terminów gramatycznych online
liczba podwójna
Liczba podwójna (dualis) to specjalna, dziś nie znana, kategoria gramatyczna, dzięki której rzeczownik przybierał odrębną formę, jeśli trzeba było wyrazić, że mamy do czynienia z dwoma osobami lub przedmiotami.
Cytaty
w Podwojn. Li: Mian: Oskar: Wzyw: тѣ роуцѣ.
Mało jest na świecie rzeczy, np. słońce, księżyc, których by więcéj nad jednę nie było; wiele zaś takich znajduje się, których jest mnogo, a przecię jedno tylko mają imie, np. kwiat, gwiazda, matka. Jednoż więc imie z małą odmianą znaczy już rzecz jednę, już mnogą liczbę tychże rzeczy. Odmiana taka zowie się liczbowaniem, czyli odmianą przez liczby, których jest trzy: pojedyńcza, mówiąc o jednej rzeczy, np. córka; [liczba] podwójna, mówiąc o dwóch, np. dwie córce; mnoga, mówiąc o wielu, np. córki.
W starych księgach i w dzisiejszéj mowie pospólstwa, natrafiamy na liczbę podwójną, w któréj przypadki piérwszy, czwarty i piąty są sobie podobne, i kończą się na a, np. dwa łokcia, chłopa, grosza.
Liczba podwójna w imionach rodzaju żeńskiego częściéj i dłużéj była w używaniu, aniżeli w imionach rodzaju męskiego. Odmieniała się jak wyraz dwie […].
Wszak liczba podwójna, odróżnienie przyimków z i s i wiele innych pięknych własności języka, są już zatracone, i trudno je wskrzesić.
Dwoje odnosiło się dawniéj do rzeczowników liczby podwójnéj, która wyszła z używania, a któréj ślad zachował się przy rzadkich bardzo wyrazach; np. dwoje szczęśliwych ludzi […].
Liczba podwójna, w staréj polszczyźnie często używana, teraz w niektórych tylko pozostała słowach; np. ręce, oczy, uszy; zamiast: ręki, oka, ucha.
Liczba podwójna w dzisiejszéj polszczyźnie piśmiennéj tylko na trzech Rzeczownikach, parzyste członki ciała wyrażających, w zwyczaju jest: oko, ucho, ręka w l. podw. oczy, uszy, ręce.
Mamy grammatycznych liczb trzy: pojedynczą, podwójną i mnogą. Piérwsza używa się, kiedy o jednéj rzeczy jest mowa, druga kiedy o dwu. [...] Używanie liczby podwójnej teraz w naszym języku coraz mniéj się słyszeć daje.
Liczba podwójna. [...] Ta liczba w pismach staropolskich częściéj, w teraźniejszych bardzo rzadko zdarza się; w mowie zaś potocznej ustnéj po dziś dzień od oświéceńszych rzadko, od pospólstwa częściéj używana bywa, ale tylko z liczebnikami: dwa, oba, obadwa.
W dawniejszych pisarzach znajdujemy bardzo często także liczbę podwójną, któréj pospólstwo po dziś dzień bardzo często używa osobliwie w Wielkiéjpolsce, ale często bez względu czy o dwu osobach, czy o więcéj mówi [...], np. jesteśwa oba, jesteśta oba czy jesteścia wszyscy i t. d. Jest ona oczywistą starosłowiańszczyzną.
Iloskaz .... Liczba pojedyncza, podwójna, lub liczba mnoga.
[…] Rzeczownik oznaczá albo jednę rzecz, osobę lub jakąkolwiek jistotę, albo dwie, albo więcéj niżli dwie jistoty; stąd téż mámy w skłánianiu trzy liczby gramatyczne, t. j. pojedyńczą, podwójną i mnogą, które się zwykle odróżniają końcówkami przyczepianemi do temátu [...].
[...] Wszelkie przez prof. Boppa zajimkowe a-piérwiástki, są to spójki, s przed których w przeddziejowéj dobie sanskrytu zesunięto albo odrzucono spółgłoskę piérwiástkową bez zmiany znaczenia zajimka. Która zaś spółgłoska piérwiástkowa z násłowiá zajimka zesuniętą została, nie trudno jest wyśledzić nawet w sanskrycie. I tak ze sanskryckiego mianownika liczby pojedyńczéj zajimka osoby 1éj aham zamiást asam zesunięto w całéj liczbie mnogiéj i podwójnéj już w przeddziejowéj dobie spółgłoskę piérwiástkową m, którá jest piérwiástkiem i głównym znamieniem osoby 1éj czyli mówiącéj [...].
Jest także w naszym języku zwyczaj łączenia w pary dwóch rzeczy, zawsze wspólnie ze sobą działających. [...] Na odmianę takich wyrazów dawniéj używano liczby podwójnej, a nawet nie tylko parami działających, ale i innych, gdy o dwóch rzeczach tegoż gatunku mówiono. Ztąd do dziś dnia przechowały się takie zabytki licz. podw.
Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.
Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.
Oprócz tego, w dawnéj polszczyźnie, używano także liczby podwójnej na oznaczenie rzeczy parzystych jak: oko, ucho, ręka, itp. Obecnie, liczba ta używa się tylko w owych trzech rzeczownikach (oko, ucho, ręka),— o czém pomówi się na końcu odmian rzeczownikowych.
L. poj. L . mn. L. podwójna
§51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje [...] dwie liczby: pojedyńczą i mnogą [...] W dawnej polszczyźnie istniała nadto liczba podwójna, której szczątki w dzisiejszym języku ogólnym pozostały w takich formach, jak: dwie ręce, uszu, oczu, oczyma, rękoma, na ręku.
Liczba podwójna była niegdyś w dawnej polszczyźnie w powszechnym użyciu, ile razy mówiono o dwu przedmiotach.
Wcześniej wyszedł z użycia miejsc. licz. podwójnej, dopeł. utrzymywał się dłużej w języku.
§ 167. Mianownik, biernik i wołacz l. podw. miał formy na i: oczy moji, twoji, ręce twoji.
Liczba pojedyncza, mnoga, podwójna.
Liczby: pojedyncza, mnoga, podwójna.
★Liczba (numerus): a) ★pojedyncza (singularis), b) ★podwójna (dualis), c) ★mnoga (pluralis).