słowo zaimkowe

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mon/1780
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Marc/1833
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Kr/1917
• Kor/1961

O słowach zaimkowych

(verba relativa).

Jakie czynności oznaczają, i jak się czasują słowa zaimkowe?

A. Słowa zaimkowe oznaczają takie czynności, które my względem siebie samych wykonywamy, i z Zaimkiem czasujemy, np. biję się; kąpię się, i t. d. — Mogę ja bowiem nie tylko siebie, ale też i kogo innego bić albo kąpać.

[Słowa są] za­imkowé, że się kładą z zaimkiém się.

Słowa Zaimkowe są te: którym się w Tryb: Bez: przydaje se.

Słowa te, które wyrażają czynienie i skutek w jednej rzeczy: to jest działanie rzeczy nie na inną jaką przechodzące, ale na samę rzecz działającą zwrócone. Zowiemy je zaimkowemi, że się robią przez dodanie zaimka się do Słów czynnych lub nijakich: np. poczciwość prawdy się nie lęka.

Co do znaczenia słowa są: [...] 4) Zaimkowe, tak nazwane od tego, że się łączą z zaimkiem się, który czasem jest tylko dopełnieniem słowa, np. pocę się; czasem zaś znaczy zwrócenie czynienia na osobę czyniącego, np. kocham się.

Słowo zaimkowe: bielić się, wyleżeć się, i t. d. czasuje się z zaimkiem się, nieodmiennym przez wszystkie Formy, Czasy, Liczby, Osoby, Rodzaje.

Uczymy się, uczycie się, uczą się, mokinames, mokinates, mokinas, i t. d . zupełnie podług formy na cznsowanie słowa uczę, tylko że z zaimkiem się, odmieniać się będzie. Również wszystkie słowa, iak niżéy, podług rozmaitości zakończenia, za tem podług właściwych form odmieniać się będą, tylko z zaimkiem się, i takie słowa zowią się słowa zaimkowe [...].

Słowa znaczące działanie przedmiotu zwrócone na siebie samego, nazywają się zaimkowe. I shave myself, she dresses herself, golę się, ona się ubiera. [...]

Słowa zaimkowe zowią się te, które oznaczają sąd czyli zdanie ściągające na tę samą osobę lub rzecz, która istotnie jest czynną, te słowa muszą miéć zawsze przy sobie zaimek: się, sobie lub siebie, np. ja się uczę, ja sobie pochlebiam.

Słowa zaimkowe są trojakie: właściwe, niewłaściwe i zbytkujące.

§. 712. Słowa zaimkowe, t. j. takie jak bać się, spodziewać się, wstydzić się, brzydzić się, najeść się, skarżyć się, chełpić się, wzdrygać się, itp. tém się stanowczo różnią od zwrotnych, że pierwszych, t. j. zaimkowych, nigdy bez się użyć nie można (chyba w odmienném znaczeniu), słowa zwrotne zaś używają się i bez zaimka. Tak np. boję, spodziewam — bez się — nigdy byśmy nie powiedzieli.

[...] W łacinie mámy tak zwane verba deponentia, to jest słowa mające formę bierną, lecz składające czyli pozbywające się znaczeniá biernego i przechodzące w znaczenie słów czynnych lub nijakich [...]. Takowym słowom pod względem formy odpowiadają polskie słowa używające się zawsze z zajimkiem śę; np. raduje sę [...] itd., które nazywamy słowami zajimkowemi [...].

Podziały słowa są na: [...] zaimkowe również jak słowa zwrotne łączą się z zaimkiem się, ale są to słowa nijakie, nie pokazujące działania, i nie zwracające go na drugich ani na siebie, i zaimek się przy takich słowach na siebie zmieniony być nie może, np. trwożę się, modlę się.

Słowa z tém „się" rozpadają w ogólności na dwie grupy całkiem odrębne: na słowa zwrotne i zaimkowe. [...]. ZAIMKOWYMI przeciwnie nazywamy takie słowa zaimkiem się opatrzone, których byśmy bez tego się wcale i nigdy użyć nie mogli (chyba w odmienném znaczeniu); np. bać się, śmiać się...

Słowo zaimkowe jest to słowo, które musi miéć zawsze przy sobie zaimek się, siebie, i które bez tegoż zaimka nie ma żadnego znaczenia, np. bać się, pysznić się [...] nie można powiedziéć: pysznić kogo, co.

Podobne z pozoru do zwrotnych, są znowu tak zwane słowa (czasowniki) zaimkowe, które tém się wyróżniają od zwrotnych, że są słowami nieprzechodniemi, że ich nigdy bez zaimka się użyć nie można.

Słowa bywają: a) czynne przechodnie, kiedy oznaczają czynność, przechodzącą na kogo lub na co, np. chwalę (brata), kocham (matkę), ganię (leniwca) [...]; e) zaimkowe, wyrażają­ce czynność nieprzechodnią, a używające i to już nierozłącznie! zaimka: się, jako to: czołgać się, śmiać się, pocić się, bać się, itp.

Inne znowu słowa utworzyły z zaimkiem się wyrażenia stałe, nierozłączne, tak dalece, iż słowo bez zaimka zwrotnego nie używa się już wcale; np. śmiać się z kogoś, spodziewać się czegoś, opiekować się kimś, bać się kogoś lub czegoś, chełpić się z czego, i t. p. Słowa takie nazywają się zaimkowemi.

Niektóre słowa czynne nieprzechodnie mają przy sobie stale zaimek się, bez którego nie używają się wcale, np.: śmieję się, spodziewałeś się, opiekujemy się, lęka się, boi się, modlił się, zrzekli się, chełpią się, odezwie się itp. Takie słowa nazywają się [słowami] zaimkowemi.