wykrzyknik część mowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Mon/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Wykrzyknik, (Interjectĭo), np. o! o!

Wykrzyknik (Interjectĭo) tak nazwany od głośniejszego wymawiania, znáczy jaki áfékt, jáko to: Radości (pod liczbą 1. 2. 3.) Smutku (pod liczbą 4) Żalu (pod liczbą 5), Gniewu (pod liczbą 6. 7.) Zadziwienia (pod liczbą 8. 0.) i insze afekta.

Nié mámy jeszcze w tym wieku wszystkich wyobrażéń, ani umiémy wszystkich wyrazów: wiémy jednak, że wszystkié dzielą się na ośm części czyli rodzajów. Wiémy już przynájmniéj w powszechności, co który rodzáj znaczy, jako to: Wykrzyknik, znaczy affekt jaki: Spojnik, znaczy łączénié wyobrażéń: Przyimek i Przysłówek, znaczą okoliczność jaką, jako to, miejsca, czasu, ilości, pytaniá, twierdzeniá, przéczéniá, przymiotu, sposobu, początku, śrzodka, końca, blizkości, odległości, wysokości, nizkości, przodku, tyłu, złączéniá, rozłączéniá &c. Imié i Zaimek, znaczą rzecz, albo przymiot: Słowo, znaczy sąd, czyli pokazuje, w jakim stanie jest rzecz którá, czy czynnym, czy biérnym, czy nijakim. Imiésłów, znaczy częścią to, co Imié, częścią to, co Słowo.

WYKRZYKNIK, -a, m., wykrzyknik, nazwisko nowe, które dajemy wyrazom głośniéj się wymawiającym, że znaczą affekt jaki, czyli większe w duszy poruszenie, interiectio. Kpcz. Gr. 1, p. 59.

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

I^wsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! biada! o Boże! o Nieba! Cyt! hopsa! hejda!

A. Wyrazy do pierwszej części mowy należące nazywają się dlatego Wykrzyknikami, ze wymawiając je, pospolicie trochę wykrzykniemy, np. Ach! biada mnie!

B. Oznaczają one uczucia albo radosne, albo bolesne, albo zadziwiające, np. Ach! biada! niestety, o Boże! brawo! i t. d.

C. Wykrzykniki nie mają żadnej odmiany grammatycznej np. wyrazu Ach! nie można ani stopniować, ani przypadkować, ani czasować.

Wykrzyknik, jest wyráz nie­odmiénny, znaczący jaki affekt czyli passyją mocnieyszą.

Wykrzykniki służą do wyrażenia wzruszenia umysłu.

Wykrzykniki są króciuchne, a nieodmienne wyrazy. Niektórzy Grammatycy, nie chcą ich mieścić między częściami mowy, my im piérwsze miescé dajémy, bo się kładą na czele mowy. Wykrzykniki są językiem serca ludzkiego, bo wyrażają affekta, czyli namiętności.

WYKRZYKNIKI są głosy żadnego nie zamykające wyobrażenia: które w uczuciach żywszych bądź radości bądź smutku, żalu, zadziwienia, gniewu i innych wynurzamy: np. Ach nieszczęście! O ludzie zazdrośni!.

Oprócz części mowy, które się z rozbioru wyrazów do jednego zdania wchodzących pokazały, trafiają się niekiedy nieodmienne wyrazy od głośniejszego wymawiania, wykrzyknikami nazwane, które wyrażają affekta czyli różne uczucia [...].

I, tudzież wykrzyknik hi! jest tonem najwyższym, właściwym przeto uczuciom, które najwięcéj głos wznoszą.

Tak np. Anglik pisze przez większą literę zaimek ja i wykrzyknik o.

W pierwszych wiekach rodu ludzkiego niemowlęctwa człowiek równie prawie ze źwierzętami czuciem się tylko powodował, stąd najpierwszemi ludzkiego języka wyrazami są wykrzykniki natchnione uczuciem, jakiem człowiek był ożywiony, a wydane narzędziami ustroja ludzkiego wszystkim ludziom mniéj więcéj spólnemi. Stąd też wykrzykniki wszystkich języków są z sobą najpodobniejsze.

Wykrzyknikami nazywają się, jak widzieliśmy, najpiérwsze w każdym języku bez namysłu, bardzo krótkie, w skutek gwałtowniéjszégo czucia z piersi człowieka wydobyte wyrazy.

Co to jest wykrzyknik? [...] Jest to część mowy, która wyraża myśli i uczucia sposobem gwałtowniéjszym [...].

Wykrzyknik jest to słowo, które wyraża uczucie, albo naśladowanie głosu lub dźwięku; np. ach! o! biada! - kra! uhu! - bęc! paf!.

Uczucie wyrażają Wykrzykniki: a! ach! o! och! ej [...] Głosy naśladują: miau!, hauhau! be! me! [...] Dzwięki naśladują: puf! paf! pac! bęc!.

Wykrzykniki służą do wyrażania różnych uczuć i namiętności, którymi mówiący jest przejęty. Główniejsze są następujące: Ah!, ach!; alas!, niestety!; avaunt! away!, precz!; Fy!, fye!, fie!, pfe!; hail!, witaj!; hark!, słuchaj! [...].

Wykrzyknik, oznacza nagłe poruszenie umysłu, np. biada tobie! ach!.

Wykrzyknik jest wyraz wcale nieodmienny, oznaczający nadzwyczajne poruszenie umysłu, czyli affekt, to jest rozczulenie serca ludzkiego i wzbudzenie namiętności, czyli passyi, np. ha! ha! ha! hola! ach! biada! niestety!.

Ta część mowy nazywa się wykrzyknikiem z przyczyny głosu uderzającego, jakim się zwykła wymawiać dla wzbudzenia prędkiego wrażenia na umyśle słuchacza, np. Ach! biafa mnie nieszczęsnemu!.

Wykrzykniki tak, jak przyimki i spójniki są: właściwe i niewłaściwe, pojedyncze i złożone, np. ej! hej! psyt! pfe! ejże! hejże! przebóg! dalibóg!.

I to jest siódmy przestanek, doba modlitwy, w któréj Słowo człowieka, głos uniesienia wydało, a nazwisko jego jest wykrzyknikiem, (interjectio).

Wykrzyknik, a, lm. i, m. gram. wyraz nalcżęcy do osobnéj części mowy z pomiędzy nieodmiennych, najczęściéj jednosylabowy, w skutek gwałtowniejszego czucia z piersi człowieka bez namysłu wydobyty. Wykrzykniki wyrażają; a) stan duszy człowieka (gniew, radość, boleść, obrzydzenie, zadziwienie i t. d ), np. ach! ha! o! héj! fi! fe! b) = rozkaz, zachętę, np. cyt! sza! kysz! wyczha! hola! c)= naśladowanie odgłosu, dźwięku, rzeczy nieżyjących, głosu zwierząt, np. hau! miau! pęc! taf! hop! hrym! Oprócz powyższych wykrzykników właściwych, w ich znaczeniu używają się wyrazy należące do innych części mowy i stanowią wyrażenia wykrzyknikowe, lubo same nie są wykrzyknikami, np. biada! przebóg! daj go katu! gwałtu! i t. p.

Wykrzykniki nie są żadną istotną częścią zdania, stoją one zupełnie oddzielnie, jako nieodmienne wyrazy, przez które uczucia radości, smutku, boleści, przestrachu, obrzydzenia, wstrętu i podziwienia lub też naśladowanie przyrodzonego dźwięku, głosu i szelestu oddajemy [...].

Wykrzyknikami na koniec zowiemy takie wyrazy, których używamy, kiedy w zadziwieniu, smutku, gniewie itp. myśli nasze wypowiadamy silniejszym tonem czyli wykrzykiem, np. *o Boże! - ach to okropnie! - ej, daj mi spokój!*

§. 573. Wykrzyknikami (interjectio) nazywamy partykuły, które same żadnego w sobie właściwie nie zawierają wyobrażenia, tylko służą do uwydatnienia uczucia, w jakiem wypowiadamy inne wyrazy obok nich położone. Uczucia takie mogą być nader rozmaite: radość, smutek, żal, zdumienie, przestrach, szyderstwo, niecierpliwość, gniew, itp.

[…] Vykrikɳiƙi dlá tego tak nazvane, ze są vłásciɣe odgłosaⴅi dopomágająceⴅi do oddaɳá rozmajityɦ uzuc móɣącego, albo są odgłosem ðɣękóv pɍirodonyɦ. Neƙedy vyrazy vʒęte z jinnyɦ zęsci movy ziɳą posługę vykɍikɳikóv.

Wykrzyknik jest częścią mowy nieodmienną, która wyraża mocniejsze jakieś uczucie gniewu, radości, oburzenia, przestrachu i t.d.

Wykrzyknik jest to wyraz, przez który oddajemy uczucia radości, smutku, boleści, żalu, przestrachu, obrzydzenia, wstrętu, gniewu, podziwienia, lub też naśladowania przyrodzonego dźwięku, głosu, szelestu. Wykrzyknik nie należy do zdania, lecz niejako zastępuje całe zdanie, niedomówione z powodu gwałtownego uczucia [...].

Wykrzykniki są to wyrazy, które w sobie żadnego właściwego wyobrażenia nie zawierają, tylko służą do oddania uczucia, radości, smutku, żalu, zdumienia, przestrachu, szyderstwa, niecierpliwości i gniewu. [...] O tych wykrzyknikach pamiętać potrzeba, że się nie odmieniają i niczem nie rządzą, a chociaż ich w mowie używamy, nie wiążemy ich jednak żadnym węzłem z całą budową zdania.

WYKRZYKNIKAMI na koniec zowiemy takie wyrazy, których używamy, kiedy w zadziwieniu, smutku, gniewie itp. myśli nasze wypowiadamy silniejszym tonem czyli wykrzykiem, np. *o Boże! - ach to okropnie! - ej, daj mi spokój!*

§. 568. WYKRZYKNIKAMI (interjectio) nazywamy partykuły, które same przez się właściwie nic nie znaczą, a tylko służą do uwydatnienia uczucia, w jakiém wypowiadamy inne wyrazy obok nich położone. Uczucia takie mogą być nader rozmaite: radość, smutek, żal, zdumienie, przestrach, szyderstwo, niecierpliwość, gniew, itp.

Wykrzyknik jest to część mowy nieodmienna, która wyraża radość, gniéw, smutek, przestrach, żal, rozpacz, i t. p. Wykrzyknik od głośniejszego wymawiania otrzymał swą nazwę, np. O! héj! ha! hola! hura!

Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?

Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.

2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.

3cie Spójniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.

4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.

Co do zwyczajnych wykrzykników w użyciu codziennem, to pierwszeństwo mają przed innemi następne wykrzykniki z czasu rozkazującego słów czynnych pochodzące. Jako to chodź prędzej! słuchaj pilnie! czytaj! pisz! [...].

Gdy ci ból dokuczy, wykrzykniesz nieraz: ach! Gdy wołasz na kogo, wykrzykniesz nieraz: hej! Dziwiąc się, wykrzykniesz nieraz: o!

Wyrazów tych albo raczej głosów, używamy tylko przy silniejszych uczuciach, a że je wymawiamy zwykle silniej, jakby wykrzykując, nazwano je przeto wykrzyknikami.

Wykrzyknik, a, lm. i l. a. X Międzymiot, X Międzyrzut jedna z części mowy nieodmiennych: W. nazwisko nowe, które dajemy wyrazom głośniej się. wymawiającym, że znaczy afekt jaki, czy li większe w duszy poruszenie, interjectio. Kopcz.

X Międzymiot, u, lm. y gram. p. Wykrzyknik <Między + Miot>

Wykrzykniki (interjeições) są części mowy nieodmienne, któremi wyrażamy nasz żal, radość, ból, smutek, przestrach i t. d. Na prz.:

ah! ha! (a! ha!) oh! (o!) [...].

Wykrzyknikami nazywamy takie wyrazy, które właściwego znaczenia nie mają, ale są tylko okrzykami, wydawanemi pod wpływem jakiegoś żywego uczucia, np. bólu, radości, smutku, żalu, gniewu, zdziwienia, przestrachu. Oto przykłady wykrzykników: o! och! a! ach! ha! ho! aj! oj! [...].

Wykrzykniki przeważnie są okrzykami, jak np. o! och! ha! ej!... i te można nazwać wykrzyknikami właściwemi.

Części mowy nieodmienne, któremi wyrażamy żal , radość, ból, smutek, przestrach, gniew i t. p., nazywają się wykrzykniki.

Wykrzykniki mamy następujące: a, ach, e, ej, o, och, hola, hej, hejże, na, nóż, nuże, biada, niestety, precz, otóż i t. d.

Wykrzykniki. Och, ach! Niestety!...

Wyrazy, będące znakami stanów wzruszeniowych, noszą ogólną nazwę wykrzykników, nap. o! ach!, aj! e! a!.

Równoważniki zdań, które nie posiadając żadnej określonej treści, wyrażają tylko ogólnie pewne stany duchowe i uczucia nazywają się wykrzyknikami.

Wykrzykniki (Interjeições).

Są to części mowy, za pomocą których wyrażamy żal, ból, smutek, radość itd. Najwięcej używane są:

ah! (a, ah!), ai! (ach!), olá ! (o, ej, hola!) [...].

Wśród wyrazów znajdują się i takie, które uwydatniają postawę uczuciową lub wolę mówiącego. Są to mianowicie wykrzykniki, wyrazy nieodmienne, którymi zaznaczamy w mowie radość, obawę, podziw, niezadowolenie itp., zwracamy na siebie uwagę.

Wykrzyknik m III, D. -a (dawniej też -u) [...] 2. jęz. «nieodmienna część mowy wyrażająca żywe wzruszenie, zawołanie, rozkaz itp.» [...] Partykuły i wykrzykniki są środkami językowymi wyrażania na zewnątrz naszych stanów uczuciowych. ŁOŚ Krótka 255.