tryb idealny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• SW/1900-1927
• Kor/1961

Tryb idealny cz. przypuszczający (Conjunctivus, albo raczéj Modus Hypotheticus) wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a przypisaną mu czynnością, że sferą téj czynności jest tylko sama możność, wyobraźnia, myśl, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywiście miejsca nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poetą - więc napiszę poemat.

Trybu Idealnego używamy zaś wtedy, jeżeli wypowiadamy o podmiocie coś takiego, w czego rzeczywistość albo nie wierzymy albo przynajmniéj o niéj powątpiewamy; — daléj jeżeli komuś rozkazujemy coś takiego, co nie wiemy, czy spełnioném zostanie, i chcemy to nasze niedowierzanie już przez sam sposób rozkazu wyrazić.

np. Wątpimy o tém, żeby czyżyk miał w klatce lepsze, niż w polu, wygody. — Siedziałbyś też spokojnie! Ani w łacinie ani w niemieckiém nie ma takiego trybu, któryby naszemu Idealnemu zupełnie był odpowiedni.

§. 68. 2. Dzisiejszy nasz tryb idealny w sposobie warunkowym jest formą czysto polską złożoną z imiesłowu czasu przeszłego strony czynnéj przyrostkiem -ła urobionego i aorystu złożonego słowa posiłkowego: bym, byś, by, byśmy, byście, by zam. bych, by, by, bychom, byście, bychą (§. 62), n. p. dał-bym, dał byś, dał by, dali byśmy, dali-byście, dali by. W staropolskiém jeszcze się obie części składowe w jednę postać nie były zlały, a posiłkowy aoryst występywał w właściwéj sobie postaci: bych, by, by, bychwa, bysta, bysta, bychom (i bychmy), byście, bychą n. p. uśmierzył bych, poznał by, siedzieli bysta, sławili bychmy i t. d..