liczba pojedyncza

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Kop/1778
• Kop/1780
• Mon/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• Szum-2/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Żoch/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Począwszy zaś od piećdziesiąt aż do sta, sama tylko pojedyncza liczba, to jest: pięć, sześć, siedm ettc: nachyla się, à dziesiąt nic się nie odmienia, jako: pięcidziesiąt, piąciudziesiat, pięciądziesiąt ettc.

W dalszym liczeniu zażywamy wielkiej liczby tego słowa z liczbą pojedynczą tak: dwa miliony, trzech milionow, czterem milionom ettc.

Toż się dzieje w imionach nawet w pojedynczej liczbie, np. Okręg, okręgu.

Uważać należy, iż we wszystkich drugiej Deklinacyi przykładach, Spadek Dawający liczby pojedynczej, podobny jest do Rodzącego.

L. P. M. on, ona, ono.

W liczbie pojedynczéj bitny żołniérz, w liczbie mnogiéj bitné żołniérze.

Numerus, Liczba, à ta dwojaka. Numerus singularis, Liczba pojedyncza. Pluralis mnoga.

Przez Przybyt, rozumieją się té zgłoski, któré w Imionach przybywają nad liczbę Przypádku piérwszégo: w Słowach zaś nad liczbę zgłosek drugiéj osoby, Trybu oznajmującégo, czasu teraźniejszégo, liczby pojedynczéj, formy czynnéj, czy práwdziwéj czy zmyślonéj.

[...] poniewáż łatwo się domyślić możná po przypádku piérwszym, rodzaju żéńskiégo, liczby pojedynczéj, osoby trzeciéj, Rzeczownika rzecz, lub sprawa, i Słowa jest [...].

Drugá osoba liczby pojedynczéj czasu teraźniejszégo w Słowach czwártéj formy czynnéj np. audis, hauris.

Imiona mają Liczbę pojédynczą i mnogą: toć i Słowa, dlá zgody z niémi, téż Liczby mieć muszą.

Singularis numerus poiedyńcza liczba

[Th] W trzeciéj osobie słów liczby pojedyńczéj brzmi jak z np. he loveth kochá hi lowz lecz téraz pisze się tu s miasto th.

Liczba Pojedyńcza.

Liczby są 3: Poiedyncza, Dwoista i Mnoga.

Liczba iest dwoiaka, poiedyncza i mnoga, mowiąc o iedney rzeczy iest poiedyncza liczba; np. der Soldat żołnierzm mówiąc o wielu rzeczach, iest mnoga liczba; np. Soldaten

LICZBA, -y, ż. [...]. – Grammat. Liczba pojedyncza numerus singularis, liczba mnoga numerus pluralis. Kpcz. Gr. Pismo tu w liczbie pojedynczéj mówi: "kto jest maluczkim"; a nie mówi w liczbie towarzyskiéj: "maluczcy". Bals. Nied. 1, 156.

Głoska ą pisze się: [...]

3) W 4tym przypadku Przymiotników l. p. rodz. ż.

Głoska ą pisze się: [...]

2) W 6tym przypadku Przymiotników i Rzeczowników liczby pojed. rodz. ż.

Głoska ę pisze się:

1) W pierwszej osobie we wszystkich formach czasowania; wyjąwszy pierwszą formę, np. daję, piszę; (w 3ciej osobie pisze się e, np. daje, pisze.) 2) W 4tym przypadku Rzeczowników r. ż. l. pojed., np. matkę, siostrę, mowę.

Liczba pojedyncza .

N. On.

Niektóre Przymiotniki rodzaju żeńsk., mają 4ty Przypadek L.p na ę, np moję, twoję.

Liczby są dwie, [liczba] pojedyncza, np. znam, znasz, zna; i mnoga, np. znamy, znacie, znają.

Liczba pojedyncza, numerus singularis.

Pojedynczą liczbę zamiast mnogiej, n. p. skowronek śpiewa, dąb się zieleni, zamiast: skowronki śpiewają, dęby się zielenią.

Imiona pospolicie mają dwie liczby: pojedynczą i mnogą; często się wszakże używa w Polsczyźnie i trze­ciá liczba podwójná.

Ja, przywykły od dziectwa pismować zkąd i ztąd, lubiący źciźle rożnić i brzmienia Społgłosek w każdym ich organkowym rzędzie i ich pierwiastkowe przeznaczenie odnosić do miejsc pewnych w każdyj złodze wyrazow, ani mogący inaczyj pismować tylko przez Z: uzcizka, gdy ten wyraz oznacza trzecią Osobę liczby pojedynczej w czasie teraźniejszym trybu Oznajmialnego z pochodem od Pięrwaka Cizk, zkąd imiona ciżba i ciżnia, i głagoł zcizkać (premere, amplexari) a przez S: uściska, gdy ten wyraz wskazuje Pierwaka Chod, zkad uchodzę, uście, a ztąd wielkie uścia rzek (ostia).

Wtrączka: Syna Michała, nie jest w toku Polskim, a jest tak ciemną, iż na dwoje myślić muszę, co się przez nię oznacza, czy to Syn Michałow? czy Michał Syn, a nie Michał Ociec? Nie zapieram, że jak w przypadku Mianowalnym Syn Michała, tak w ukośnych Oddawalnym, Pomagalnym i Przymieszczalnym dozkonale się mowi, i rownie dobrze wszędy w liczbie mnogiej, lecz w przypadkach liczby Pojedynczej Zaczyjalnym i Przedstawialnym, gdy się wadzą zakończki, odpowiadające na kto, z odpowiadającemi na czyj, i kogo, dobry Polak, zawsze umiał dadź pewny obrot myśli, przez ktory wszelką dwuznaczność ominął.

Liczb jest trzy, to jest: pojedyncza od wyrazów Ekatwę jedność, i czamę liczba (czysło, szczot) nazywa się Ekawaczanę [...].

Literę [...] a. Opuszcza się we wszystkich spadkach Liczby pojedynczej artykułu la położonego przed samogłoską, napr. l'âme dusza.

[Numerus] Singularis. [Liczba] Pojedyncza.

Liczby. Wszystko jest stworzoné pod liczbą, miarą i wagą. Myśl téż nasza i mowa, porządek ten zachowuje. Teraz mówimy o liczbie saméj. [...] Widzimy tedy w formach czasowań, osobné zakończénia na liczbę pojedynczą, osobné na podwójną, osobne na mnogą, np. znám, znáwa, známy.

Chcąc w tych słowach przerobić 3ą osobę liczby pojedynczej na 3ą osobę liczby mnogiej, w obydwóch czynimy tę samę zmianę; to jest: zakończenie i zamieniamy na zakończenie ą, zostawiając miękkiej społgłosce brzmienie jej miękkie bieli, bielą — broni, bronią.

Lecz w języku Polskim, w Hebrajskim, w Arabskim 3cia osoba licz: poj: musi koniecznie najpierwsze w osobowaniu zająć miejsce; bo aby dodać do Słowa zakończenie osobowe, trzeba mieć w przody Słowo które go ma przyjąć.

Wszystkie imiona rzecz. dwojakiego są gatunku [...]: 3) zbiorowe, które lubo w liczbie pojedyńczéj wyrażają zbiór wielu rzeczy pojedynczych jednego gatunku z określonéj lub nieokreślonéj liczby powstających, albo zbiór cząstek w jednę massę skupionych, czyli większą lub mniejszą massę rzeczy jakiéj, np. naród, pułk, gromada, trzoda, stado, żyto, pszenica, żelazo, miedź, ołów itp.

Przez przypadkowanie imion rzeczownych rozumiémy odmiany ich zakończenia na wyrażenie liczby i przypadków. Każdy bowiem przypadek odmiennem zakończeniem wyraża wzgląd jednéj i wielu rzeczy. Mamy tedy siedm przypadków w pojedyńczéj i tyleż w mnogiéj liczbie. Przez rodzaje niewiele imion rzeczownych odmienia się [...], gdyż większa część prawie ma jeden tylko już męski, już żeński, już nijaki; lecz przypadkowanie jednakie jest prawie w tych wszystkich, które są tegoż samego rodzaju [...].

[...] Niech porównywają liczby pojedynczą, podwójną i mnogą w obydwu formach Samskrytu z naszą liczbą podwójną w przypadkowaniu i czasowaniu od naszéj nieuczonej tłuszczy dotąd nienaruszenie dochowaną.

Mowa polska nie ma żadnego rzeczownika, któryby w piérwotném wzięciu swojém, to jest w piérwszym przypadku liczby pojedynczéj, kończył się na i, y.

Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.

§. 5. Liczby.

Wienas dayktas wadynas liczba wiena (liczba poiedyncza) kt: Król Karalus. Daug dayktu wadinas liczba daugiu (liczba mnoga) kt: Królowie Karaley.

Śniadecki porównywając nudy do chłosty i matki [...], nie zachował wprawdzie zgody co do liczby, ale ją zachował co do rodzaju, i tem się da usprawiedliwić, że wyrazy chłosta i matka wziął za wyrazy zbiorowe, które i w liczbie pojedynczéj znaczą mnogość.

Imiona zbiorowe oznaczające tytuł, lub godność, mają po sobie słowo w l. m. w rodzaju przedniejszym lub r. n. l. p. np. Księztwo przyjechało; wujostwo przybyło, lub przybyli.

Niektóre z tych imion, jako stanowiące całość, nie mogą zupełnie w liczbie pojedyńczéj się odmieniać np. biesagi, blanki, drożdże, gatki, skrzypce i t. p.

L. poj. we wszystkich przypadkach: dominium.

Odmiana Przymiotników, pierwotnie równa odmianie Rzeczowników, tak się już udzielnie wykształcała, iż tylko w Narzędniku i Miejscowniku licz. poj. cecha rzeczownikowa -em dochowuje się z uszczerbkiém zalet językowych.

Z dwóch postaci naczelnym utwarzają się dwa czasy naczelne: czas teraźniejszy (lub przyszły lica dokonanego) i czas przeszły; [...] a ich znamiona uwidaczniają się najlepiéj w 3ciéj osobie liczby pojed., gdzie nie ma cechy osobowéj.

Liczba pojedyńcza

Całe wyrażenia, tudzież słowa i przysłówki będące przedmiotem zdania, uważają się za rzeczowniki rodzaju nijakiego, liczby pojedyńczéj; zgadzając więc z niemi słowo lub przymiotnik, trzeba je kłaść w tymże rodzaju i liczbie.

I tak czasy przeszłe słów, kończące się w licz. poj. na ał a w mnogiéj na eli, wskazują, że tryb bezokoliczny tychże słów pisze się przez éć nie zaś ić lub yć.

Liczba pojedyncza i liczba mnoga są niewłaściwie za miano w grammatykach przyjęte, bo tak w przypadkowaniu, jak czasowaniu, liczba nie wpływa na odmianę wyrazu, tylko jednostka, dwójka, lub wielość, — a równe jest dla mowy stanowisko, czy są dziesiątki, sta lub tysiące przedmiotów; — jakkolwiek różna być może ich liczba, nie sprowadzi zmiany w oznaczoném wyrażeniu na wielość.

Jednoskaz .... Liczba pojedyncza (numerus singularis).

Jednoskaz, u, lm. y, m. gram. (Morz.) liczba pojedyńcza.

Liczba, y, lm. y, 1) mat. a) stosunek ilości do jedności, [...] f) Liczba pojedyńcza lub mnoga, gram. gdy się mówi o jednéj lub więcéj osób [...].

UWAGA I. Gdy zaś jednym z podmiotów jest imię zbiorowe lub nieżywotne, stoi zwykle orzecznik w liczbie pojedyńczéj, zgadzając się z najbliższym tylko podmiotem, n. p. Padł na kolana Zygmunt, senat i lud zebrany. (Niemc.) Pan i chwała jego zelżona.

Przyrostek -na był pierwotnie tylko znamieniem czasu teraźniejszego (§. 53), czego nie tylko porównawcza gramatyka i niektóre formy samego języka polskiego, ale i ta okoliczność dowodzi, że a tego przyrostka w czasie teraźniejszym tym samym zmianom ulega, co zwykłe znamiona tego czasu (§. 42). t. j. zwątlało we wszystkich osobach prócz osob. 1. l. poj. i osob. 3. l. mn. na e.

Dla czegóżby właśnie tylko osob. 2. i 3. licz. poj. do aorystu pojedynczego koniecznie należeć miały?

[…] Daléj powstaje y w naszym języku z zesamogłoskowaniá spółgłoski j, co má miejsce w urábianiu mianownika liczby pojedyńczéj form zajimkowych przymiotników w rodz. męzkim […].

[…] Rzeczownik oznaczá albo jednę rzecz, osobę lub jakąkolwiek jistotę, albo dwie, albo więcéj niżli dwie jistoty; stąd téż mámy w skłánianiu trzy liczby gramatyczne, t. j. pojedyńczą, podwójną i mnogą, które się zwykle odróżniają końcówkami przyczepianemi do temátu [...].

Zaimek, zastępujące dopełnienie, gdy czynność podmiotu jest zwrócona na sam podmiot, nazywa się zaimkiem zwrotnym; używamy go bez względu, czy osoba jest piérwsza, druga, czy trzecia, liczby pojedyńczéj, czy mnogiéj, wszystkich trzech rodzajów.

Rzeczowniki rodzaju nijakiego, mają w przyp. I-ym liczby pojedyńczéj: e, jeżeli w następnych przypadkach nie przybiérają więcéj zgłosek nad dwie, np. pole, ziele, zielem i t. d.

Rzeczowniki rodz. żeń. z zakończeniem samogłoskowem mają w ogóle w 4-ym przypadku liczby pojedyń. ę.

Wzór 1, pojed. licz.

Mia. Narod

Pos. Narodu

Cel. Narodowi

Bier. Narodu

Woł. O Narodzie!

Nar. Narodem

Miej. w Narodzie

W liczbie pojedyńczej 4ty przypadek biernik, u nas dwojako się używa jak w pierwszym wzorze już powyżej umieściłem, trzeba bardzo na to uważać, i nie będę w następnych powtarzać tego. Np. mówią w 4tym przypadku Trzeba Szukać, pytanie (w 4m) kogo? Osoby, żony, panny, odpowiedź słyszymy; a znaleźć kogo chcesz? Osobę, żonę, pannę, tu czynność niedokonana, szukać i dokonana znaleźć naprzemian wszędzie się łączy zawsze.

Dział I. Stanowią ogólne przymiotniki wszystkie kończące się w pojedyńczej liczbie na y, a w mnogiej na i. Jako: Gruby, grubi, ba, be.

Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.

Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.

Odróżniamy obecnie tylko dwie liczby: pojedyńczą i mnogą.

Liczba pojedyńcza używa się, gdy o jednym tylko przedmiocie jest mowa np.: kamień, drzewo, miasto, naród.

Inny wyjątek stanowi również Biernik licz. pojed. na rodz. żeński od zaimka 3-éj osoby: on, ona, ono, który zamiast: ję jest: ją.

Podobnież w dawnym przypadku II-im liczby pojed. do form rzeczownych (dobra, tania, wielka) przyczepił się przypadek II-gi zaimka.

Z pomiędzy przypadków dzisiejszéj odmiany przymiotnikowéj zasługuje na uwagę przede wszystkiem Narzędnik i Miejscownik liczb. pojed. na rodz. męski i nijaki, tudzież Narzędnik liczby mnogiéj na rodzaj żeński i nijaki oraz na męski w rzeczownikach nieosobowych.

L. poj. L . mn. L. podwójna

L. pojed. Osoba 1. (niema)

W następujących czasownikach spółgłoska tematowa twarda nie mięknie w 1-éj osobie licz. poj. i w 3-éj osobie licz. mnogiéj.

W Narzędniku i Miejscowniku liczb. pojedyń. wszystkich zaimków, przymiotników i liczebników nijakich.

Число бываетъ: единственное liczba pojedyncza, когда означается одинъ предметъ, напр. brat, rzeka, książka, и множественное liczba mnoga, когда говорится о двухъ или многихъ предметахъ одного названія, напр. bracia, rzeki, książki.

Чиселъ два: 1) Единственное, liczba pojedyncza, означаетъ дѣйствіе или состояніе одного предмета; напр. buduję; chodzisz, był posłany. […]

Tak np. pytanie, czy należy używać w IV p. l. p. formy moję lub moją, Francyę lub Francyą i t . p., nie należy zgoła do pisowni; toż samo usunąć należało z kwestyi ortograficznych pytania: nawiedzić czy nawidzić, śpiewać czy spiewać, skarżyć czy skarzyć, i t. p., chodzi tu bowiem o samo brzmienie wyrazów, nie zaś o sposób pisania.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uznano, że imiesłów „osobliwy" na szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojed. rodz. męskiego, czasu przeszł., trybu oznajm. na ł z poprzedzającą spółgłoską, przyjmując do tego samego zakończenia: szy, n. p. rzekłszy". [...]"

VI. i VII. przypadek l. poj. w deklinacyi przym. i zaim. pisać w rodzaju męskim ym (im), w nij. em: pilnym uczniem — na tym koniu — z małem dzieckiem — w swojem dziele.

§ 51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje [...], dwie liczby: pojedyńczą i mnogą; np. syn synowie, woda wody, zwierzę zwierzęta i t. p.

Niektóre rzeczowniki mają w dopełniaczu l. p. raz zakończenie a, drugi raz u.

Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.

Rozpowszechnieniu tych ostatnich jak i poprzednich form na -a sprzyjała także ta okoliczność, że dopełniacze licz. pojed. powyższych rzeczowników, mając stale końcówkę u (dokumentu, faktu), tym samym dostatecznie się wyróżniły od form na a licz. mn. (dokumenta, fakta).

§ 76. Wzór 1-szy: rzeczowniki rodzaju nijakiego, zakończone w mianowniku l. pojedyń. na o.

1. Narzędnik liczby pojed. kończy się na -em, podobnie jak w męskich [...]; np. miasto miastem.

Słowa nieosobowe zjawisk rzeczowych używają się gramatycznie w 3. os. l. poj., a w formach złożonych z imiesłowem posiłkowym (na -ł, -ła, -ło) w rodzaju nijakim […].

Liczba, y [...] 11. gram. forma gramatyczna, oznaczająca jedność, dwoistość a. mnóstwo: L. pojedyńcza, L. mnoga a. † towarzyska a. † L. wielości. W liczbie osobliwości i w liczbie wielości. Farn. Pismo tu w liczbie pojedynczej mówi: "kto jest maluczkim", a nie mówi w liczbie towarzyskiej: "maluczcy". Bals. <LIK>

W konjugacji: w 1-ej osobie 1. pojed. niosę, biorę, piszę i t. p. [...]

Końcówka m nie ę w 1 osob. l. poj. czasowników umieć, rozumieć, śmieć: umiem, rozumiem, śmiem, na podstawie analogji: wiem.

W II. p. l. p. i l. mn. rzecz. r. ż. na ja mają końcówki ji: tej kolonji i tych kolonji itd.

Rzeczowniki, które są nazwami wyłącznie jednej osoby lub jednego wyłącznie przedmiotu, używają się tylko w liczbie pojedyńczej, np. Chrystus, Warszawa, Polska, Dunaj, Platon, Neron [...].

Podobnie formę dawną mianownika l. pojed. mają przymiotniki dzierżawcze z przyrostkiem -ów: ojców, dziadów (dom.), z przyrostkiem -in (yn): matczyn, siostrzyn, Zosin, oraz formy imiesłowów: potępion, umęczon, ukrzyżowan, pogrzebion.

W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...] dla odróżnienia od 2 przypadku liczby pojedynczej: parafji [...]. Takież y, i przed j, jak w końcówce 2 przyp. l. mn.

W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].

§ 23. Mówimy: nasz ojciec, nasi ojcowie; jedno jabłko, cztery jabłka; biała mysz, trzy białe myszy i t. d. Rozróżniamy więc w rzeczownikach i liczbę, t. j. ilość osób lub rzeczy. W języku polskim mamy dwie liczby: pojedynczą i mnogą.

§ 31. W przyp. II liczby pojed. mamy: czyj? -a? -e? anioła, konia, pana, stołu, głogu, drobiu.

§ 32. W III-cim przypadku licz. poj. mówi się — komu? czemu?: aniołowi, koniowi, stołowi; psu, lwu, panu.

Liczba pojedyncza, mnoga, podwójna.

Liczby: pojedyncza, mnoga, podwójna.

Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy: l. poj. 1 osoba: piszę, 2. osoba: pisz-esz, 3. osoba: pisze [...]

Strona czynna. Tryb orzekający. [...] Tryb przypuszczający. Czas teraźniejszy: l. p. pisałbym, pisałabym, pisałobym - byś, by, l. m. pisalibyśmy [...] Czas przeszły: pisałbym był, pisałabym była... Tryb rozkazujący.

Końcówki 1. os. l. p. rozłożone są wszędzie jak w języku literackim, z wyjątkiem nieściąganych [...], o czem w konj. III.

[...] w drugiej zaś grupie liczba pojedyncza ńese, noše różni się tak od ńeśeva jak od ńeśem.

Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).

1.Deklinacja. A. Deklinacja imion. § 3. Od najdawniejszych czasów (w języku praindoeuropejskim a potem w prasłowiańskim) wszystkie imiona t. j. rzeczowniki, przymiotniki i liczebniki oraz imiesłowy odmieniały się jednakowo; dopiero potem, na gruncie prasłowiańskim wytworzyła się nowa odmiana przymiotników, a jeszcze później — na gruncie polskim — odmiana szczególna liczebników. Nadto w języku polskim częściowo deklinacja zanikła: tak np. pewne imiesłowy stały się nieodmiennemi (chodząc, wziąwszy), także niektóre przymiotniki np. rad, zdrów, a wreszcie część rzeczowników nie odmienia się w liczbie poj. mianowicie zapożyczone nijakie na -um np. gimnazjum, liceum i t. d. W staropolszczyźnie często nie odmieniały się imiona własne, zwłaszcza hebrajskie [...]. Nie odmieniamy i dziś niektórych imion obcych np. Cantu, Tokjo.

§ 64. Zestawienie systemu Leskiena i polskich końcówek osobowych wykazuje, że czasowniki polskie mają pewne nowonabyte właściwości, dla których należałoby przy podziale na konjugacje w części przynajmniej odchylić się od klasyfikacji Leskiena. Nadto są jeszcze inne do tego przyczyny. Tak więc czasowniki I i II klasy Leskiena nie bardzo odróżniają się w polszczyźnie, bo jedne i drugie mogą się kończyć w 1. os. l. p. na -nę, np. klnę, dźwignę i niezawsze te, które ze względu na swą budowę w czasie teraźn. winny być zaliczone do kl. II, mają bezokolicznik na -nać np. kradnę — kraść, padnę — paść, wstanę —wstać.

[...] Już w najdawniejszych czasach pod wpływem l. poj. końcówki l. mn. wymieniły się na -imy, -icie [...].

W infinitywie sufiksalne i było akutowe [...], w praesens cyrkumfleksowe jak wynika z tego, że od 2 osoby l. pojedynczej począwszy, pod wpływem wygłosowych jerów, dostało to sufiksalne i później nowoakutową długość, utrzymaną też we wszystkich językach w przeciwieństwie do skróconego regularnie i w infinitywie, oraz że nie nastąpiło posunięcie przycisku. Ta przyciskowa zaś cyrkumfleksowa przeszła w nowoakutową.

Powstała najpierw postać liczby mnogiej igły [...], przeniesiona potem i do liczby pojedyńczej.

WZORY. — Niżej podane wzory uwydatnią lepiej powyższe objaśnienie:

Liczba pojedyńcza: (numero singular)

Przypadek 1-y — o campo — pole [...]

Ale i tutaj w pewnym stopniu zaszło pomieszanie: wskutek wspólności końcówek niektórych przypadków: celownika, narzędnika i miejscownika l. pojed. nastąpiło wyrównanie także we wszystkich innych przypadkach niektórych rzeczowników; częściowo zachowały się formy oboczne stare i nowe np. obierza i obierz, tarcza — tarcz, pieczenia — pieczeń i in.

Przyrostki czasownikowe.

§ 281. Suf. -o-, -e- pni czasu teraźniejszego; stosunek o do e na zasadzie przegłosu; -o- z końcówką os. 1 l. p. i 3 l. mn. zlewa się w samogłoskę nosową, -e- występuje wyraźnie przed końcówkami innych form osobowych, przy czem poprzedzająca spółgłoska ulega zmiękczeniu: biorę — bierzesz, [...].

Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].

§ 9 . Rzeczowniki osobowe z suf. złożonym -an-in tworzą formy przypadkowe tylko w l. poj. od tematu z przyrostkiem -in, np. ziemianin Sul. 88, Sasin TPaw. IV, nr. 3376, Slężanin IV, nr. 4042, [...].

Od innych tematów niż w liczbie poj. tworzą się te przypadki w l. mn. zioła 1544 JA. III. 29 [...], nasiona Staszyc, Przestrogi 186, to znowu wbrew normie l. mn. tworzy się od tegoż tematu, co l. poj.: dziecka wynędzniałe Kras. IV, 145, dziecka wpółnagie 147.

Natomiast prasł. końcówka 1 os. l. p. słów tematycznych -ǫ, której odpowiada polska -ę, nie jest kontynuacją praae. -ō, i jej pochodzenie jest niejasne.

★Liczba (numerus): a) ★pojedyncza (singularis), b) ★podwójna (dualis), c) ★mnoga (pluralis).

Pojedyncza, p. liczba.

Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].

Declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — trzeci, ani męski, ani niewieści, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — wielka.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, żeński (t. 2), neutrum — nijaki, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — mnoga, dualis — podwójna (t. 1, przyp., s. 138).