Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

declinatio
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: d., declinacio, declinationes
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

Murm/1533, s. 96

Scytale. g.fe.d.[eclinatio]graece.

DonGl/1542, s. 205

Declinare – skłaniać, declinatio – skłonienie, staczanie.

Bart/1544 , t. V, s. 118

SKŁANIANIE gram. skłanianie (w oryg. wyraz przekreślony), wstaczanie, Skłanianie declinatio i. inclinatio, inflexio R i5v; Skłanianie, wstaczanie declinacio RN (wykl. przednia; kolumna prawa); declinacio casuum, inflexio Skłanianie, inclinacio RN (wykl. przednia; kolumna lewa). Zob. NAKŁONIENIE.

DonCul/1560, s. [26] Definicja

Quid est declinatio? Est inflexio nominis in fine per casus.

[Co to jest deklinacja? To odmiana rzeczownika na końcu przez przypadki.]
Mącz/1564 (war. B), s. 57d

Declinatio apud Grammaticos. est vocis per casus ac terminatione variatio. Ruszánie, Nákłániánie, Przemieniánie.

Mącz/1564 (war. B), s. 83a

Desiderium, desiderii, generis neutri, secundae declinationis.

Stat/1568, s. [52]

Ne nimis curiose declinationum numerum consectando me et lectorem remorer; tres omnino declinationum ordines constituam et ad tria illa summa genera docendi causa eos accomodabo.

Mora/1592, s. 71 E4r [75] Definicja

Quid est Declinatio? Est nominis per Casus inflexio, [hoc est, Est dictionum per casus in fine variatio.].

[Co to jest deklinacja? To odmiana imienia przez przypadki [to jest, zmiana słów na końcu w zależności od przypadka]]
Vol/1612, s. [12]

Observanda est etiam hoc loco affinitas quarundam literarum et cognatio quaedam, qua fit, ut in nominum comparatione et declinatione verborumque coniugatione saepe una in alteram mutetur.

Rot/1616, s. [34]-[35]

Ist denn sonst nichts mehr bey den Polnischen Buchstaben zu mercken? Ja dieses, daß die Buchstaben d vnnd auch r, mit dem z eine solche verwandschafft haben, daß sie offtmals denselben in Declinationibus vnnd Conjugationibus an sich nehmen, ob sie gleich denselben in themate nicht gehabt, als: wodá Wasser, der Dativus ist wodźie dem Wasser.

[Czy jest coś więcej, co należy zapamiętać o polskich literach? Tak, to, że litery d i r mają takie pokrewieństwo z literą z, że często w deklinacjach i koniugacjach biorą tę literę do siebie, chociaż nie było jej w temacie, np. woda, celownik: wodzie. ]
Rot/1616, s. [52]

Niemcy bez tych ártickuł, der ten, die tá, das to; Abo tesz bez słowká ein, ktore się ná Polskie dobrze wyłożyć nie może, áni swych Adjectiw, áni Substántiw używáć nie mogą: Ale záwsze te ártickuły, w przod ná pomoc biorą ták: Der Man Vir, człowiek, die Banck ławá, das Gold złoto. Horum articulorum Declinationem quaere in Pronomine infra.

Kn/1643 (I wyd. 1621), s. 1021

Słów końcowe odmiány u Grámmatykow w káżdem języku. αἱ πτώσεις [hai ptṓseis]. Casus sunt gradus declinationis, seu Variatio ultimae syllabae in declinatione Diomed. Vocabulorum formae quae in aliam et aliam cadunt effigiem, Festo. Termiantionis in declinando mutatio in alia. Verepae. et alij. Intellige de Nomine, Pronomine, Participio. nam in Verbo hae mutationes terminationum, Personae vocantur. Sunta autem sex casus.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 205 Definicja

Declīnātio. Zstępowanie 2. Ustąpienie 5. Náchylenie. Nákłonienie. Uchylenie [...]

Declinatio Grammaticorum, ἡ κλίσις [hē klísis] est variatio vocum in fine per Casus.

Kus/1646, s. [165]

Declinationes Nominum.

Men/1649, s. 9

Accidentia nominis hoc loco explicanda sunt septem: genus, motio, species, comparatio, casus, numerus, declinatio.

Don/1649, s. [120] Definicja

Quid est declinatio? Est inflexio nominis in fine per casus.

[Co to jest deklinacja? To odmiana rzeczownika na końcu przez przypadki.]
Gut/1668, s. 12

Die Abwandelung (Declinatio)

Gut/1669, s. 36

Die Abwandelung [Declinationem] Staczánie.

Gut/1669, s. [27]

Abwandelung / Declinatio, Staczánie.

Sty/1675, s. 35 Definicja

DE DECLINATIONE,

Declinatio názywa się przemianá, to jest staczánie imion przez spadki [...].

Woy/1690, s. 5

Accidentia Nominis vulgo numerantur octo: Motio, Genus, Comparatio, Numerus, Casus, Declinatio, Figura, Species.

Malcz/1696, s. [19]

[...] die Polnische Declinationes Nominis Substantivi cum adjectivo [...].

[[...] polskie deklinacje rzeczowników z przymiotnikiem [...].]
Raph/1698, s. 43

Von dem Pronomine. Bey einem Pronomine sind 8. Stücke zu mercken. Species, Significatio, Genus, Figura, Persona, Numerus, Casus, Declinatio.

[Przy zaimku trzeba zwrócić uwagę na osiem kategorii: species, significatio, genus, figura, persona, numerus, casus, declinatio]
Mon/1722, s. 25

Wie viel sind Declinationes in der polnischen Sprache Nominum Adjectivorum?

Mon/1722, s. [8]

Verlanget jemand guten Bericht von Poln. Buchstaben und Praeceptis, wie man soll reden und die Wörter nebst den Declinationibus und Conjugationibus, geschichtlich ordnen und zusammensezen?

Mon/1722, s. [12]

Der Dualis Numerus ist in den Declinationibus und Conjugationibus außgelassen.

Cell/1725, s. 3

Nominis Accidentia, są siedm: Qualitas, Genus, motio, Comparatio, Numerus, Casus, Declinatio.

Cell/1725, s. 10 (10-11) Definicja

DECLINATIONES. Pięć jest Declinacji, ktore rozeznáne bywáją, ex Genitivo, Prima ma AE, Secunda, I, Tertia IS, Quarta, US, Quinta, EI.

Kon/1759, s. 17

Które są przymioty albo accidentia Nominis, Pronominis i Participii? Cztery: Casus, Numerus, Genus, Declinatio.

Gott/1766, s. 11

Declinatio, Deklinacya.

Gott/1774, s. 15

Declinatio, nakłonienie.

Lub/1778, s. 8

Co się trafia, gdy która samobrzmiąca litera przemieni się przez skłonienie (Declinatio) lub sprzężenie na Е. z uderzeniem.

Mon/1780, s. 156

Declinatio. Deklinacya albo, spadkowanie.

Gott/1787, s. 12

Declinatio przypadkowanie.

Gott/1794, s. 43

Declinatio, Przypadkowanie.

Don/1795, s. [4]

Nomen quot habet accidentia? imię wiele ma przymiotow? sex, sześć: figuram, wyobrażenie, speciem, kształt, genus, rodzaj, declinationem, staczanie, numerum, liczbę, casum, spadek.

Szum/1809, s. 231

Przypadkowanie, Declinatio.

Gddk/1816, s. [217]

Declinatio. Przypadkowanie.

Malin/1869, s. 96 (95-96)

[…] Na zasadach bowiem głosowni opiérają się ostateczne prawidła piérwoskładni, czyli tak zwanéj przez Niemców Formenlehre, którá się rozpáda na trzy części, jako to: 1. na naukę skłánianiá (declinatio); 2. spájaniá (conjugatio); 3. słowotwórstwa (etymologia), które to części już licznemi węzłami łączą, się z duchowym organizmem języka.

Malin/1869, s. 269

[...] Naukę zaś, wyjáśniającą prawidła składaniá wyrazów s piérwiástków za pomocą nágłosów i pogłosów i końcówek nazywámy piérwoskładnią, jidąc za analogiją składni, którym to wyrazem kś. Kopczyński nazwáł naukę wyjáśniającą prawidła składaniá zdáń z wyrazów; albowiem kto chce składać z wyrazów zdania będące obrazem myśli, musi mieć piérwéj już urobione wyrazy, będące obrazem pojęć i jich wzajemnego stosunku do siebie. Piérwoskładnią dzielą Niemcy na słowotwórstwo (Wortbildungslehre), podające prawidła urábianiá temátów, tak jimionowych, jako i słownych, i na naukę skłanianiá (declinatio) i spajaniá (conjugatio), w skutek czego powstają także s piérwiástków i temátów wyrazy za pomocą końcówek, oznaczających zarazem stosunki pojęć do siebie [...].

Powiązane terminy