terminów gramatycznych online
zgoda
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O Zaimkach: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część III. Składnia zgody: Mucz/1825
- Część czwarta. Rzecz o zdaniach: Such/1849
- Część trzecia prawideł gramatycznych, szykownia: Szum/1809
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o składni: Kam/1870
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- O Składni: Rew/1845
- O pewnych zmianach w zdaniu złożoném: Gr/1861
- O składni: Ryk/1850
- O składni zgody: DwBg/1813
- Składnia: Kurh/1852, PolTerm/1921, Król/1922, Kr/1917, Łaz/1861
- Словосочиненiе [Składnia]: Grub/1891
Cytaty
A. Szykownia uczy spajać albo szykować pojedyncze wyrazy w myśli rozmaite.
B. Szykownia uczy spajać wyrazy w trojakim względzie. Najprzod: co do porządku (Constructio ordinis); Po wtóre: co do zgody (Constructio concordiae); Potrzecie: co do rządu (Constructio regiminis).
Ile i jakie są prawidła zgody wyrazów?
A. Prawideł zgody wyrazów jest 11. następujących.
Zgoda wyrazów, constructio ordinis.
Są atoli niektóré osobliwości względém zgody [...]
Te są różnice imion i zaimków. Zgoda zaś ich w tém zachodzi, że obie te części mowy spólny mają cél, wystawienie rzeczy i osób do mowy wchodzących: stąd pochodzi, że obie do jednéj i téjże saméj rzeczy należąc, nawzajem wyręczać się mogą, przez co mowa i na zwięzłości i na przyjemności zyskuje [...].
Co do zgody między rodzajami imion, pamiętajmy tę przestrogę, że język nasz, gdy można, nakłania się do téj zgody, tak, że rodzaj do rodzaju, a przy tém i liczbę do liczby stosuje […].
Składnia będąc jedną z ważniejszych części Głoskowni, wskazuje nam przyczyny i sposoby łączenia wyrazów pod względem szyku, zgody, i rządu; wyszczególnia, gdzie który z nich i dlaczego umieszczać, gdzie jakiej użyć odmiany, iżby w składzie swoim, utworzyły wysłowienie jasne, ścisłe, i zgodne z tokiem mowy zwyczajnej, ludzi wykształconych.
Zgoda słów w zdaniu. Słowa odmienne zgadzać się ze sobą powinny w zdaniu dla związku, jaki między niémi zachodzi.
Jeżeli kilka czynności odbywa się w tym samym czasie i w tych samych okolicznościach, słowa je oznaczające kładną się w tym samym czasie i trybie. [...] Jeżeli w zdaniach znajdują się różne czasy, powie się poniżéj [...] że zazwyczaj powtarza się przypadek pierwszy. Szczególniejszy wzgląd należy dawać na zgodę i odpowiedniość czasów w zdaniach złożonych, połączonych z sobą spójnikami if, that i t. d. Czas teraźniejszy, przeszły lub przyszły w zdaniu głównem może mieć odpowiadający sobie czas teraźniejszy, przeszły, przyszły lub warunkowy w zdaniu podrzędnem [...].
Prawidła zgody wyrazów w zdaniu prostém.
W wyrażeniach zastępujących słowa nieosobiste, i utworzonych z rzeczownika i słowa było, nie zachowuje się zgoda w rodzaju, np. żal mi było, potrzeba było, także wstyd, szkoda było i t. p.
Wszakże, gdy szyk w naszym języku dowolny, rząd objaśnia się przy każdéj w szczególności części mowy, więc w składni naszéj tylko w zgodzie przy wszelkich rządach wykład może mieć miejsce.
Składnia nasza wskazuje tylko organiczną harmonią, czyli zgodę w uporządkowaniu odmian między wyrazami należącemi do części odmiennych, oraz stosunkowe wstawianie między niemi wyrazów części nieodmiennych, aby ony stawały się wiązadłami wedle prawideł w powyższym rozdziale wskazanych.
[…] Każdy podmiot powinien mieć wyraźny lub domyślny orzecznik, inaczéj nie ma zdania; a gdzie zdania nie ma, tam i o zgodzie orzecznika z podmiotem mowy być nie może.
O zgodzie orzecznika z podmiotem w zdaniu ściągnioném.
Jeżeli w zdaniu znajduję się kilka podmiotów żywotnych a jednym z nich jest rzeczownik osobowy męski, kładzie się orzecznik w liczbie mnogiéj w rodzaju męskim [...].
Podział składni na [...] zbiorową (syntetyczną), która uczy, jak te części czyli wyrazy według zasad: rządu, zgody i szyku związać z sobą i ułożyć w zdania, a potem przez rozbiór logiczny znaczenie tych zdań w okresie poznawać.
Rodzajowanie przymiotnika jest to nadanie przymiotnikowi dla zgody z rzeczownikiem, zakończenia rodzaju męzkiego, żeńskiego, lub nijakiego, np.: gaj zielony, łąka zielona, drzewo zielone.
Jakiebyś potem z tej pomyłki wyprowadził prawidło co do zgody przymiotnika z rzeczownikiem? (...w rodzaju, liczbie i przypadku).
Dla nieosobowego wyrażenia się, używamy najczęściej czasownika: być, a w tym razie towarzyszy mu zwykle rzeczownik lub zaimek, np.: żal było, przyczem jednak, rzeczownik: żal nie jest bynajmniéj podmiotem, lecz raczej tylko określeniem orzeczenia: było, widać to bowiem po niezwykłej zgodzie tych wyrazów: żal było.
Словосочиненіе заключаетъ въ себѣ правила. 1) Согласованіе словъ (Zgody). [...]
Zgoda orzeczenia z podmiotem.
§ 423. Jeden i ten sam podmiot może mieć różne formy orzeczenia, np. dąb rośnie (formą orzeczenia jest forma osobowa słowa), dąb jest spróchniały (formą orzeczenia jest łącznik z orzecznikiem) itp. Wyrażenie orzeczenia czy to formą osobową (konjugującą się) słowa, czy też orzecznikiem i łącznikiem [...] nie jest zależne od podmiotu, ale sama forma słowa w orzeczeniu jest pod względem osoby, liczby i rodzaju ściśle uzależniona od podmiotu [...].
Składnia rządu. Związek współrzędny i podrzędny. Rodzaje związku podrzędnego: rząd, zgoda i przynależność.
Rząd, zgoda i przynależność. Użycie form deklinacyjnych w zdaniu nazywamy składnią rządu: np. użycie mianownika zamiast wołacza: panie major, użycie czasów i tp.
Takie zdania, jak: nauczyciel wykłada - ja słucham, wy zapisujecie wskazują, że orzeczenie czasownikowe kładzie się w tej samej osobie i liczbie, co podmiot. Taki sposób łączenia nazywa się zgodą; mówimy, że podmiot i orzeczenie zgadzają się z sobą w osobie i liczbie.
Zgoda panuje w kontynuacji -ъjь w g. pl., tu mamy na gruncie lech. wyłączne -ī.