terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Dwuznaczniki i niedorzeczne wyrazy w klasycznej pisowni polskiej usuwają się: Oż/1883
- Fleksja: Król/1922
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O literách włoskich i wymowieniu ich: Sty/1675
- O poznaniu rodzajów, prawidło ogólne: Oż/1883
- Przypadkowanie rzeczownikow: Mroz/1822
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Król/1922
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
DE GENERIBUS o Rodzájách.
Znájdują się w języku włoskim sczegulne dwá Genera, álbo Rodzaje męski i Niewieści [...].
Participia to jest uczestnictwá ż pomocnym słowem Sono przemieniáją sie jáko przydatne Imioná, ták, w rodzaju, jáko i w liczbie [...].
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Genus masculinum, rodzay męski. fœmininum, niewieści. neutrum, niiaki.
W języku Polskim mamy trzy rodzaje dla Rzeczowników liczby pojedynczej: męzki, żeński, i nijaki, dwa zaś dla Rzeczowników liczby mnogiej, męzki i nijaki.
Rodzaj, u, lm. e, m. [...] 7) = gram. zewnętrzna lub wewnętrzna różnica, jaką ma wyraz na oznaczenie płci, którą wyraża. Rodzaj męzki, rzeczown. oznaczający istotę żyjącą, a przez podobieństwo zakończenia i nieżyjącą, jest ten, który wyraża mężczyznę, samca; = żeński, kobiétę, samicę; = nijaki, dziecię, istotę w któréj cechy płciowe są jeszcze w uśpieniu. Rzeczowniki a za niemi zaimki, przymiotniki, imiesłowy i słowa, wyrażają tę różnicę: a) (tylko w rzeczownikach) przez inne całkiem wyrazy, np. ojciec męzk., matka żeń., dziecię nijak. rodzaju; b) przez odmianę zakończenia, np. piękny gołąb’ przyleciał m. piękna gołębica przyleciała ż., piękne gołębię przyleciało n. c) w rzeczownikach będących nazwą istot żyjących, rodzaj jest taki jaka płeć istoty wyrażonéj przez rzeczownik, bez względu na zakończenie, np. wojewoda, pan Żaba, m., chociaż ich zakończenie ma formę rzecz, żeńsk. d) rzeczowniki wyrażające nazwę istot niemających płci, nieożywionych, są tego rodzaju jakiego mają zakończenie, np. kawał m., słota ż., płótno n.; to samo powtarza się niekiedy i ze zwierzętami, jak np. wyraz gil zawsze jest rodz. m. choćby oznaczał samicę [...].
Bardzo skromne i krótkie są opisy i pojęcia o mowie, na przykład italskiej, francuzkiej, lingua, linguadžio, odpowiada naszej mowa gawęda, toż samo po fr. langue i langage, nic tu rażącego nie ma, a przeciwnie u sław. Bezokolicznosć, nijakosć, nijaki gatunek, rodzaj, czas, lub rzecz nijaka, przymioty nijakie, po prostu są to brednie bazgraczów a nie tłómaczów z łacińskiego.
Rodzaje w polszczyźnie łatwo się rozpoznawają po zakończeniu wyrazów, i po zajimku wskazującym np. ten, ta, to, w tym, w tej, w tem.
Mamy trzy rodzaje osób, zwierząt i rzeczy, a więc mamy i trzy rodzaje rzeczowników: męski: ten człowiek, ten koń, ten stół [...]; żeński: ta pani, ta jaskółka, ta ławka, [...]; nijaki: to dziecię, to źrebię, to zwierciadło [...].
Rodzaje: męski, żeński, nijaki.
Przez składnię zgody rozumiemy zasady, wedle których części zdania mniej ważne stosują [jest: stusują] się do ważniejszych (w rodzaju i osobie, liczbie i przypadku) np. Historja jest mistrzynią życia. (nie mistrzem!) Poczcziwi chłopi (forma osobowa) poczciwe chłopy (rzeczowa) i td.
★Rodzaj wyrazów: ★męski (masculinum), ★żeński (femininum) i ★nijaki (neutrum). W liczbie mnogiej też ★męsko-osobowy (pilni chłopi orali) i ★rzeczowy (pilne chłopy orały).