Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

nomen numerale

Język: łaciński

Cytaty

Numerale nomen, quod numerum significat. Eyn wort das die tzal bedeut. Słowo ktore liczbę známionuje.

Nomina numeralia cardinalia. Namen der tzalen. Imioná wszelkiego pocztu. Unum. Eyns. Ieden. Duo. Czwe. Dwa.

SŁOWO ‘wyraz, mowa; także gram.: czasownik’ (łącznie ok. 40 razy) [...] słowo co liczbę znamionuje numerale nomen S 98v (por. Mu28, s. 199); numerus pluralis wielga liczba ut magistri, numerale nomen aut verbum Słowo co znam<io>nuje liczbę RN (k. tyt.).

Numeralia nomina omnia sunt generis omnis, alia quidem sub una, alia sub duabus, alia sum tribus terminationibus.

Liczebny Numerālis Priscian. numerale nomen.

De numeralibus.

DE NUMERALIBUS. O Liczbách.

De Numeralibus. Omnes Numeralium species, quas Latini habent, habent etiam Poloni, solo numero distributivo excepto.

Excipe nomen numerale dwa.

Numeral[i]a Nomina, imioná liczby, są, álbo Cardinalia, Tres, quatuor, decem etc. [...] Albo są Ordinalia jáko primus, secundus. etc. Albo Distributiva, jáko bini, deni, po dwu po dziesięciu. etc.

W powszechności służyć może do naznaczenia różnicy pomienionym Rodzącym ułożenie imion z rachunkowemi (Numeralia) два, dwa, три, trzy, четыре, cztery: gdyż one Rodzącego na У nie cierpią.

Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik. [...] Nomen peregrinum: Imie obce, cudzoziemskie. Nomen primitivum, sive radicale: Imie pierwotne, pierwiastkowe. Nomen derivativum: Imie pochodne, czyli pochodzące. Nomen simplex: Imie nie złożone. Nomen compositum: Imie złożone. Nomen numerale: Imie liczebne, rachunkowe. Nomen diminutivum: Imie drobno-czynne, albo zdrobniałe etc.

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]

VIIIma: Licznik (imię liczbowe, nomen numerale), np. jeden, dwa, po pierwsze, po drugie, pierwszy, drugi i t. d.

Istniały tedy już miana poszczególne dla przedmiotów wszelkiego rodzaju, które, snując się przed umysłem człowieka, były przez niego pojmowanemi w ich jednostkach, dwójkach, oraz mnogości. Kiedy zaś bliżej badał tę mnogość i o liczbie szczegółów przekonywał się; widział, że cały porządek wszechrzeczy zawisł na liczbie, że, aby zgłębił należycie stosunki jestestw, potrzeba mu rachunku; — że, aby dać wyobrażenie ilości szczegółów mnogością objętych, trzeba je piętnem liczebném mianować, i tym sposobem uniknąć powtarzania jednostek tylokrotnego, ile wynosi ich liczba. Nazwy te wszystkie liczbom nadane, nazwiéjmy liczbownikiem. (nomen numerale).

Liczbownik ... Imię liczbowe (Nomen numerale).

Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych części mowy.

  1. rzeczowniki (substantiva),
  2. przymiotniki (adjectiva),
  3. zaimki (pronomina),
  4. liczebniki (numeralia).

Liczebnikami (nomina numeralia) nazywamy wyrazy, służące na oznaczenie ilości czyli liczby osób i rzeczy, np. czy ich jest dwie, trzy, więcéj jeszcze, czy tylko jedna?

[...] Łacińscy gramatycy te trzy części mowy rzeczownik, przymiotnik i liczebnik obejmują pod jedną ogólną názwą jimię, s których piérwszą nazywają nomen substantivum, jimię rzeczowne, drugą nomen adjectivum, jimię przymiotne, trzecią nomen numerale, jimię liczebne, i poniekąd słusznie, gdyż w języku łacińskim, jak w sanskrycie i greczyznie, skłánianie tych trzech części mowy nie różni się pomiędzy sobą [...].

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. zaimki (pronomina)
  2. liczebniki (numeralia).

LICZEBNIKAMI (nomina numeralia) nazywamy wyrazy, służące na oznaczenie ilości czyli liczby osób i rzeczy, np. czy ich jest dwie, trzy, więcéj jeszcze, czy tylko jedna?

Ten moment grał też niewątpliwie rolę w n. trzé=>trzej.

Liczebniki (numeralia) ★oznaczone i ★nieoznaczone: a)porządkowe (ordinalia), b) ★ilościowe: 1) ★główne (cardinalia), 2) ★ułamkowe, 3) ★zbiorowe, 4) ★mnożne, 5) ★wielorakie.

Numeralia, p. wyrazy II A.

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy):

A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale).