terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Części mowy: ZwO/1924
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Postrzeżenia nad niektórymi szczegółami rozprawy Brodzińskiego (J. Mroziński): Rozp/1830
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Łaz/1861
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Wstęp: Lor/1907
- Wstęp do Gramatyki: SzyPocz/1770
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Artykuł jest słowko, które się dodaje imionom odmieniającym się, i pokazuje ich rodzaj, spadek i liczbę.
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Rodzajem zowiemy w imionach żywotnych wyrażenie płci, lub niewyrażenie np. brat wyraża płeć męzką, siostra żeńską, dziecię żadnej płci nie wyrazie; brat przeto jest rodzaju męzkiego, siostra żeńskiego, dziecię, nijakiego, to jest nie znaczącego żadnej płci. W nieżywotnych Imionach rodzajem zowiemy podobność zakończenia do żywotnych już płeć wydających, już nie wydających.
W przypadkach w których nie odszczególniają swych rodzajów rzeczowniki przez oddzielne zakończenia, przymiotniki obchodzą się zwykle także bez rodzajowych zakończeń.
Zgoła przymiotniki odróżniają zwykle rodzaj w tych tylko przypadkach, w których odzielne zakończenie cechuje rodzaj rzeczowników.
RODZAJE w liczbie mnogiej, 372 do 378; 440 do 451.
Rodzaj, u, lm. e, m. [...] 7) = gram. zewnętrzna lub wewnętrzna różnica, jaką ma wyraz na oznaczenie płci, którą wyraża. Rodzaj męzki, rzeczown. oznaczający istotę żyjącą, a przez podobieństwo zakończenia i nieżyjącą, jest ten, który wyraża mężczyznę, samca; = żeński, kobiétę, samicę; = nijaki, dziecię, istotę w któréj cechy płciowe są jeszcze w uśpieniu. Rzeczowniki a za niemi zaimki, przymiotniki, imiesłowy i słowa, wyrażają tę różnicę: a) (tylko w rzeczownikach) przez inne całkiem wyrazy, np. ojciec męzk., matka żeń., dziecię nijak. rodzaju; b) przez odmianę zakończenia, np. piękny gołąb’ przyleciał m. piękna gołębica przyleciała ż., piękne gołębię przyleciało n. c) w rzeczownikach będących nazwą istot żyjących, rodzaj jest taki jaka płeć istoty wyrażonéj przez rzeczownik, bez względu na zakończenie, np. wojewoda, pan Żaba, m., chociaż ich zakończenie ma formę rzecz, żeńsk. d) rzeczowniki wyrażające nazwę istot niemających płci, nieożywionych, są tego rodzaju jakiego mają zakończenie, np. kawał m., słota ż., płótno n.; to samo powtarza się niekiedy i ze zwierzętami, jak np. wyraz gil zawsze jest rodz. m. choćby oznaczał samicę [...].
[…] Rodzaj (genus) rzeczowników poznaje się po części ze znaczenia, po części z zakończenia.
[...] Gdy w zdaniu poprzedzającym jest rzeczownik, którego rodzaj gramatyczny nie zgadza się z płcią przezeń wyrażoną, wówczas zgadzamy tak orzecznik jako też określnik zdania następującego z płcią, a nie z rodzajem gramatycznym [...] , tj., zgodność z naturą bierze górę nad formą gramatyczną [...].
Jakiego rodzaju są rzeczowniki, do których da się zastosować słówko: ta...?
Ile odróżniamy rodzajów gramatycznych?
Polskie rzeczowniki mają trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. Męski rodzaj wskazuje wyraz ten, żeński ta, nijaki to. Są więc rzeczowniki: ojciec, kowal, koń, kogut, kamień, ogień rodzaju męskiego; rzeczowniki: matka, panna, pani, kura, jabłoń, woda, prawda rodzaju żeńskiego; rzeczowniki: dziecko, źrebię, pole, kłamstwo rodzaju nijakiego.
Rodzaj imion.
Język portugalski rozróżnia dwa rodzaje (géneros): męski (masculino) i żeński (feminino).
Więc nie według rodzaju, zwłaszcza w liczbie mnogiej, w której właściwie są tylko dwa rodzaje: męsko osobowy np. dobrymi ludźmi, synami, chłopcami (dobrzy ludzie, synowie, chłopcy) i nie męsko-osobowy np. dobremi końmi, domami, córkami, dziećmi (dobre konie, domy, córki, dzieci), lecz według końcówki mianownika.
Wyraźna jest tendencja do przeprowadzenia jednego typu na wszystkie rodzaje, osobna oczywiście w rzeczownikach, a osobna w zaimkach i przymiotnikach, chociaż i między niemi trafiają się przypadki wzajemnego oddziaływania.
Imiesłowów przeszłego czynnego i biernego używa się tu bez różnicy; powszechną formę nom. sg. neut. może zastępować tylko nom. sg. masc., o ile w tej liczbie i rodzaju jest przedmiot.
Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).
W języku portugalskim rozróżniamy dwa rodzaje: męski i żeński (masculino e feminino).
Przymiotniki.
Liczba (numero) — Rodzaj (genero).
Przymiotniki zgadzają się z rzeczownikiem w liczbie i rodzaju. Prawidła tworzenia liczby mnogiej przymiotników są te same co liczby mnogiej rzeczowników.
Powiązane terminy
- kategoria gramatyczna
- okoliczność (własność; kat. gramat.)
- rodzajowanie
- własności (kat. gramat.)
- wzgląd gramatyczny