Cytaty 428 poz. • Strona 1 z 22  Oż 1883   

Poznanie mowy i pisowni ojczystej w całej rozciągłości jej niezmiernego bogactwa, rozwoju i ujednostajnienia, a to na podstawach chcąc oprzeć zasadniczo naukowych, czyli klasycznych, było i jest dotąd głównym przedmiotem obszernych badań i poszukiwań najgorliwszych naszych badaczów tak dawniejszych jako też tegoczesnych, do których liczby i ja zostałem wciągniętym.

Grono tak znakomitych mężów w rozprawach nad pisownią polską, rozwinęło obszerne poglądy swoje, wszyscy dobrze rozprawiali, w odpowiednym przedmiocie po szczególe wziętym; ale Mroziński Józef generał, poglądem bystrzejszym na całość mowy polskiej, przewyższył wszystkich w rozumowaniu i udowodnił; że dopóty pisownia polska nie będzie prawidłową, dopóki podstawy mowy polskiej, to jest abecadło nie będzie odpowiednie uregulowane i prawidła wysnute tylko z własnej ojczystej mowy, a nie opierające się na obcych wzorach.

Grono tak znakomitych mężów w rozprawach nad pisownią polską, rozwinęło obszerne poglądy swoje, wszyscy dobrze rozprawiali, w odpowiednym przedmiocie po szczególe wziętym; ale Mroziński Józef generał, poglądem bystrzejszym na całość mowy polskiej, przewyższył wszystkich w rozumowaniu i udowodnił; że dopóty pisownia polska nie będzie prawidłową, dopóki podstawy mowy polskiej, to jest abecadło nie będzie odpowiednie uregulowane i prawidła wysnute tylko z własnej ojczystej mowy, a nie opierające się na obcych wzorach.

[Józef Mroziński] Gram. polska zbudowana, (że tak powiem) na obcych warsztatach, wystawi język koniecznie w postaci potworu...

[Józef Mroziński] Gdybym pisał naukę języka, nadałbym całej rzeczy inne formy i inny porządek; lecz to nie jest moim zamiarem, ale wyłożyć pierwsze zasady.

[Józef Mroziński] Nauka języka naszego musi być objętą w prawidłach, nie zaś we wzorach, (obcych).

[Józef Mroziński] Nauka języka naszego musi być objętą w prawidłach, nie zaś we wzorach, (obcych).

Ani też dzieł nie wydali tej treści, co Mroziński, ale w innych przedmiotach raczej historycznych i prawodawczych dziel poglądy na sławiańsczyznę, jako Kucharski Andr. Filolog grecki znany.

[Józef Mroziński] Jeżeli w gram. języka naszego ogrom wyjątków i podziałów przy każdem niemal prawidłe przeraża najgorliwszego nawet miłośnika ojczystej mowy, a cudzoziemcowi trudność jęz. pol. zdaje się być nad siły ludzkie, pochodzi to po wielkiej części stąd, że żaden gramatyk nie śledził natury polskich głosek.

[Józef Mroziński] Jeżeli w gram. języka naszego ogrom wyjątków i podziałów przy każdem niemal prawidłe przeraża najgorliwszego nawet miłośnika ojczystej mowy, a cudzoziemcowi trudność jęz. pol. zdaje się być nad siły ludzkie, pochodzi to po wielkiej części stąd, że żaden gramatyk nie śledził natury polskich głosek.

Błąd popełnili ten, że na wzór Greków i Rzymian nie zbadali w całej rozciągłości mowy swojej i nie ułożyli podług jej wymagań i iloczasu, prawideł i pisowni odpowiednej własnej.

W tym celu badałem najprzód obce dialekta, chwalone u nas bogactwem, pięknością starożytnością; nie znalazłem tych zalet jakie onym przypisywano, tylko prawidła i pisownię to rzeczywiście znalazłem lepiej wyrobione i ustalone niż u nas.

A jednak my Francję nazywamy uczonym krajem, bo uczony ich jeden dialekt znamy.

Łaciński klasyczny djalekt, jak wiadomo, utworzył się niegdyś na podstawach zbliżonych do greckiego, i który panował nad światem, pięknością i gładkością liter łatwością do nauczenia się, celuje i dotąd w całej Europie, w dziełach klasycznych, naukowych liturgicznych, chociaż nie należy do żyjących djalektów.

Wezmijmy np. Francję, ukochaną, kraj ich składa się z mieszkańców dziesięciu narodowości różnych, mową i obyczajami, i 30 narzeczami po prowincjach, a jednak Francuzi nazywają ich braćmi Francuzami, i uczą się djalektów innych ludowych, osobliwie urzędnicy, wojskowi i kupcy przebywający w owych prowincjach.

Zwolenników we wszystkich narodach ma najwięcej i s czasem może łacińskie litery zastąpią miejsce starodawnych nie wyraźnych krętych liter gotyckich, głagolicy, kirylicy, armeńskich, chińskich i t. d.

Co do źródłosłowów i pierwotnych urobień wyrazów Sanskrytski i Litewski, obfitują najwięcej.

Ze wszystkich djalektów europejskich, litewski najwięcej ma w sobie wyrazów sanskryckich.

W samym zarodzie, duch mowy polskiej był pokrzyżowany niemczyzną.

Pyt.: Czy wszystkie litery przyjęliśmy, jakie są w abecadle łacińskiem? Odp.: Nie wszystkie, bo odrzuciliśmy spółgłoskę q, i spółgłoskę pojedynczą v.