analogia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mal/1700
• Cell/1725
• Dąb/1759
• Kop/1783
• L/1807–1814
• Kop/1817
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Ryk/1850
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Król/1922
• Benni/1923
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

H [...] będąc wokálą, nic nie brzmi, tylko się dla ánálogiéj kłádzie, to jest dla znáku, że i w łácinie jest w tákichże terminách.

Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio. Z tych cztery pierwsze, są F[le]xibiles, ktore się nákłániáją, to jest, declinowáć się albo coniugowáć pozwaláją: (i to álbo podług Analogiej, porządnie, albo też podczás Anomali[a]è, nieporządnie). Inne záś, są Inflexibiles, albo nieodmienne i nienákłonne.

Potrzebuje w niektórych terminach analogia, (to jest fundament związku ktory jest między terminami oryginalnemi, i od nich pochodzącymi,) ażeby się mowiło sa so, sa, á pisało c [...].

Ale kiedy Francuzi chcą uczynić brzmienie ża że, w tych terminach gdzie analogia potrzebuje áby było g, to po g kładą e.

W rzeczach nieżywotnych płci nie masz; a przecię w imionach ich, takież same są rodzaje, męzki, żeński i nijaki: a to z przyczyny podobności, czyli Analogii zakończeń powiérzchownych w imionach np. syn i młyn, oba kończą się na n, oba przeto są rodzaju męzkiego: matka i sosna, zakończoné na a, są rodzaju żéńskiego: kurczątkoi oko dla podobnégo zakończéniá są rodzaju nijakiego.

Analogia niekiedy wykazuje prawdziwą pisownią.

Jaka w rzeczach żyjących, tj. w ludziach i zwierzętach jest płeć, taka się i w ich imionach wydaje. W rzeczach nieżywotnych płci nie masz; a przecię w imionach ich, takież same są rodzaje, męski, żeński i nijaki: a to z przyczyny podobności, czyli analogii zakończeń powierzchownych w imionach, np. syn i młyn, oba się kończą na n, oba przeto są rodzaju męskiego [...].

Who. Wraz z swemi przypadkami, używa się tylko z imienami ludzi, lub rzeczy nieżyjących przeniesionych poprzez analogią do rzędu istot żyjących.

[…] W odmienianiu rzeczowników złożonych bierze górę analogia (podobność) nad loicznością: loicznością jest, odmieniać tę część rzeczownika złożonego, która jest w 1ym p.; analogią zaś jest odmieniać go na końcu.

Jeżeli zaś i na drodze historyi języka i przez analizę form przychodzimy do przekonania, że pochylone a, jako też ścieśnione é były to niegdyś samogłoski długie: wymaga przeto sama analogia, ażeby rozumieć to samo i o pochyloném ó.

§. 75. Przyrostek -ma. Przyrostek ten tworzy w języku staropolskim imiesłowy czasu teraźniejszego strony biernéj; dodaje się zaś do pierwszego źródłosłowu, przyczém końcowa samogłoska źródłosłowu na o wątleje; i źródłosłowy spółgłoskowe przybierają idąc za analogiją z tamtymi to o.

Były jednakże kiedyś w obiegu jako formy uboczne i "kocha-j-ę, kocha-j-esz, kocha-je" itd. utworzone pod wpływem analogii form boleję, kupuję, kuję, biję, leję.

Przed przyrostkiem każda samogłoska jest dobrą, byleby tylko świeżo powstający wyraz był podobny do już dawniéj urobionych (analogia), a przytém też ani ucha ani języka nie targał (eufonia).

Analogie Analogija. Może Dobór ? (porówn. W sprawie pisowni i t. d. str. 4 odsyłacz: „Analogizm proponuję jako termin do oznaczenia całego ogółu zjawisk, które nazywamy przeniesieniem form, słoworodem ludowym, analogiją (w specyficznym rozumieniu) i t. d. Może by się przydał, jako uogólniający pewną ilość pojęć i jako słoworodowo giętki; można by od niego utworzyć przymiotnik analogistyczny, przysłówek analogistycznie, rzeczowniki analogista w (znaczeniu badacza zjawiska analogizmu), analogizmat (w znaczeniu pojedyńczego okazu analogizmu), analogistyka (w znaczeniu metody lub dyscypliny) i td.”). [Znak: #].

Znaki [...] # Analogija, Analogizm i.t.d.

Dz w bezokolicznikach z osnową na g (módz, ledz) i ł w imiesłowie czynnym przeszłym I (starłszy, zjadłszy)—to klasyczne przykłady owych nieprawidłowości, o których wspominano powyżej. Pierwsza jest ilustracyą błędnego zupełnie zastosowania analogii (jak noga-nodze, mogę-módz) *), w drugiej mamy wyraz mylnego, przez postęp nauki usuniętego zapatrywania na budowę imiesłowu czasu przeszłego.

Wobec mnóstwa wyrazów podobnych, na t: ambitny, konsekwentny, aksamitny i swojskich: błękitny, bitny — analogja do "smaczny", z osnownem k, nie jest tu uzasadnioną.

Końcówka m nie ę w 1 osob. l. poj. czasowników umieć, rozumieć, śmieć: umiem, rozumiem, śmiem, na podstawie analogji: wiem.

[...] Silna morfologizacja i semazjologizacja elementów wymawianiowo-słuchowych czyni je odporniejszymi przeciwko tendencjom do zmian czysto fonetycznych; a to daje nam prawo do przyjęcia t.zw. prohibitywnej asymilacji morfologicznej («analogji»).

«Analogja» może znaczyć tylko konstatowanie faktu podobieństwa stosunków. Jest to pojęcie tego samego rodzaju, co koegzystencja, co oboczność. Termin «analogja» nie mieści w sobie pojęcia twórczości indywidualnej, pojęcia bodźca (impulsu) do układania form językowych według pewnych typów, jako wyobrażeń kierujących.

Kruszewski przeczy zasadniczej różnicy między »analogją« a»etymologją ludową«, uważa je za ten sam proces psychiczny, objęty wspólną nazwą »asymilacji«, której rozróżnia dziewięć poddziałów: 1) asymilacja sufiksalna, 2) a. prefiksalna, 3) a. tematyczna, 4) a. fleksyjna, 5) a. leksykalna (assonacja), rozciągająca się na całe wyrazy, 6)»pereintegracja«, przeczłonkowanie (Elwów zam. Lw6w, Lbiąg zam. Elbiąg), 7) arradykacja, 8) adideacja, 9) połowiczna asymilacja leksykalna. Kruszewski niesłusznie pomięszał w jednym pojęciu to, co nazywają zwykle»analogją«, z tym, co nazywają zwykle»etymologją ludową«czyli»słoworodem ludowym«. Między temi dwoma procesami psychicznemi mamy zasadniczą różnicę: Przy »analogji« czyli asymilacji morfologicznej wchodzi w grę tylko układ morfologiczny, w oderwaniu od składu semazjologicznego. [...] Przy»słoworodzie ludowym«czyli przy asymilacji semazjologicznej mamy do czynienia ze składem semazjologicznym, w którym pewien element lub pewne elementy się zmieniają.

Niekiedy też działają względy inne np. wpływ analogji, czyli różnych wyrównań bądźto ortograficznych, bądźto wymawianiowych np. spać – spię zam. śpię, wyspa – na wyspie zam. na wyśpie i t. d.

Jest to e wstawione dowolnie na podstawie analogji: kotek, chłopiec itp.

Jest to działanie analogji, przeciwstawiające się tendencji fonetycznej.

Stosunki dzisiejsze są mocno pomięszane działaniem analogji, bo duża część należących tu przykładów — to formy czasu przeszłego [...].

Z drugiej strony formy dawniej różne stają się w zakresie końcówki podobnemi wskutek ich wyrównywania (wpływ analogji) [...].

§ 25. W dekl. V już w najdawniejszych zabytkach wyłącznie końcówka -a: imienia FI. 47, cielęcia FI. 105 (analogja do dekl. II).

W wielu z tych wypadków analogja (t. zw. etymologja ludowa itp.) jest widoczna; jeszcze widoczniejsza przy przejmowaniu obcych wyrazów.

§ 94. Z wymienionemi wyżej pod b) nowemi»pierwotnemi« tworami o znaczeniu przeważnie zgrubiałem łączy się po części oboczność dźwięcznych i głuchych spółgłosek w tych samych wyrazach, w jednych wypadkach wywołana kontaminacją (analogją), w innych odziedziczona lub na wzór odziedziczonych oboczności wprowadzana.

Wyrażenia przysłówkowe: z nowotku BB., z pierwotku, na pierwotku Linde, zapewne powstały przez analogję do: z początku, na początku.

Ten okres mieszania różnych deklinacyj, okres wpływania jednych deklinacyj na inne, częściowego ich wyrównywania, okres wpływu analogji, trwał w czasie jedności prasłowiańskiej, ciągnął się dalej w okresie prapolskim i staropolskim i nie skończył się dotychczas, od wieku jednak XVI był hamowany tradycją literacko-językową. Za to przed połową w. XVI proces mieszania systemów deklinacyjnych, wyrażający się w zabytkach chwiejnością form obocznych, był niezmiernie żywy.