terminów gramatycznych online
wokala
Język: polski
Geneza: z łac. vocalis, vox 'głos' + -al-"suf. przymiotnikowy'
- Etymologia: SzyGram/1767
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O Etymologii: Kon/1759
- O grammatyce w powszechności: DwBg/1813
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O ortografii francuskiej: Mal/1700
- Ortografia: SzyGram/1767
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział I. O wymawianiu łaciny na wzór polszczyzny: Kop/1778
- Syntaxis: Cell/1725
- Słownik: Tr/1764
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
- Traktat I. O ortografij francuskiej: Dąb/1759
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Wstęp do Gramatyki: SzyPocz/1770
Cytaty
Quell' on, one, stáwiáją się przed wokalą w obojgu rodzájách, quel, quella záś przed Konsonántem.
Dwie punktá nád wokálą [...] są znákięm, że owá nimi znáczóna wokálá, nie wchodzi z drugą w dyftong [...] nap: reüssi [...].
Wokále ták názwáné z łáciny, to jest przes się brzmiącé, álbo swoj własny głos májącé są te sześć, a e i o u y [...].
A i E nigdy nie kłádziemy przed Słowkiem, ktore się záczyna od Vocali, álbo od H. ále tám kłádziemy Ab: Ex. Ale Ab kłádziemy też i przed Consonantem, osobliwie przed R i przed S. jáko: abs re ab Senatu.
Wokale tak nazwane z łaciny, to jest przez się brzmiące, albo swoj własny głos mające są te sześć: a, e, i, o, u, y.
Ná ostatek wiedzieć należy, że w artykule la [samogłoska a] ginie, ále się miasto niego pisze apostrof, kiedy następuje wokala.
[...] á z konsony v, uczynić trzeba wokalę u [...].
Wiele iest Wokalów? Sześć:a. e. i. o. u. ypsylon.
Wokala. Gram. ein Vocalis, ein Selbstlauter. Gram. voielle.
IV. Wszystkie konsony [skreślone: litery współbrzmiące], wiele ich tylko będzie z początku aż do wokali [skreślone: litery głownej], do niej należą, nap. chrzczo-ny; owszem gdy nie idzie dalej żadna w tym słowie wokala [skreślone: głośna], wszystkie nawet następujące po niej konsony [skreślone: współbrzmiące] jednę z nią składają syllabę jako: deszcz.
Na ki, gdy poprzedza wokala, odmieniają tęż wokalę i syllabę ki na szy, jak: głęboki głębszy [...] gdy poprzedza konsona, samo tylko ki odmienia się na szy, jak: krotki krotszy.
Litery są dwojakie, Wokale i Konsony. Wokale swój tylko jeden głos wydają, gdy je wymawiamy, takich jest sześć a e i o u y Greckie. Od tych pochodzą dwie polskiemu językowi własne: ę i ą.
Wokala jedna może uczynić sylabę owszem i słowo, á bez niej żadna sylaba być nie może, np. A-dam i E-wa.
Litéry czyli Głoski, Większe i mniejsze tęż samą mają postać i brzmienie, tenżé sam podział na Wokalé czyli Samogłoski i Konsony czyli Spółgłoski, też same reguły sylabizowania w obudwu językach.
- i krótkie, brzmi jak y z Konsoną s, c, np. sinciput: ani się łączy w sylabizowaniu z następującą Wokalą [...].
- Dyftongi (to jest kilka Wokal w jednej sylabie) te dwa ae, oe brzmią jak e, np. caedo, coelum.
Znamie prawe to jest od prawej ku lewej ręce położone nad Wokalami a, e, znaczy otwarte i pełnymi ustami ich wymawiane: położone zaś nad Konsonami ć, ń, ś, ź, znaczy miękkie czyli pieszczone ich wymawianie, np. sámá, wiélcé, koń, kość, gáłąź.
[...] z samogłosek czyli wokál, jedné się jednostajnie zawsze piszą, jako to u, y, drugié kilkorako, jakie są a, e, i, o.
Dzielę, mówię, głoski czyli litery na większé i mniejszé na Samogłoski i Spółgłoski, czyli na Wokale i Konsony.
Głoski dzielą się 1) na Samogłoski czyli wokale: a ą e ę i j o u y: 2) Na Spółgłoski czyli konsony: b c d f [...] z. Z nich jedné są wargowe [,,,] 3. na Dwugłoski czyli dyftongi [...] 4. na Trójgłoski: iáy, np. iáy.
X Wokal, u, lm. e, X Wokala, † Wokalisz samogłoska L.
X Wokala, i lm. e p. Wokal Troc.
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala, przez się brzmiąca, swój własny głos mająca, diphthongus — dyftong, consonans — konsona, konsonans, współbrzmiąca muta; syllaba — syllaba, accentus — akcent.
Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].
Terminologia. Litera vocalis — litera wokal (-a, s. 62), diphthongus — dyftong, consonans — konsona, konsonans, syllaba — syllaba, accentus — akcent.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Terminologia. Litera vocalis — litera wokala, diphthongus — dyftong, consonans — konsona; syllaba — sylaba, accentus — akcent, quantitas — ilkość.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.
Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, a, e, o — jasna, á, é, ó — ściśniona, nasalis — nosowa, diphthongus — dwugłoska, dyftong, consonans gutturalis — spółgłoska gardłowa, muta — pomowna, semivocalis — przedmowna, liquida — łagodna (t. 3), consonans dura — twarda (t. 2, s. 24), mollis — miękka [...].