wyraz jednozgłoskowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• DwBg/1813
• Mroz/1822
• Mucz/1825
• Sier/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Gr/1861
• SWil/1861
• Kur/1865
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• Benni/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924

Wyrazém jednozgłoskowym przykro się zdanié kończy, np. mocno rozgniéwáł się, miléj mówić, mocno się rozgniéwáł.

Wszystkié wyrazy jednozgłoskowé np. me, te, se, de, &c. oprócz przyrostków wszystkich np. que, ve, &c.

Zgłoska iest część wyrazu, która się powinna wymówić iednem brzmieniem, np. Wissenschaft nauka, składa się z trzech zgłosek Wis⸗sen⸗schaft. Kiedy iest wyraz złożony z iedney zgłoski, zowie się iednozgłoskowym, np. Gott Bóg, Rath Rada.

Y. Brzmi jak aj na końcu [wyrazów] jednozgłoskowych, n:p: by przez baj.

Poniewáż w cią­gu mowy, między wyrazém kilkozgłoskowym a wyrazém jednozgłoskowym mały bardzo jest przestanek, tak, że obadwa zdają się jedén tylko robić wyráz; przeto się przedostatniá zgłoska poprzedzającégo wyrazu kilkozgłoskowégo przedłużá.

Jednozgłoskowym wyrazem przykro się zdanie kończy, 124.

W kilku zatem jednozgłoskowych wyrazach nie zamieniamy miękkich syczących głosek: wiodł wiedziony, plotł pleciony, wiozł wieziony, gryzł gryziony.

Wyrazy, od liczby zgłosek je składających, nazywają się albo jednozgłoskowe np. Bóg, król, nieść, iść; albo dwuzgłoskowe np. Boga, króla, wiele, mało, mówić, mowny; albo trójzgłoskowe, czworozgłoskowe it.d. np. królowi, mówiliśmy.

Wtenczas uważają się wyrazy co do formy, gdy mamy wzgląd na ich skład powierzchowny i brzmienie, to jest: jak się piszą i wymawiają np. chléb, sól. Oba te wyrazy uważane pod względem formy są jednozgłoskowe.

Dwa wyrazy jednozgłoskowe powinnyby się wymawiać razem, jak gdyby składały jeden wyraz dwuzgłoskowy; co wszakże nie zawsze się zachowuje, bo niektóre wyrazy jednozgłoskowe wymawiają się przeciągle, czyli są długie np. lew, las, ja, ty, on; inne są krótkie np. mi, ci, mu, go, się, nią, niéj, nich; inne nakoniec są obojętne, to jest: wymawiają się już krótko, już długo, np. pan, tak, a ztąd wynika rozmaitość w wymawianiu dwóch lub więcéj jednozgłoskowych wyrazów razem wziętych np. Pān Bóg, păn brāt, to niě jā.

Jeżeli wyraz jednozgłoskowy następuje tuż po dwuzgłoskowym, tedy się zawsze krótko wymawia, np. wīelkĭ lĕw.

Pod względem zewnętrznym, Grammatycy zalecają [...]

2.Aby myśl niekończyła się na wyraz jednozgłoskowy np. Cechą wzniosłego charakteru i gieniuszu jest panowanie nad sobą, nad poziomość, i jéj burze, wyniesienie się.

Wyrazy jednozgłoskowe, a nawet i więcéjzgłoskowe dla zbiegu przykrych spółgłosek przybiérają w 4tym Skł. e lub ie stosownie do własności spółgłoski poprzedzającéj np. bagien, ceł, futer, giezł, okien, sréber, ścięgien, sideł, teł, źrzódeł, żeber i t. p.

W wyrazach jednogłoskowych he, hè, on; she, szè, ona; me, mè, mnie; to be, bè, być.

y ma toż samo długie brzmienie w wyrazach jednozgłoskowych i na końcu wielozgłoskowych na fy, w których akcent przypada na trzecią od końca.

Niemiłe brzmienie w mowie polskiéj tworzy się, gdy staną obok siebie wyrazy [...]: Także jednozgłoskowe na końcu zdania. Np. Podałem kwiaty ci.

Wyrazy jednozgłoskowe rozdzielać się nie mogą; np. świat, państw, chrząszcz i t. p.

Jednosyllabny, ob. Jednozgłoskowy.

R, nieod. m. ośmnasta głoska abecadła polskiego, należy do współgłosek; podług organu którym się wyrabia jest podniebienną, drgającą; według czasu brzmienia odbitą, t. j. niemogącą się przedłużać; co do łatwości wymawiania płynną, przy jakiémkolwiek natężeniu powietrza użytego na jéj wydanie niezmienną; co do tonu, dźwięku i jego mocy twardą, najtwardszą ze wszystkich współgłosek; nie ma odpowiadającéj sobie miękkiéj, ale tylko niby miękką, syczącą: rz, która wymawia się jak twarde ż (oprócz kilku wyrazów pierwotnych i ich pochodników, gdzie nie ma rzeczywistego rz. np. mar-znąć, r-znąć, rżéć, rżysko). R przed samogłoskami przechodzi bardzo często na rz dla złagodzenia twardego brzmienia; szczeg. gdy staje przed e zawsze się przemienia na rz, tak, że oprócz wyrazu reż i zakończenia przymiotników np. stare, szare, tylko wyrazy przyswojone z cudzoziemskiego mają re nie przemienione, a wszystkie wyrazy od téj zgłoski poczynające się (prócz reż) są cudzoziemskie; w wyrazach polskich ta przemiana ustawicznie się powtarza, np. dwór, dworze, pióro, piórze, mara, marze, marzyc, stary, starzy, twór, tworzenie, stworzyciel, i t. p. Gdzie w wyrazach innych narzeczy słowiańskich jest głoska r a w polskiém brzmi ż, tam powinno pisać się rz, np. rieka, rzeka, morit’, morzyć. W wyrazach całkiem przyswojonych z łacińskiego, francuskiego i niemieckiego, znajdujące się na końcu r zwykle na rz jest zamienione, np. cemeterium: cmentarz, corridor: korytarz, Gerber: garbarz, Riemer, rymarz; niekiedy lubo rzadko, powtarza się to nawet na początku lub w środku, np. romanus, rzymski. R lub rz, gdy opierają się na o w ostatniéj sylabie lub w wyrazie jednozgłoskowym polskim, zwykle je ścieśniają, np. zbiór, tór, bór, mórz, twórz; na téj saméj zasadzie bywa też i e, ścieśniane niekiedy, np. sér, stér; w zakończeniu jednak słów, rz nigdy e nie robi ścieśnioném, np. uderz, mierz; w cudzoziemskich zawsze e i o zostaje otwarte. R w polskich wyrazach nigdy się nie podwaja; podwojone w cudzoziemskich, po przyswojeniu, albo się pisze przez jedno, np. irytować, albo zostaje podwojone; rh w cudzoziemskich, po przyswojeniu zawsze się pisze tylko przez r, np. retoryka, rumatyzm. R, z powodu swéj największéj twardości, dało powód do następnego wyrażenia: Przedtém A, B, ledwo mówił jęcząc, Teraz R łacno mówi nic się nie męcząc; t. j. dawniéj lada co było mu trudném, a teraz i rzeczy trudne przemaga. R, jako skrócenie [...].

Wystrzegać się należy w zdaniu:

1.Wyrazów jednozgłoskowych na końcu lub na przestanku zdania, zwłaszcza obojętnego znaczenia, na których żaden, lub słaby tylko przycisk spoczywa [...].

СЛОВА ОДНОСЛОЖНЫЯ. Wyrazy jednozgłoskowe. Dom, dym, duch, dar.

Rozdzielanie wyrazów. [...] Wyrazów jednozgłoskowych rozdzielać nie można [...].

Ze względu na ilość zgłosek wyrazy mogą być jednozgłoskowe, np. on […]; dwuzgłoskowe, np. je-dwab' […]; trójzgłoskowe: na-u-ka […]; wielozgłoskowe: na-u-czy-ciel […].

[Euzebiusz Słowacki]"Prawidło to wówczas nawet jest zachowane, gdy zwyczaj narodowy upoważnia zrozumienie się wyrazu jednozgłoskowego z drugim więcej zgłosek mającym: to jest nie przedłużamy wtenczas przedostatniej, ale trzecią od końca: np. nie wymawiamy, widzielīby".

Celownik kończy się na -owi, albo na -u. Koń­cówka: -owi jest pospolitszą, — końcówka -u służy głównie [wyrazom] jednozgłoskowym.

Z zasady téj wynika, że wyrazów jednozgłoskowych nie wolno rozrywać.

По числу слоговъ слова бываютъ: односложныя jednozgłoskowe, двухсложныя dwuzgłoskowe, трехсложныя trzechzgłoskowe, многосложныя wielozgłoskowe, напр. cześć, рrа-wo, roz-są-dek, wy-ma-gany, Ne-a-po-li-tań-czyk.

Co do rozdzielania wyrazów zatrzymać z Gramatyki szkolnej Małeckiego: punkt 1. (o wyrazach jednogłoskowych), 2. ( „ złożonych), i 3., żeby zgłoskę kończyć ile możności na samogłoskę.

[Antoni Małecki] Wyrazów jednogłoskowych pod żadnym warunkiem rozrywać nie można: a zatem źleby było, gdyby kto pisał; wzgl-ąd, most, kar-k, zgie-łk, trz-ask .

Co do rozdzielania wyrazów zatrzymać z Gramatyki szkolnej Małeckiego: punkt 1. (o wyrazach jednogłosowych). 2. ([wyrazach] złożonych), 3., żeby zgłoskę kończyć ile możności na samogłoskę.

Dzielenie wyrazów. Wyrazy jednozgłoskowe nie rozdzielają się. [...] Wyrazy dwu i więcej zgłoskowe rozdzielają się na części zgodne z wymawianiem, zatrzymując się na samogłoskach i nie zwracając uwagi na znaczenie tych części; np.: gło-wa, gło-sy, pra-wo, wo-zić, wó-zek, za-ba-wa, o-ko-li-ca...

Rozdzielanie wyrazów.

§ 189. 1. Wyrazów jednozgłoskowych dzielić nie można pod żadnym warunkiem. Źle: wzgl-ąd, mo-st, ka-rk i t. p.

Mówimy kołò mnie, dò mnie, nié chcę; tutaj, gdy wyraz drugi jest jednozgłoskowy [...].

Długie przyciskowe doznały zdaje się najpierw ogólnego zmniejszenia iloczasu do miary średniej [...], a w dalszym ciągu uległy w szerokim zakresie, mianowicie z wyjątkiem początkowej zgłoski jedno- i dwuzgłoskowych wyrazów (form), skróceniu [...].

W wygłosie uległy [zgłoski] długie, z wyjątkiem jednozgłoskowych wyrazów, skróceniu.

W wygłosie uległy skróceniu wszystkie pełnogłoski, wszystko jedno przyciskowe czy nie, z wyjątkiem [wyrazów] jednozgłoskowych.

Prawidła o rozdzielaniu wyrazów. [...]

2) Nigdy się nie rozrywa wyrazów jednozgłoskowych, n p. bem (dobrze) a nie b-em lub be-m.