrostek, thema — osnowa, temat, terminatio — końcówka, aspectus — postać.

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Etymologia — słowotwór: compositio — złożenie, radix — pień, praefixum — rostek, suffixum — przyrostek, infixum — wrostek, thema — osnowa, terminatio — końcówka.

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Słowotwórstwo [...]; osnowa, temat (nie)zmienny; końcówka, przyrostek fleksyjny; wrostek, stopniowanie (bez)względne, proste, opisowe, rodzaj (nie)dokonany, jednokrotny, wielokrotny.