Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

przysłówek
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: dosłowie, przysłk., przysłowek, przysłowki, przysłówka, przysłówki
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJP 1991, 278 Definicja współczesna

Przysłówek jest częścią mowy skupiającą wyrazy, których prymarną funkcją jest funkcja określenia adwerbalnego.

Cytaty

Nał/1774, s. 196 (195-196)

P. Wiele jest we francuskim takowych Części Mowy? O. Dziewięć: Imie le Nom; Artykuł l'Article; Zaimek le Pronom; Czynosłowo le Verbe, Uczestnistwo le Participe, Przysłowek l'Adverbe, Przekładka la Préposition, Złączka la Conjonction, Zawołanie l'Interjection.

Nał/1774, s. 264-265

Po Czynosłowie (le Verbe) mieści się zaraz Przysłowek (l’Adverbe) [...]. P. Czy [s]ię to za[c]howuje we wszystkich Czynosłow Czasach? O. Tak jest; tylko w Składanych Czasach, Przysłowek kładzie się po Czynosłowie Pomagającym, a przed Czynosłowem własnym. Napr. vous avez bien fait, dobrze to zrobiliście.

Nał/1774, s. 679 Definicja

P. Co to jest Przysłowek? O. Jest słowko, ktore się ani spadkuje, ani sposobi, ani żadnego rodzaju nie ma, a wyraża innego słowa jaką okoliczność, lub sposob. Naprz. [...] justement.

Nał/1774, s. 679 Definicja

P. Wielorakie są Przysłowki? O. Ogołem mowiąc dwojakie. Nieskładane i Składane. Pierwsze jako to: justement, hier, beaucoup. Drugie jako to: pour le présent, à l'avenir [...].

Kop/1778, t. I, s. 8 Definicja

Przysłowek, (Adverbĭum), np. nie, non.

Kop/1778, t. I, s. 13 Definicja

Przysłowek (Adverbĭum) tak jest nazwany, że się pospolicie kładzie przy Słowie, pomagając mu do wyrażenia okoliczności jakiej.

Kop/1780, t. II, s. 7

Spisywać tedy trzeba było osobno naprzód Imiona, po wtóre Zaimki, po trzecié Słowa, po czwarté Imiésłowy , po piąté Przysłówki, po szósté Przyimki, po siódmé Wykrzykniki, po ósmé Spójniki.

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Kop/1783, t. II, s. 7 (6-7 Definicja

Nié mámy jeszcze w tym wieku wszystkich wyobrażéń, ani umiémy wszystkich wyrazów: wiémy jednak, że wszystkié dzielą się na ośm części czyli rodzajów. Wiémy już przynájmniéj w powszechności, co który rodzáj znaczy, jako to: Wykrzyknik, znaczy affekt jaki: Spojnik, znaczy łączénié wyobrażéń: Przyimek i Przysłówek, znaczą okoliczność jaką, jako to, miejsca, czasu, ilości, pytaniá, twierdzeniá, przéczéniá, przymiotu, sposobu, początku, śrzodka, końca, blizkości, odległości, wysokości, nizkości, przodku, tyłu, złączéniá, rozłączéniá &c. Imié i Zaimek, znaczą rzecz, albo przymiot: Słowo, znaczy sąd, czyli pokazuje, w jakim stanie jest rzecz którá, czy czynnym, czy biérnym, czy nijakim. Imiésłów, znaczy częścią to, co Imié, częścią to, co Słowo.

Kop/1783, t. II, s. 178

Piérwsza osobliwość tak się má: że gdy piérwszé słowo kładzie się bez przéczéniá, czyli bez tego Przysłówka nie, a drugié słowo kładzie się z Przysłówkiém iż, czyli że, odmiéniając sąd piérwszégo Słowa twiérdzący na przéczący, to jest, dodając do owégo Słowa przéczący Przysłówek nie; Przysłówek iż, czyli że, przy drugiém Słowie połóżony, odmiéniá się na Przysłowek żeby: czyli Słowo drugié położoné w twiérdzéniu w Trybie oznájmującym; w przéczéniu odmiéniá się na Tryb życzący.

Kop/1785, s. 53

Nakoniec kładą się łatwé a potrzebniejszé uwági, jako to: náprzód, opisanié, czyli cécha wewnętrzná Wykrzyknika, Przyimka, Spojnika, i Przysłówka, (Interjectionis, Praepofitionis, Conjunctionis et Adverbii)

Gott/1787, s. 12

Adverbium Przysłowek.

Gott/1787, s. 14

Cała mowa składa się z dziewięciu cześci 1. jest Przedimek. 2. Imię. 3. Zaimek. 4. Słowo. 5. Imiesłów. 6. Przysłowek. 7. Przyimek. 8. Spojnik. 9. Wykrzyknik.

Gott/1787, s. 114

O przysłówkach. Przysłówki pospolicie dodaią się Słowom y Imionom Rzeczownym, których umnieyszać albo przymnażać zwykły znaczenie [...], żadnych zaś przymiotów Imion albo Słów, oprócz stopniowania nie przyimuią.

Ant/1788, s. 74 Definicja

Przysłówki wyrażają rozmaité okoliczności, jako przymiotu, twiérdzenia, przeczenia, wątpliwości, porównania, czasu, liczby, porządku, miéjsca.

Ant/1788, s. 75

Przysłówki znaczącé przymiot kończą się pospolicie na ly, i nájczęściéj, jeśli słowo rządzi spadkiem czwartym, przysłowek kładnie się po spadku, lubo czasem lepiéj jest położyć go przed słowem po przypadku piérwszym, n.p. he beat him severely Bił go okrutnie. You basely wrong my honour Podłomyślnie czynisz mi krzywdę.

Ant/1788, s. 76

Przestroga Uważać potrzéba, kiedy sie u Anglików używa not a kiedy no. Piérwszégo Przysłówka użycie pokazało się dosyć w czasowaniach, o drugim więc namiéniemy.

Prz/1792, s. 16

Części mowy greckiey jest 8: Rodzaynik, Imię, Zaimek, Słowo, Imiesłów, Przysłowek, Przyimek i Spoynik.

Prz/1792, s. 240

Przysłowek. Jak się przysłowki od imion i słow wywodzą, jak się stopniują przymiotnikowe i jak różne zakończenia maią podług wyrażonych okoliczności, naylepiey wyobrażaią przykłady.

Prz/1792, s. 250

Niewłaściwe przyimki mogące się kłasdź bez przypadków w rzędzie przysłówkówlub jeżeli z przypadkiem, to pospolicie z II.

Gott/1794, s. 43

Adverbia, Przysłowki. affirmandi, zezwalania. comparandi, porownania. interogandi, pytania. loci, mieysca. negandi, przeczenia. ordinis, porządku. qualitatis, iakości. quantitatis, ilkości. temporis, czasu.

L/1807–1814, t. I, s. [92]

Skróceń Grammatycznych wyłuszczenie. [...]

Z przymiotnikami zwyczajnie połączyłem pochodzące od nich przysłowki czyli adverbia, co oznaczam dodając do zakończenia -ie lub -o adv., lub też przysłk.

L/1807–1814, t. IV, s. 1239 Definicja

PRZYSŁOWEK -wka, m., adverbium, część mowy położona przy słowie, żeby mu dopomoc do wyrażenia okoliczności jakiéj Kpcz. Gr. 1, p. 59, Tr.; Przysłowie Cn. Th., Klecz. Zd. 69; Dosłowie. Włod. [...].

Szum/1809, s. 31 Definicja

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]

IVty: Przysłówek (Adverbium), np. źle, dobrze, pięknie, i t. d.

Szum/1809, s. 31 (30-31) Definicja

Tak np. niektóre wyrazy nazywamy Rzeczownikami, a to dla tego, że one oznaczają imiona rzeczy, drugie zaś nazywamy Przysłówkami, dla tego, że one się pospolicie przy słowach kładź zwykły.

Szum/1809, s. 37

Nieforemnie stopniają się te Przysłowki, których stopień drugi nie ma prawie żadnego podobieństwa z pierwszym, np. dobrze, lepiej; źle, gorzej; mało, mniej; lekko, lżej; wiele, więcej.

DwBg/1813, s. 3

Mowa Polská pospolicie się skłádá z ośmiu części, jakiémi są: Imié, Zaimek, Słowo, Imiésłów, Przyimek, Przy­słówek, Spojnik i Wykrzyknik.

DwBg/1813, s. 95 Definicja

Przysłówek, jest wyráz nieod­miénny, kładący się pospolicie przy słowie, żeby mu dopomógł do wyrażéniá jakiéj okoliczności, któréj samo słowo nie wyráża.

Prz/1816, s. 99

Wszak mowa podzielona jest dotąd na ośm części, od lat 30 w kontusiki Polskie ustrojonych, w kolei, jak następują: 1) Imię, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłow, 5) Przysłowek, 6) Przyimek, 7) Spojnik, 8) Wykrzyknik.

SkorM/1816, s. 38

Przysłówek (adverbium) puna po, czitra pięknie, nitsza noco.

Gddk/1816, s. 157

Przysłówki pochodzące od Przymiotnika formują Francuzi od rodzaju żeńskiego dodając ment, na przykład. nouveau nowy, nouvelle nowa, nouvellement świeżo.

Gddk/1816, s. [218]

Adverbium. Przysłowek.

Kop/1817, s. 31

Wykrzykniki i przysłowki jednozgłoskowé są długie, np. Ah! o! hej! czy tak? jak?

Kop/1817, s. 108 Definicja

Przysłówek tak nazwany jest, że się pospolicie kładzie przy słowie, np. szczérze mówię, życzę serdecznie. Przeznaczénié przysłówka jest dopomagać słowom, do wyrażéniá względów myśli, jakie równie przeznaczénié było przyimków, dopomagać Imionom. Atoli prócz tych głównych przeznaczéń, jak przyimek, tak przysłówek, czynią tę grzeczność, i pomoc równie i innym częściom mowy, np. rzeczownikom.

Kop/1817, s. 108 Definicja

Przyimek jest króciuchny i samorodny wyráz, zawsze u nas przed Imiéniém chodzący: Przysłówek zaś najwięcéj z Imion zrodzony, w sobie cielistszy zarówno przed słowami, jako i po słowach trzymá miesce.

Jak/1823, t. I, s. 30-31 Definicja

PRZYSŁOWEK w tém się zgadza z Przymiotnikiem, iż znaczy przymiot lub okoliczność jaką; tém się różni, że nie zamyka w sobie względu na żadną rzecz, i dlatego nigdy bez pośrednictwa Słowa, Imiesłowu lub Przymiotnika do rzeczy odnieść się nie może [...]. Przysłówkiem tę część mowy zowiemy, że się kładzie przy Słowach, lubo równie przy Imiesłowach, Przymiotnikach, i nawet jeden Przysłówek przy drugim kłaść się może.

Mucz/1825, s. 25 (24-25)

Wszystkie wyrazy, składające mowę polską, dzielą się na dwa główne szeregi: piérwszy wyrazów odmiennych, drugi wyrazów nieodmiennych; a każdy szereg podziela się na cztéry części, z których każda ma własne nazwisko. Te nazwiska są następujące: w szeregu wyrazów odmiennych: 1) Imie, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłów; w szeregu wyrazów nieodmiennych: 5) Przyimek, 6) Przysłówek, 7) Spójnik, 8) Wykrzyknik.

Mucz/1825, s. 92 (92-93) Definicja

Przysłówek jest wyraz nieodmienny, kładący się pospolicie przy słowie, dopomagając mu do wyrażenia jakiéj okoliczności, któréj samo słowo wyrazić nie może. Służą więc przysłówki do wyrażenia różnych przymiotów i okoliczności, równie jak przymiotniki, od których tém się tylko różnią, że bez pośrednictwa słów, imiesłów, lub przymiotników, do rzeczy odnieść i przystosować się nie mogą, czyli, że bezpośrednio do żadnéj rzeczy nie należą, i dlatego nie potrzebują żadnéj z tych odmian, jakie muszą mieć słowa, imiesłowy i przymiotniki, np. pięknie napisał, napisze, pisze, pisać będzie.

Mucz/1825, s. 93

Przysłówki wyrażają 1) okoliczność miejsca, np. skąd idziesz? dokąd dążysz? […]. 2) czasu, np. zawszeż ja słuchaczem tylko, nigdyż nie odpowiem? […]. 3) ilości, np. trzykroć silił się […]. 4) pytania, np. żyjeli ojciec, czy nie? czemu milczysz? […]. 5) twierdzenia, np. tak jest, tak rzecz jest. […]. 6) przeczenia, np. nie kocham cię, ani mogę powiedzieć czemu. […]. 7) przymiotu lub sposobu, np. pięknie i mądrze powiedziano; nagle przylata […].

Rozp/1830, s. 465 Definicja

Przysłówek nie bywa już osobnym wyrazem, już połączony z drugiemi przeistacza się na inne części mowy, z któremi się łączy.

Rozp/1830, s. 560 Definicja

Przysłówek nie, gdy znaczy przeczenie, pisze się zawsze osobno: nie daj; nie mów, nie rozum.

Rozp/1830, s. 580

PRZYSŁÓWEK, 96. PRZYSŁÓWKI; wstopniu wyższym (piękniéj) mają e ściśnione, 547; 30; 100

Bor/1830, s. 45

Czasowanie Słowa Być innemi sposobami. Czas teraźniejszy. z Przeczeniem Czasują się ogulnie słowa przez wszystkie Tryby i Czasy kładąc tylko przed słowami przysłowek nie. (Ja,) nie jestem [...] z Przyrostnią Odmienia się Czas teraźniejszy słowa być, takoż Czasy przeszłe wszystkich słów, tudzież Tryb Łączący i Życzący. Ja-m jest znany i t. d.

Bor/1830, s. 73 Definicja

Przysłówek (str. 5.) będąc już odmiennym, już nieodmiennym, jest niejako granicą między częściami mowy odmiennemi a nieodmiennemi, i oznacza, 1. Czas [...] 2. Miesce lub odległość [...] 3. Porządek i szyk [...] 4. Ilość [...] 5. Ilorakość i ilokrotność [...] 6. Sposob lub Przymiot: błogo, drogo, tanio, wklęsło, aby-to, stale. 7. Pytanie [...]. Twierdzenie [...] 9. Przeczenie [...] 10. Wątpliwość [...] 11. Porównanie [...] 12. Wyłączenie: tylko, szczegulnie, jedynie.

Bor/1830, s. 78

O Przysłówku.

Bor/1830, s. III

Przysłówek odróżniłem odmienny od nieodmiennego.

Marc/1833, s. 92

V. CZĘŚĆ MOWY.

Przysłowek.

Przysłowek prieżodys: wadynas ta dalis kałbos, kury prieżodżiu wisados diadas, kt: pięknie pisał grażey raszy: kur pięknie, ira prieżodys, o pisał, żodys, i t. p.

[Przysłówek: nazywa się tę część mowy, którą przy słowie zawsze się kładzie: "pięknie pisał" grażey raszy: gdzie "pięknie" jest przysłówek, a "pisał", słowo, "it.p."]
Rew/1845, s. 8

Nie tylko często, ale prawie zawsze odrywamy przysłówek nie, od słowa, gdy umieszczamy drugie obok zdanie przeciwne, na spójniku ale, lecz, oparte i nim połączone. — Wtedy zaś jest rząd słowa twierdzącego, czyli inaczej, nie, przysłówek należy do rzeczównika, a nie do słowa: nie Grammatykę, lecz Historyą przepisuj; nie komodę, lecz bryczkę przedaj [...].

Br/1848, s. 28

Język polski ma dziesięć części mowy: Rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, słowo, imiesłów, przyimek, przysłówek, spójnik, wykrzyknik.

Br/1848, s. 174 Definicja

Co to jest przysłówek? [...] Jest to część mowy, która oznacza rozmaite słów okoliczności [...].

Br/1848, s. 174

Ponieważ okoliczności, które oznaczają przysłówki, muszą się koniecznie odnosić do osób albo do rzeczy i pomysłów, do przymiotów, liczb i stosunków rozmaitych przedmiotów i ich własności, przeto podzielić można przysłówki: 1). Na rzeczownikowe. 2). Na przymiotnikowe. 3). Na liczebnikowe. 4). Na przyimkowe.

Such/1849, s. 20 Definicja

Przysłówek służy do okréślenia właściwości albo Czasownika, albo Przymiotnika, albo innego Przysłówka; np. pięknie pisać, zbyt wielki, bardzo dobrze.

Such/1849, s. 157 Definicja

Przysłówki odpowiadają na trzy główne pytania jak? gdzie? kiedy? z Czasownikiem, Przymiotnikiem lub innym Przysłówkiem połączone. [...] Przysłówki służą przeto do okréślenia innych słów, wyjąwszy Rzeczownika i Spójnika.

Such/1849, s. 157 Definicja

Pod względem wywodu Przysłówki są: pierwotne, pochodne i złożone.

Such/1849, s. 160 Definicja

Pod względem znaczenia dzielą się Przysłówki na pytajne i odpowiedne czyli twierdzenia.

Ryk/1850, s. 133 Definicja

Przysłowki są tak nazwane że się pospolicie kładą przy słowie, chociaż się często także znajdują obok przymotników i przysłowków. Największa ich liczba formuje się z przymiotników przez dodanie ly.

Ryk/1850, s. 183

Miejsce przysłówka jest tuż obok wyrazu, którego znaczenie jest przezeń bliżej określone. Szykują się one zazwyczaj przed przymiotnikami, po słowach, a w czasach składanych pomiędzy słowem posiłkowem a imiesłowem.

Kurh/1852, s. 3

Przedmiot zdania wyraża się rzeczownikiem [...] zamiast rzeczowników używają się zaimki, przymiotniki, słowa, przysłówki, a nawet wyrażenia kilka wyrazów obejmujące.

Kurh/1852, s. 110

I tak w wyrażeniu „kupiłem trzy tylko książki" przysłówek tylko położony przy liczebniku trzy, którego jest okréśleniem, czyni myśl niewątpliwą.

Szt/1854, s. 8 Definicja

Przysłówek, jest wyraz wyszczególniający dokładnie różne okoliczności, słowa, przymiotnika, liczebnika, zaimka, imięsłowa i t. d., np. człowiek mocno pracuje, bardzo dobry, tylko jeden, już konający.

Szt/1854, s. 416 Definicja

Ta część mowy nazywa się dlatego przysłówkiem, że się zwykle przy słowie kładzie, lubo także przy innych częściach mowy bywa bardzo często używany, np. gdzie idziesz? tu połóż!

Szt/1854, s. 416 Definicja

Przysłówki tak jak inne części mowy są rozmaite, mają różne nazwiska, i dzielą się rozmaicie; atoli najgłówniejszy ich podział jest na właściwe i pochodne, czyli niewłaściwe, np. nie, tak, dobrze i t. d.

Morz/1857, s. 50

Z upadkiem słowa, przysłówek ostać się nie może.

Morz/1857, s. 377

Dosprawian .... Przysłówek (Adverbium).

SWil/1861, cz. I, s. 243

Dosłowie, a, lm. a, n. gram. ob. Przysłówek.

SWil/1861, cz. II, s. 1311 Definicja

Przysłówek, wka, lm. wki, m. gram. ogólna nazwa wyrazów, zaliczonych do jednéj z nieodmiennych części mowy, noszącéj to nazwanie. Pod względem znaczenia wewnętrznego, przysłówki dzielą się następnie: a) na służące do wyrażenia pytania, np. gdzie? kiedy? jak? b) do wyrażenia twierdzenia, np. tak, zaiste, niewątpliwie, zapewnie; c) przeczenia, np. bynajmniéj, inaczéj, przeciwnie; d) czasu, np. dziś, teraz, zawsze, zaraz, nigdy; e) miejsca, np. tu, tam, wszędzie, nigdzie; f) przymiotu albo sposobu czynności, stanu, np. pięknie, dobrze, źle, skrycie, otwarcie, ogólnie, szczegółowie, szeroko, wązko, długo, krótko; g) stopnia przymiotu, np. dostatecznie, arcy, bardzo, wielce; h) ilości wielkiéj lub małéj ogólnie, np. dużo, sporo, wiele, mało. Przysłówki jedne są całkiem nieodmienne, jak wyrażające pytanie, twierdzenie, przeczenie, miéjsce; inne odmieniają się przez stopnie, jak wyrażające przymiot, sposób czynności i niektóre stopień przymiotu (bardzo, bardziéj); inne wyrażające ilość, oprócz odmiany niektórych przez stopnie, biorą się często za rzeczowniki liczebne blm. rodz. n., odmieniają się przez przypadki i w zdaniach słowo musi od nich zależéć, np. bez mała, wśród wielu, niemało rzeczy zginęło, wielu członków przyszło do sali. Przysłówki wyrażające stopień przymiotu i ilość kładą się ze słowami, przymiotnikami, przysłówkami oznaczającemi przymiot i rzeczownikami; inne tylko ze słowami Znaczenie każdego w szczególności znajduje się na właściwém miejscu.

Łaz/1861, s. 59 Definicja

Określnikiem orzecznika czasownikowego może być takie słowo, którém odpowiadamy na pytanie jak? gdzie? kiedy? takie słowo nazywamy przysłówkiem [...].

Łaz/1861, s. 60

Słowa wchodzące w skład zdań czyli w mowę. nazywamy częściami mowy. W polskim języku jest 9 części mowy 1. Rzeczownik. 2. Zaimek. 3. Przymiotnik. 4. Liczebnik. 5. Czasownik. 6. Przysłówek. 7. Przyimek. 8. Spójnik. 9. Wykrzyknik.

Łaz/1861, s. 174

Pierwotnemi przysłówkami są właściwie tylko te, które czas i miejsce wyrażają, np. dzisiaj […].

Gr/1861, s. 3

Orzecznikiem może być czasownik, rzeczownik, przymiotnik, imiesłów, zaimek, liczebnik i przysłówek.

Mał/1863, s. 251 Definicja

§. 538. Przysłówkami (adverbia) nazywamy takie wyrazy, które czynność albo też właściwość jaką bliżéj określają, a to pod względem, jéj czasu, miejsca, sposobu, stopnia, itd. np. już wiem, tam się to stało, jak to być może? czy to być może? bardzo szczęśliwy, bardzo pracuje, itd.

Trz/1865, s. 15

[Zygmunt Sawczyński] Dział VII. Partykuły: przyimki, przysłówki i spójniki.

Trz/1865, s. 15

[Zygmunt Sawczyński] Dział VII. Partykuły: przyimki, przysłówki i spójniki.

Trz/1865, s. 26

§. 6. Jest jeszcze jeden podział piérwiastków, t. j. a) na piérwiastki imion, b) piérwiastki czasowników, c) piérwiastki zaimków. Z piérwszych powstają imiona, z drugich czasowniki, z trzecich zaimki i pokrewne im przyimki, spójniki i niektóre przysłówki.

Trz/1865, s. 123

Formy dobrze (melius), gorze (pejus), które w psałterzu Małgorzaty i gdzieindziéj znajdujemy, są stopniem wyższym rodzaju nijakiego z funkcyją przysłówkową, podobnie jak piérwotny rodzaj nijaki stopnia równego: łatwo, trudno i t. p. podziśdzień jako przysłówek się używa; a dzisiejsze przysłówki (onie)mal, (wz)dłuż, (w)szerz, niż, (po)wyż i t. p., które w skutek uronienia końcowego e z male, dłuże, szerze, niże, wyże powstały, są także niezbitym powyższego twierdzenia dowodem.

Malin/1869, s. 275

O nágłosach (Praefixa). Posługę nágłosów odbywają w językach jafeckiéj rodziny pospolicie tak zwane przyjimki, s których jedne kładą się także osobno przed pewnemi skłonnikami i nazywają się rozłącznemi, a takiemi są: bez, do, ku, nad, na, o, pre, po, prez, pod, pred, pri, prećiv, s, z, u, v; złączne zas przyjimki, t. j. takie, które nigdy się osobno w naszym języku nie używają, tylko jako nágłosy, są następujące: pa, pra, pro, pre, vy, vz, sq, su; oprócz tego przysłówek ɳe i u privativum.

Malin/1869, s. 637 Definicja

[…] Prisłóvƙi dlá tego tak nazvane, jiz są predevsistƙim tovarisaⴅi słova, a nástępɳe priⴅotɳikóv i navet jinnyɦ prisłóvkóv, któryɦ znazeɳe ceɳują i bliżéj okréślają.

Malin/1869, s. 646

[…] Poɳeváz pɍisłóvƙi co do svego rodovodu zostają v pokreɣeɳstɣe praɣe ze vsistƙeⴅi zęscaⴅi movy, pɍeto i spójɳiƙi za posredɳictvem pɍisłóvkóv ɣązą sę z ɳeⴅi […].

Kam/1870, s. 10-11 Definicja

Przysłówek jest to część mowy nieodmienna, która się odnosi do słowa i określa je. [...] Przysłówek jest przymiotem słowa, jak przymiotnik jest przymiotem rzeczownika, i musi odpowiedzieć na jedno z tych czterech pytań, czy? jak? gdzie? kiedy?.

Czep/1871–1872, s. 98

Wyrazy należące do innych wyrazów w zdaniu, oznaczające sposób działania, czas, miejsce, ilość, przyczynę, cel i warunek, nazywają się wyrazami okolicznościowemi, okolicznościami; niektórzy gramatycy nazywają je określeniem przysłówkowém. Są to prawie zawsze przysłówki, lecz mogą być i istotniki, użyte w przypadkach względnych z przyimkami lub bez nich.

Czep/1871–1872, s. 98 Definicja

Wyraz w zdaniu, odnoszący się zwykle do słowa i oznaczający okoliczność jakąkolwiek, nazywa się przysłówkiem.

Czep/1871–1872, s. 100

Przysłówki dzielą się na: 1) pytające: czy? albo? azali? czyli? czyż? ónże? kiedy? naco? czemu? gdzie? skąd? dokąd? kędy? którędy? jak? 2) przeczące: nie, bynajmniéj, nigdy, nigdzie, znikąd. 3) twierdzące: tak, rzeczywiście, niezawodnie, podobno, tu, tam, dziś, tędy i t.d.

Lerc/1877, s. 68 Definicja

Przysłówki są to wyrazy, które czas, miejsce, sposób, stopień czynności, lub też właściwości jakiej bliżej oznaczają, np. bardzo szczęśliwy, bardzo pracuje, czy to być może? Przysłówki określają znaczenie albo przymiotnika, albo czasownika; często także jeden przysłówek określa inny przysłówek, np. bardzo pięknie, dosyć dobrze, płynnie czyta, źle rachuje itp.

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. słowa czyli czasowniki (verba);
  2. przysłówki (adverbia).
Mał/1879, t. I, s. 161 Definicja

Tak np. sprawiedliwie, prędko, zawsze, służą tylko pomocniczo do dobitniejszego oznaczenia słów, jak np. nagradzać, pędzić, leżeć; że więc wyrazy takie zwykle przy słowach się kładą, nazwane są PRZYSŁÓWKAMI.

Mał/1879, t. II, s. 323 Definicja

PRZYSŁÓWKAMI (adverbia) nazywamy takie partykuły, które czynność lub też właściwość jaką dobitniéj określają, a to pod względem czasu, miejsca, sposobu, stopnia, itd. np. już teraz wiem - tam się to stało - jak to być może? - czy to być może? - bardzo szczęśliwy - ciągle pracuję, itd.

Malecz/1882, s. 60

P. Co to jest przysłówek? Przysłówek jest to część mowy nieodmienna, która określa przymiotnik, inny przysłówek, najczęściéj jednak znajduje się przy słowie, i ztąd otrzymała swe nazwisko.

Oż/1883, s. 69 Definicja

Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?

Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.

2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.

3cie Spójniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.

4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.

Oż/1883, s. 149

Do wszystkich czasów dwa powyższe przysłówki używają się, a trzy ostatnie do czasów tylko przeszłych niedokonanych i dokonanych.

Oż/1883, s. 153 Definicja

Mowa polska zawiera cztery główne klasy przysłówków temi są najprzód 1 klasa.

1) Zwyczajne; które się używają przed wszystkiemi słowami i dzielą się na rozmaite odcienia.

2) Jmiesłowowe krasomówcze; wszystkie powstałe z jimiesłowów czasu terazniejszego.

3) Przymiotnikowe: z wszystkich trzyrodzajowych przymiotników powstałe.

4) Czasowe; z określeń czasu powstałe, i tworzące z przysłówków jeszcze trzyrodzajowe przymiotniki.

Jes/1886, s. 43 Definicja

Otóż: takie wyrazy, które służą do określenia czasowników, zowią się przysłówkami (= przy słowie, czyli przy czasowniku).

Jes/1886, s. 44 Definicja

Wyrazy, służące do bliższego określenia przymiotników i przysłówków , nazywają się także przysłówkami.

Grub/1891, s. 6

По значенію своему всѣ слова польскаго языка раздѣляются на 9 частей рѣчи: [...] 6. Нарѣчіе, przysłówek. [...]

Uchw.AU/1891, s. 23

a) Razem piszą się przysłówki złożone z przyimka i z wyrazu, który α) sam dla siebie już dziś nie jest używany, n. p. skąd, stamtąd, skądinąd; β) albo sam dla siebie co innego znaczy niż w złożeniu: n. p. nakoniec, a na koniec noża.

Uchw.AU/1891, s. 24

Przysłówki z prefiksami: co, jak, piszą się osobno: co rychlej, jak najlepiej ; razem zaś z sufiksami: to, że, kolwiek, bądź, kroć: jużto, jakto; tamże; ktokolwiek, jakbądź, ilekroć; nawet z dwoma sufiksami: tenżeto, ileźto; że i przy słowie razem: będęź, ale to osobno: jest to, był to.

Uchw.AU/1891, s. 24

Przysłówek nie pisze się razem tylko wtedy, jeżeli wyraz, z którym go łączymy, nabiera przez to osobnego znaczenia: nieraz (parę, wiele razy), niechcący (przypadkiem) [...].

Kr/1897, s. 286

Piszemy wyrazy sprzecznie z obecnym wymawianiem, lecz zgodnie z ich pochodzeniem, to jest zgodnie z pisownią, a po większej części i z wymawianiem pokrewnych im wyrazów; np. mór, morzyć; głód, głodny, głodzić; blizki, stpol. przysłówek blizu; gryźć, gryź, gryzie, i t. p., i to jest pisownia etymologiczna.

Kras/1897, s. 23

Przysłówki na—o, użyte nieosobowo (n.p. zimno, cicho i t. p.) są to właściwie przymiotniki rodzaju nijakiego w formie niezłożonej; później, kiedy zatracono poczucie, że to są przymiotniki, i zaczęto je uważać za przysłówki, to według ich analogii zaczęto tak samo używać i przysłówków na -ê (jak dobrze, źle i t. p.) oraz stopnia wyższego na -ej (jak lepiej, gorzej i t.p.), tak iż obecnie mamy wyrażenia nieosobowe przysłówkowe na -o, na -e i na -ej.

SW/1900-1927, s. 10
  1. Za przys. zbyt, zbytnio, nazbyt, do zbytku, nadmieruie, nad miarę; przesadnie: Przyjemna jest i piękna, ale za blada trochę. L.
SW/1900-1927, s. 368-369 Definicja

Przysłowie, a, lm. a [...] 6. † P. p. Przysłówek.

SW/1900-1927, s. 369 Definicja

Przysłówek, wka, lm. wki, † Przysłowie, X Dosłowie gram. część mowy nieodmienna służąca za określenie dla słowa, przymiotnika lub innego przysłówka, a wyrażająca różne okoliczności (miejsca, czasu, sposobu, ilości itd): P. adverbium, część mowy położona przy słowie, żaby mu dopomóc do wyrażenia okoliczności jakiej. Kopcz.

SW/1900-1927, s. 524

X Dosłowie, a, lm. a [...] 2. gram. przysłówek <Do+SŁOW>

Król/1907, s. 19

Formy l. mnogiej tych przymiotników przed miękkim ń i przysłówki mają ś, ź: boleśni, radośnie [...] żeleźniak itp.

Lor/1907, s. 130 Definicja

Przysłówki.

Przysłówki (advérbios) są części mowy, któremi odpowiadamy na pytania jak? gdzie? kiedy? Przysłówki określają czasowniki i przymiotniki pod względem sposobu, miejsca, czasu i t. p.

Kr/1917, s. 11

Otóż według znaczenia, t. j. ze względu na to, co oznaczają oddzielne wyrazy, rozróżniamy w języku polskim dziewięć grup wyrazów czyli części mowy: rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki, słowa czyli czasowniki, przysłówki, przyimki, spójniki i wykrzykniki.

Kr/1917, s. 35 Definicja

Przysłówkiem nazywa się wyraz, określający dokładnie, jak odbywa się czynność, wyrażona słowem, np. w zdaniach: drzewo rośnie prosto; droga prowadzi prosto, wyraz prosto opisuje nam dokładniej, w jaki sposób drzewo rośnie itd.

Kr/1917, s. 36 Definicja

Przysłówki, stosownie do swego znaczenia, mogą określać słowo pod rozmaitemi względami, a mianowicie mogą określać miejsce czynności, czas, sposób, przyczynę, cel, stopień lub miarę.

Kr/1917, s. 82

Od przysłówka wysoko stopień wyższy był: wysz-ej; potym upodobniono tę formę do przysłówka niżej (od nizko) i wskutek tego dziś mówimy i piszemy wyżej.

Łoś/1918, s. 104

Tak samo w przysłówkach, np. potem, zatem, przedtem [...].

Kon/1920, s. 67 Definicja

Części mowy, któremi odpowiadamy na pytania: jak? odkąd? dokąd? jak często? ile razy? i t. d., a które służą do bliższego określenia czasowników (słów) i przymiotników nazywają się przysłówkami.

PolTerm/1921, s. 90

Przysłówek. Przysłówki zaimkowe i liczebnikowe.

Król/1922, s. 10 (10-11) Definicja

Wszystkie wyrazy w naszej mowie dadzą się podzielić na dwie grupy: 1. Wyrazy samodzielne t.j. takie, które same przez się mają wyraźne znaczenie (ojciec, dom, praca, żyję, dobry, śpiewać, pięknie itd.).[...] 1. Wyrazy oznaczające przedmioty (rzeczownik). a) Wyrazy oznaczające cechy przedmiotów (przym., czas.). b) wyrazy oznaczające właściwości cech (przysłówek i imiesłów przysłówkowy. [....] Wyrazy, które oznaczają przedmioty niewyraźnie, ogólnikowo, np. on, tamten, nic, coś.... są rzeczownikami zaimkowemi. Wyrazy oznaczające liczbę: pięć, sto, tysiąc... są rzeczownikami liczebnemi. (Szob.)

Król/1922, s. 12 Definicja

Części mowy, oznaczające właściwości cech (Księżyc świeci blado) nazywają się: Przysłówki. Zaliczają się one do części mowy nieodmiennych i dzielą się na: przysłówki właściwe (pięknie, dobrze...) oznaczają bowiem właściwości cech dokładnie. Przysłówki, które niedokładnie oznaczają właściwości cech są: 2. zaimkowe [...] 3. liczebnikowe (jedynie, pierwej, jedno, jeno).

Szob/1923, s. 109 Definicja

Przysłówki oznaczają właściwość cech, nap. chytrze (dumny), wpół (zgniły), dobrze (przygotowany), szybko (biegnie).

Szob/1923, s. 156 Definicja

Przysłówki ze względu na to, od jakich części mowy się tworzą, dzielą się na cztery kategorje: 1) przysłówki, tworzone od przymiotników, nap. wysoki : wysoko, dobry : dobrze, 2) przysłówki, tworzone od liczebników, nap. dwukrotnie, po pierwsze, 3) przysłówki pochodzenia zaimkowego, nap. ten : t-ędy : t-edy : t-am i 4) przysłówki pochodzenia rzeczownikowego, nap. raz, w dali, czasem.

Nitsch/1923, s. 442

Mianowicie odrębnie od przysłówków dłužy, lep'i formy deklinacyjne brzmią tei ̯ dobrei ̯ [...].

Rozw/1923, s. 182

Jeść, ale np. (dał) jest nam, jest na polu, jest tu itd. jak radość ale radostny itd., p. § 77b, a przede wszystkiem jak przysłówek snadź w BZ przed nie stale pisany snad: snad nie, na co zwrócił uwagę Łoś GP I str. 171.

ZwO/1924, s. 66 Definicja

Przysłówki.

(Adverbios)

Są to nieodmienne części mowy, które określają okoliczności: czasu, miejsca, kierunku, granicy, sposobu, stopnia, miary itd.

Łoś II/1925, s. 28

Od przysłówków n. p. pospolny dom Gn. (pospołu), opaczny (opak), albo od wyrażeń syntaktycznych: poradlne (w. XIII, od po radle = 'z radła, od radła') [...].

Łoś II/1925, s. 162 Definicja

§ 365. Przysłówek jest szczególną formą imienia lub zaimka, wytworzoną na gruncie stosunków syntaktycznych, a wskutek tego nie posiada żadnych własnych funkcyj znaczeniowych, np., stopniujemy przysłówki te tylko, które przedstawiają się, jako modyfikacja przymiotników.

Łoś III/1927, s. 153

Z przysłówka *dvadesętišti widać, że liczebnik główny brzmiał *dvadesęti; dla innych języków słowiańskich zasadniczą formą było *dvadesętь, zapewne więc w polszczyźnie nastąpiło wyrównanie końcówki obu członów i forma dwadzieścia ustaliła się w języku, [...].

Gaert/1927, s. 96 Definicja

★Przysłówki (adverbia), wyrazy oznaczające właściwość cechy, czynności lub stanu.

Gaert/1927, s. 105 Definicja

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); 2) ★zaimek (pronomen); 3) ★czasownik (słowo, verbum); 4. ★przysłówek (adverbium); 5) ★wykrzyknik (interiectio).

Kl/1939, s. 74 Definicja

Część mowy, która właśnie nazywa właściwość czynności, stanu lub innej właściwości, która określa ich miejsce lub czas, nazywa się przysłówkiem.

Gos/1939, s. 39

PRZYSŁÓWEK—ADVERBUL

Adverbul servește pentru determinarea locului (blisko — aproape), timpului (dawno — de mult), și modului (łatwo — ușor).

[Przysłówek służy do określania miejsca (blisko - aproape), timpului (dawno - de mult) i sposobu (łatwo - ușor).]
Dor/1958–1969, s. ? Definicja

Przysłówek [...] jęz. «nieodmienna część mowy określająca cechę, czynność lub stan»: Przysłówek będący bezrodzajową formą przymiotnika nazwiemy przysłówkiem fleksyjnym [...]. Por. Jęz. 2, 1949, s. 19.

Kor/1961, s. 40 (39-40)

W gramatyce tej [S. Moszczeńskiego] uderza ogromna ilość neologizmów stanowiących równocześnie dla szeregu pojęć nowszy typ terminologiczny, jak [...] utworzony od wyrażenia przyimkowego za pomocą strukturalnego -ek adverbium — przysłówek, złożenia diphthongus — kilkogłoska, dwogłoska, litera consonans — spółgłoska, zestawienie etymologia — słowawczątek.

Kor/1961, s. 42

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Nomen substantivum proprium — imię rzeczowne [...]; verbum — słowo, adverbium — przysłówek, praepositio — przyimek, przełożenie (t. 1, przyp.), coniunctio — spójnik, interiectio — wykrzyknik.

Kor/1961, s. 90

Adverbium cf. przysłowie, adwerbium, przysłówek, okoliczniak, miot, dosprawian.

Powiązane terminy