Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

dictio
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: dictiones
Język: łaciński
Dział: Leksykologia (współcześnie)

Cytaty

Park/1440 (ok.), s. 4 [58]

Omnia tamen abecedaria et tria horum comuniora, scilicet Hebraicum, Grecum et Latinum, licet in suis vocibus differat, ut aliter scribantur et aliter proferantur - quia quedam nationes proferunt et scribunt sua per dicciones, aliquando per syllabas, ut Greci alpha, beta etc., Ruteni: as buky ve de la, hol etc., Latini autem simplicissimi per voces simplas exprimunt litteras, ut: a, b, c, d, etc.

[Wszystkie abecadła, w tym również trzy bardziej rozpowszechnione, mianowicie hebrajskie, greckie i łacińskie, często się wprawdzie różnią swoimi brzmieniami - inaczej je bowiem piszą i inaczej nazywają, gdyż niektóre narody nazywają i piszą swoje przy pomocy wyrazów, inne przy pomocy sylab, np. Grecy: alfa, beta itd., Rusini: az, buki, we, de, hlahol itd., natomiast Łacinnicy wyrażają litery najprościej, bo przez same głoski, np. a, b, c, d, itd. (Kucała 1985, s. 86)]
Park/1440 (ok.), s. 9 [68]

Hec differencia/ insufficiens erat, nam inter Nya, quod fuit idolum, et naa,/ sillabam in diccione gnyaʃdo positam, non erat differencia.

[Taka pisownia była niewystarczająca do zróżnicowania, bo między "Nija", co było nazwą bożka, a "nia", sylabą znajdującą się w wyrazie "gniazdo", nie było (w pisowni) różnicy (Kucała 19985, s. 98)/]
Zab/1514–1515/1518, s. [3]/54 ([3-4]/54-55)

Antiqui autem Poloni dictionum differentiam facere volentes sex vocalibus, et septima graeca usi sunt, quarum longas geminabant, breves simplicibus pingebant figuris.

[Dawni zaś Polacy chcąc ukazać różnice wyrazów, używali sześciu samogłosek i siódmej greckiej, z których długie podwajali, a krótkie kreślili pojedynczymi figurami.]
Murm/1533, s. 163

Vesca, pro eodem, non est dictio latina.

Murm/1533, s. 192

Dictio. Eyn wort. Słowo. Verbum idem.

Mym/1541, s. 9v

Dictio wort Słowo. Dictiuncula wortleyn Słowko.

Bart/1544 , t. V, s. 134

SŁOWO ‘wyraz, mowa; także gram.: czasownik’ (łącznie ok. 40 razy) np.: dictio i. significacio vel intellectus alicuius verbi, verbum i. Słowo S 42; słowo, wykład, Słowo dictio per ct est pars quelibet orationis (sv. dicio) R i8; Słowo od słowa dictionatim R i8 (md; av. dictiuncula) i R X4v (mg)[...]. Zob.JEDNOSŁOWNY, MOWA, OSŁOWIĆ, PRZYSŁOWIE, RZECZ, WYSŁOWIĆ.

DonCul/1560, s. [24]

Quid est casus? Est gradus declinationis, vel finalis variatio dictionum.

ArtNom/1591, s. [67b]

Dictio, Verbum Wort Słowo.

Mora/1592, s. [5] A3r [9]

Części mowy łácińskiej zowiemy, pod ktorymi się wszytki dictiones to jest, słowká zámykáją.

UrsMeth/1592 (1998), s. 144 (G-65)

Dictio Słowo. Wiśniewska 1998, 65: Gramatyka. W podręczniku znajdujemy terminy: czas 122, ćcionka (litera) 121, droga (methodus) 151, dwugłośnik (dyphtongus) 127, imię 141, głośnik (vocalis) 310, kropka, punkt 127, odmiana (paradigma) 194, osoba 141, oznaczenie 193, postać, wid (species) 84, prawidła (canon) 143, przedłogi (praepositio) 185, przymiot, przypadek (accidens) 175, rod, rodzaj (genus) 172, słowo (dictio) 144, sposob, prawidło (canon) 184, wspułgłośnik (consonans) 310, zbieranka, złoż (sylaba) B 147.

Don/1595, s. [76] ([75-76])

Ktore przełożenia są ktore się od słow rozłączyć nie mogą? Jáko są te sześć. Jáko? Mowimy bowiem, rozszerzam, rostárgam, przyjmuję, sam leżę, obłápiam, schodzę się. Ktore są ktore się złączyć nie mogą? u i wedle. Ktore złączáją i oddzieláją się? Drugie skoro wszystkie.

Quae praepositiones sunt quae à dictionibus separari non possunt? Ut di, dis, re, se, an, con. Quomodo? Dicimus enim, diduco, distraho, recipio, secubo, amplector, congredior. Quae sunt quae coniugi non possunt? Apud et penes. Quae coniunguntur et separantur? Reliquae pene omnes.

Vol/1612, s. [3]

Adolescentuli tribus mihi videntur magnopere opus habere adminiculis, quorum primum praecepta contineat grammaticalia, quae proprietates dictionum et inflectiones demonstrent.

Kn/1621, s. 1068 Definicja

Słowo. Verbum Cic.Ter./ Dictum Cic. Nullum meum minimum dictum./ Castigare dictis aliquem Virg./ Dictio Quint./ Vox Cic. haec vox voluptatis./ Vocabulum Cic. vocabula nobis incognita/ Vulgaria & forte occurentia vocabula Quintil. τὸ ῥῆμα [tò rhêma]./ Sinarum verba singulis constant syllabis, et monosyllaba omnia, et idem est apud eos, verbum, syllab, et elementum, sed hieroglyphicum Trigautius. τὸ ἔπος [tò épos]: ἡ λέξις [he léxis], ὁ λόγος [ho lógos]: ἡ φῆμις [hē phêmis].

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 226 (226-227)

Dictio, Słowo. Mowá 1. Mowienie czégo. Powiéść, Przypowiéść, Kazánie. Wyrok 2.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 876 (Index: 36)

W Polonica litera seu V geminatum, Consonans est, et dictio, nempè Praepositio, quae tamen quia sola pronuntiari non potest [...].

Don/1649, s. [58]

Quae praepositiones sunt quae à dictionibus separari [suparari] non possunt? ut, Di, dis, re, se, an, con. Quomodo? Dicimus enim, diduco, distraho, recipio, secubo, amplector, congredior. Quae sunt quae coniu[n]gi non possunt? Apud et penes. Quae coniunguntur et separantur? Reliquae pene omnes.

Ktore przełożenia są ktore się od słow rozłączyć nie mogą? Jáko są te sześć. Jáko? Mowimy bowiem, rozszerzam, rostárgam, przyjmuję, sam leżę, obłápiam, schodzę się. Ktore są ktore się złączyć nie mogą? u i wedle. Ktore złączáją i oddzieláją się? Drugie skoro wszystkie.

Woy/1690, s. 4

Ą, ę, y nullam dictionem Polonicam inchoant.

Lub/1778, s. 6

Takowych dwugłośnych Rossyjski język ma dziewięć: АЙ.ЕЙ.ÌЙ.ОЙ.УЙ.ЫЙ.ѢЙ.ЮЙ.ЯЙ. jak na końcu rzeczeń (Dictio) Рай, raj, Людей, ludzi.

[Таковых двоегласных российский язык имеет девять: ай, ей, ій, ой, уй, ый, ѣй, юй, яй, как в конце речений: рай, людей, строеній, покой, ликуй, святый, имѣй, исполняй, плюй (Łomonosow § 91)]

Powiązane terminy