terminów gramatycznych online
zgoda
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O Zaimkach: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część III. Składnia zgody: Mucz/1825
- Część czwarta. Rzecz o zdaniach: Such/1849
- Część trzecia prawideł gramatycznych, szykownia: Szum/1809
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o składni: Kam/1870
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- O Składni: Rew/1845
- O pewnych zmianach w zdaniu złożoném: Gr/1861
- O rodzajach imion polskich: Kop/1780
- O składni: Ryk/1850
- O składni zgody: DwBg/1813
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału III: Kop/1785
- Przypisy do rozdziału IX: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział X. O konstrukcji, czyli jednoczeniu wyrazów w mowie: Kop/1778
- Składnia: Kurh/1852, PolTerm/1921, Król/1922, Kr/1917, Łaz/1861
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 8: Z-Ż: SW/1900-1927
- Słownik, tom VI. i ostatni (U-Z): L/1807–1814
- Словосочиненiе [Składnia]: Grub/1891
Cytaty
Dwojáka między wyrázámi záchodzi zgodá: pierwsza między Przymiotnikiem (adjectivum) á Rzeczownikiem (subsativum) druga między Słowem (verbum) á pierwszym lub piątym Przypadkiem (casum).
Rodzaje Imion polskich, poznajémy albo przez znaczénie płci, albo przez zakończénié, albo przez przypadkowanié, albo przez domyślny wyráz, albo przez cudzoziemczyznę, albo na koniec przez zgodę mowy.
Céch takowych w naszym języku znájduje się sześć: piérwszá Płeć, druga Zakończénié, trzeciá Domyślniá, czyli domyślénié się opuszczonégo wyrazu, czwartá Przypádkowanié, piątá Cudzoziémszczyzna, szóstá Zgoda.
A tu widzimy, za co Mowa, nazywa się wiernym obrazém Myśli: poniewáż nié tylko, co są wyobrażéniáá w Myśli, to są wyrazy w Mowie; ale téż jaká zgoda, porządék i związek zachodzi w Mowie między wyrazami. Słowém, Składniá w Myśli, jest źrzódłém i zasadą Składni w Mowie.
Przyzwyczajéni do starych prawideł o Zgodzie Słowa, mogą zarzucić tę trudność: zacośmy naprzód jedno tylko i to bez żádnégo wyjątku ustanowili prawidło: po wtóré, zacośmy Zgodę Słowa z samym Zaimkiém położyli. [...] Zgoda wyrazów w mowie, zawisła práwdziwie od zgody wyobrażéń w myśli [...]
[...] tudziéż toku mowy, to jest, Szyku, Zgody i Rządu, náyłatwiéy i náypewniéy nabywá się z wybornych przykłádów [...]
Wykłáda się tu przyczyna Zgody między Słowém i Zaimkiém.
ZGODA, -y, ż., [...]. – §., Gramm. zgadzanie słów według prawideł języka [...]. Co mi po tym, że wiersze twoje piękne kształcisz, Jeżeli łamiesz zgodę, jeźli język gwałcisz? Dmoch. Szt. R. 17.
A. Szykownia uczy spajać albo szykować pojedyncze wyrazy w myśli rozmaite.
B. Szykownia uczy spajać wyrazy w trojakim względzie. Najprzod: co do porządku (Constructio ordinis); Po wtóre: co do zgody (Constructio concordiae); Potrzecie: co do rządu (Constructio regiminis).
Ile i jakie są prawidła zgody wyrazów?
A. Prawideł zgody wyrazów jest 11. następujących.
Zgoda wyrazów, constructio ordinis.
Są atoli niektóré osobliwości względém zgody [...]
Te są różnice imion i zaimków. Zgoda zaś ich w tém zachodzi, że obie te części mowy spólny mają cél, wystawienie rzeczy i osób do mowy wchodzących: stąd pochodzi, że obie do jednéj i téjże saméj rzeczy należąc, nawzajem wyręczać się mogą, przez co mowa i na zwięzłości i na przyjemności zyskuje [...].
Co do zgody między rodzajami imion, pamiętajmy tę przestrogę, że język nasz, gdy można, nakłania się do téj zgody, tak, że rodzaj do rodzaju, a przy tém i liczbę do liczby stosuje […].
Składnia będąc jedną z ważniejszych części Głoskowni, wskazuje nam przyczyny i sposoby łączenia wyrazów pod względem szyku, zgody, i rządu; wyszczególnia, gdzie który z nich i dlaczego umieszczać, gdzie jakiej użyć odmiany, iżby w składzie swoim, utworzyły wysłowienie jasne, ścisłe, i zgodne z tokiem mowy zwyczajnej, ludzi wykształconych.
Zgoda słów w zdaniu. Słowa odmienne zgadzać się ze sobą powinny w zdaniu dla związku, jaki między niémi zachodzi.
Jeżeli kilka czynności odbywa się w tym samym czasie i w tych samych okolicznościach, słowa je oznaczające kładną się w tym samym czasie i trybie. [...] Jeżeli w zdaniach znajdują się różne czasy, powie się poniżéj [...] że zazwyczaj powtarza się przypadek pierwszy. Szczególniejszy wzgląd należy dawać na zgodę i odpowiedniość czasów w zdaniach złożonych, połączonych z sobą spójnikami if, that i t. d. Czas teraźniejszy, przeszły lub przyszły w zdaniu głównem może mieć odpowiadający sobie czas teraźniejszy, przeszły, przyszły lub warunkowy w zdaniu podrzędnem [...].
Prawidła zgody wyrazów w zdaniu prostém.
W wyrażeniach zastępujących słowa nieosobiste, i utworzonych z rzeczownika i słowa było, nie zachowuje się zgoda w rodzaju, np. żal mi było, potrzeba było, także wstyd, szkoda było i t. p.
Wszakże, gdy szyk w naszym języku dowolny, rząd objaśnia się przy każdéj w szczególności części mowy, więc w składni naszéj tylko w zgodzie przy wszelkich rządach wykład może mieć miejsce.
Składnia nasza wskazuje tylko organiczną harmonią, czyli zgodę w uporządkowaniu odmian między wyrazami należącemi do części odmiennych, oraz stosunkowe wstawianie między niemi wyrazów części nieodmiennych, aby ony stawały się wiązadłami wedle prawideł w powyższym rozdziale wskazanych.
Zgoda, y, lm. y, ż. [...] 4= gram, zgadzanie wyrazów według prawideł języka. Składnia zgody; stanowi tę część grammatyki, w któréj traktuje się o zgodnéj z duchem języka zależności wyrazów jednych od drugich, np. przymiotnika od rzeczownika, rzeczownika od przymiotnika i t. p.
[…] Każdy podmiot powinien mieć wyraźny lub domyślny orzecznik, inaczéj nie ma zdania; a gdzie zdania nie ma, tam i o zgodzie orzecznika z podmiotem mowy być nie może.
O zgodzie orzecznika z podmiotem w zdaniu ściągnioném.
Jeżeli w zdaniu znajduję się kilka podmiotów żywotnych a jednym z nich jest rzeczownik osobowy męski, kładzie się orzecznik w liczbie mnogiéj w rodzaju męskim [...].
Podział składni na [...] zbiorową (syntetyczną), która uczy, jak te części czyli wyrazy według zasad: rządu, zgody i szyku związać z sobą i ułożyć w zdania, a potem przez rozbiór logiczny znaczenie tych zdań w okresie poznawać.
Rodzajowanie przymiotnika jest to nadanie przymiotnikowi dla zgody z rzeczownikiem, zakończenia rodzaju męzkiego, żeńskiego, lub nijakiego, np.: gaj zielony, łąka zielona, drzewo zielone.
Jakiebyś potem z tej pomyłki wyprowadził prawidło co do zgody przymiotnika z rzeczownikiem? (...w rodzaju, liczbie i przypadku).
Dla nieosobowego wyrażenia się, używamy najczęściej czasownika: być, a w tym razie towarzyszy mu zwykle rzeczownik lub zaimek, np.: żal było, przyczem jednak, rzeczownik: żal nie jest bynajmniéj podmiotem, lecz raczej tylko określeniem orzeczenia: było, widać to bowiem po niezwykłej zgodzie tych wyrazów: żal było.
Словосочиненіе заключаетъ въ себѣ правила. 1) Согласованіе словъ (Zgody). [...]
Przydawka przymiotna zgadza się z określanym rzeczownikiem w liczbie i przypadku, a oprócz tego w l. poj. w rodzaju, w l. mn. w formie (osobowej albo rzeczowej) [...]. Wyjątek co do zgody stanowią liczebniki nieoznaczone i liczebniki główne oznaczone od 5, oraz liczebniki zbiorowe: dwoje, troje itd., które w 2. i 4. przyp. nie zgadzają się z rzeczownikiem, gdyż w tych przypadkach rzeczownik kładzie się po nich stale w przyp. 2; [...].
Zgoda, y [...] gram. zgadzanie się z sobą wyrazów w zdaniu według prawideł składni: Zgoda przymiotnika z rzeczownikiem. Składnia zgody.
Zgoda orzeczenia z podmiotem.
§ 423. Jeden i ten sam podmiot może mieć różne formy orzeczenia, np. dąb rośnie (formą orzeczenia jest forma osobowa słowa), dąb jest spróchniały (formą orzeczenia jest łącznik z orzecznikiem) itp. Wyrażenie orzeczenia czy to formą osobową (konjugującą się) słowa, czy też orzecznikiem i łącznikiem [...] nie jest zależne od podmiotu, ale sama forma słowa w orzeczeniu jest pod względem osoby, liczby i rodzaju ściśle uzależniona od podmiotu [...].
Składnia rządu. Związek współrzędny i podrzędny. Rodzaje związku podrzędnego: rząd, zgoda i przynależność.
Rząd, zgoda i przynależność. Użycie form deklinacyjnych w zdaniu nazywamy składnią rządu: np. użycie mianownika zamiast wołacza: panie major, użycie czasów i tp.
Takie zdania, jak: nauczyciel wykłada - ja słucham, wy zapisujecie wskazują, że orzeczenie czasownikowe kładzie się w tej samej osobie i liczbie, co podmiot. Taki sposób łączenia nazywa się zgodą; mówimy, że podmiot i orzeczenie zgadzają się z sobą w osobie i liczbie.
Zgoda panuje w kontynuacji -ъjь w g. pl., tu mamy na gruncie lech. wyłączne -ī.