Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

pars orationis
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: orationis partes, pars, pars oracionis, partes orationes, partes orationis
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

Bart/1544 , t. I, s. 124 (123-124)

CZĘŚĆ [...] - 2) gram.: 'część mowy' część mowy pars oracionis R y5v (md) [...] Części mowy, działy, rozdziały partes oracionis RN (k. tyt.).

DonCul/1560, s. [15] Definicja

Partes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, praepositio, Interiect[i]o. Quare dicuntur partes orationis? Quia sunt uoces indicantes mentis conceptum, id est cogitationem.

Mącz/1564 (war. B), s. 484b

Verbum [...] Et apud Grammaticos pars orationis actionem aut passionem significans Jedna część mowy, czynienie, álbo cierpienie známienująca.

Stat/1568, s. [22]

In tradenda prima parte orationis nos a genere incipiemus.

Mora/1592, s. [4] A2v [8], [5] A3r [9] Definicja

Circa quid versatur Etymologia? Circa partes orationis, hoc est, circa dictionum species. Części mowy łácińskiej zowiemy, pod ktorymi się wszytki dictiones to jest, słowká zámykáją. Quot sunt partes Orationis? Octo. 1. Nomen, 2. Pronomen, 3. Verbum, 4. Participium, 5. Adverbium, 6. Praepositio, 7. Coniunctio, 8. Interiectio.

Don/1595, s. [3]

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie. Partes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Don/1595, s. [3]

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie. Partes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Rot/1616, s. [68]

Reliqua videantur infra in Paradigmatibus Germanico-Polonicis, ut et de reliquis Orationis partibus.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 626

Prōnōmen, apud Grammaticos pars orationis, quae loco Nominis ponitur, licet quod illud sit, non exprimat. Caris Priscian. ἡ ἀντωνυμία [hē antōnymía]. Provocabulum.Varr.

Men/1649, s. 8

Partes, quibus linguae Polonicae corpus conflatum est, habentur octo, ut in Latinis.

Men/1649, s. 119

Observa demum circa dispositionem partium orationis seu constructionem, eam liberam esse apud Polonos ut et apud Latinos.

Don/1649, s. [5] Definicja

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium: Participium, Conjunctio, Praepositio, Interiectio.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię/ Namiestnik/ Słowo/ Przysłowie: Uczestnik/ Złącz[á]nie / Przekłádánie / Wdánie.

Don/1649, s. [115]

Quare dicuntur partes orationis? Quia sunt voces indicantes mentis conceptum, id est, cogitationem.

[Dlaczego są nazywane częściami mowy? Ponieważ są słowami oznaczającymi koncept umysłu, tj. myśl.]
Gut/1668, s. 2

Wie viel sind Hauptstücke (Partes Orationis) der Rede?

[Ile jest części mowy?]
Gut/1669, s. 32

Solcher Wörter / so Hauptstücke der Rede [Partes Orationis] genennet werden / sind eben so viel bey den Pohlen / als bey den Lateinern / nemlich Achte [...].

[Takich słów, które nazywane są częściami mowy (partes orationis) jest w polszczyźnie tyle, ile w łacinie, czyli osiem [...].]
Gut/1669, s. [26]

Hauptstücke der Rede / Partes Orationis, Głowne Części mowy.

Malcz/1687, s. 2 Definicja

Wie viel sind Partes Orationis? Acht/Ośm: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, Adverbium, Conjunctio, und Interjectio.

[Ile jest części mowy? Osiem: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, Adverbium, Conjunctio, und Interjectio.]
Woy/1690, s. 5 Definicja

Expositis, quae ad literarum affectiones pertinere videbantur, ad dictiones ipsas seu partes Orationis progredimur. Sunt autem ut apud Latinos, ita apud Polonos, octo: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, , Adverbium, Interiectio, Coniunctio.

Woy/1690, s. 115

Paucissimis [...] praeceptis partes orationisPolonicae iam explicavimus; reliquum est, ut in hac tertia Grammaticae nostrae parte ostendamus, qua ratione hae invicem iungi debeant, ut orationem puram legitimamque constituant.

Mon/1722, s. [24]

Wie viel sind Partes orationis in der Polnischen Sprache?

Cell/1725, s. 2 Definicja

Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.

Cell/1725, s. 98

PARTICULAE INFLEXIBILES. Cztery Partes Orationis, áni się deklinują, ani koniugują: mianowicie. Adverbium, Praepositio, Coniunctio, i Interiectio.

Kon/1759, s. 151

Quae Partes Orationis inter se debent concordare?

Lub/1778, s. 148

CZĘŚĆ IV. o Posiłkowych, albo służebnych częściach mowy (de Auxiliaribus seu servilibus partibus orationis).

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Don/1795, s. [6] Definicja

Partes orationis quot sunt? części mowy wiele jest? octo ośm; quae? ktore Nomen, imię, pronomen, nazwisko, verbum, słowo, Participium, uczestnik, adverbium, przysłowie, conjunctio, złączenie, praepositio, przekładanie, interjectio, wdanie.

Cas/1797, s. 21 Definicja

Daß die Polen acht Partes Orationis, nämlich: das Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Conjunction, Praeposition, Adverbium, und bei dem Ausdruck des Affects die Interjection, wie die Lateiner haben.

[Że Polacy mają osiem części mowy jak w łacinie, mianowicie: nomen, pronomen, verbum, participium, conjunction, praeposition, adverbium, a przy wyrażaniu empcji interjection.]
Malin/1869, s. 523

[…] Starzy gramatycy łacińscy zaliczają jimiesłowy (participia) do tak zwanych części mowy (partes orationis), co, z dzisiejszego stanowiska umiejętności językowéj rzecz biorąc, nie zgadza się s prawdą […].

Malin/1869, s. 637 Definicja

Gatunƙi vyrazóv, o któryɦ dotąd była mova y poᵽɍeđająciɦ rozđáłaɦ, z vyjątkem prirostkóv, nazvali łacinɳici zęscaⴅi movy (partes orationis); te zas, v któryɦ sę teráz rozpatryvac bęđem, nazvali ząstezkaⴅi (particulae), ɦcąc taką názvą oznazic jiɦ podrędne stanoɣisko vzględem pérysiɦ. Te partikuły, jako ząstki movy, pod vzględem svéj budovy i ustroju tym sę róƶɳą od zęsci movy, jiz będąc poɳekąd yyrazaⴅi ɳeruɦomeⴅi zili ɳeodiⴅenneⴅi, ɳe podlegają vcale aɳi skłáɳaɳu, aɳi spájaɳu, o któryɦ dotąd była mova. Delą sę one na 4 grona, s któryɦ pérvse obejmuje prisłóvƙi, druge spójɳiki, trece prijimki, zvárte yykrikɳiki.

Powiązane terminy