część mowy odmienna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mora/1592
• DwBg/1813
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Desz/1846
• Such/1849
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kr/1897
• Kr/1917
• Kon/1920
• Szob/1923

Quomodo dividuntur Partes Orationis? Aliae ex illis dicuntur declinabiles: Aliae Indeclinabiles: Jednej części, z nich zową declinabiles, odmienne, á ty ná końcu się odmieniáją: á drugie Indeclinabiles, Nieodmienne, bo żadnej odmiány nie máją.

Z tych części, cztery są odmiénné, to jest: Imié, Zaimek, Słowo, Imiésłów, a drugie cztery nieodmiénné: Przyimek, Przysłówek, Spojnik i Wykrzyknik.

Dzielimy części mowy na dwie klassy; w pierwszej umieszczamy Imie rzeczowne i liczbowe, Zaimek, Słowo, Słowo istotne być, Przymiotnik, Imiesłow, i zowiemy je już przedniejszemi, już odmiennemi, że najważniejsze są w mowie, i mają swoje różne odmiany.

Z tych wszystkich części mowy wykrzyknik, przyimek i spojnik nazywają się w naszym języku nieodmiennemi, reszta zaś odmiennemi, ponieważ stosownie do względów myśli końcowym odmianom podlegają.

Wszystkie części mowy dzielą się na odmienne i nieodmienne. Odmienne są te, które rozmaite względu przez końcówki wyrażać mogą. Takowo są piérwsze pięć; tj. Rzeczowniki, Przymiotnik, Liczbowniki, Zaimek i Czasownik.

Wyrazy albo części mowy odmienne zowią się te, które przyjmują rozmaite zakończenia, stósowne do myśli i do zwyczaju narodowego; takich my Polacy mamy sześć: rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, słowo, imięsłów.

Wszystkie cztéry części mowy stanowiące oddział imienia, t. j. rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki, a równie także i słowa, można odmieniać czyli naginać na różne formy dla okazania rozlicznych stósunków, jakie około nich zachodzą, jako to dla okazania ich rodzaju, liczby, przypadku, czasu [...]. Dlatego wszystkie te części mowy nazywamy odmiennymi.

Wszystkie te części mowy dzielą się na odmienne i nieodmienne. Odmiennemi częściami mowy są: rzeczownik, przymiotnik, zaimek, liczebnik i słowo czyli czasownik. Te części mowy nazywają się odmiennemi częściami mowy dlatego, że przybierają dla okazania rozlicznych stosunków i okoliczności rozmaite formy, czyli inaczej mówiąc, odmieniają się.

Wszystkie cztery części mowy stanowiące oddział imienia, t. j. rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki, a równie także i słowa, można odmieniać czyli naginać na różne formy dla okazania rozlicznych stósunków, jakie około nich zachodzą, jako to dla okazania ich rodzaju, liczby, przypadka, czasu, trybu itd; - np. ojciec, ojcze, ojcowie, - dobry, dobrzy; który, która, którzy, - dwa, dwóch; - leżeć, leż, leżał, leżeli. - Dlatego wszystkie te części mowy nazywamy ODMIENNYMI.

Dlatego pierwsze sześć części mowy nazywają się odmiennemi, że ulegają rozmaitym odmianom gramatycznym, i przez to zmieniają rozmaicie pierwotne swe zakończenie, pozostałe zaś cztery części mowy, są nieodmiennemi, gdyż nie ulegając żadnym odmianom gramatycznym, nie zmieniają nigdy swego zakończenia.

Z tych dziewięciu gromad, 5 gromad jest odmiennych, tj. podlegających różnym odmianom w użyciu i z tego powodu zowiemy je częściami mowy odmiennemi; pozostałe zaś gromady są częściami mowy niedmiennemi i tylko wtenczas mogą mieć jakiekolwiek znaczenie w mowie, kiedy je z innymi wyrazami łączymy.

§ 47. Części mowy. Mowa nasza składa się z wyrazów, dla tego wyrazy nazywają się częściami mowy. Jedne z tych wyrazów w mowie pozostają bez zmiany, w jednej stałej postaci (np. do, pomiędzy, nigdy, iż, ani, i t. d.) i te nazywamy częściami mowy nieodmiennemi; inne zaś pojawiają się w postaci coraz to innej zależnie od ich stosunku i związku z innemi wyrazami [...] (np. dom, domowi, w domu, domem; świat, na świecie; wielki, wielkiego, wielkich; poznaję, poznawał, poznany, poznaj i t. p.) i te otrzymały nazwę części mowy odmiennych.

Ze wszystkich części mowy (§ 16) odmieniają się tylko rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki i słowa (albo czasowniki) i dla tego nazywamy je częściami mowy odmiennemi; natomiast przysłówki, przyimki, spójniki i wykrzykniki są częściami mowy nieodmiennemi, występują bowiem w jednej postaci.

§ 124. Rzeczowniki, zaimki, przymiotniki, liczebniki i czasowniki odmieniają się przez przypadki, liczby, czasy i t. p .; dlatego te części mowy nazywają się części mowy odmienne. Przysłówki, spójniki, przyimki, wykrzykniki nie posiadają ani liczb ani przypadków ani czasów i nazywają się części mowy nieodmienne.

Wyrazy [...] posiadające formy fleksyjne nazywają się częściami mowy odmiennemi. [...] Do części mowy odmiennych należą 1) rzeczowniki [...], 2) przymiotniki [...], 3) zaimki [...], 4) liczebniki [...], 5) czasowniki.