Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zaimek osobowy
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: osobowe, zaimki osobowe, zajimki osobowe
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJO 1999, 660 Definicja współczesna

Zaimek osobowy. Jednorodność tej klasy wyrażeń była od dawna kwestionowana przez językoznawców. Składa się z dwóch różnych pod względem funkcjonalnym kategorii. Do pierwszej należą z. 1 i 2 os. uważane za z. o. właściwe. [...] Do drugiej należą z. 3 os. zaliczane niekiedy do z. wskazujących ze względu na pełnioną przez nie funkcję deiktyczną (wskazującą) i anaforyczną wspólną obu tym typom z.

Cytaty

Bor/1830, s. 29 Definicja

Zaimki osobowe Zastępują miesce osoby rzeczy, i odpowiadają na pytanie kto? Rzeczowne: ja , ty, ciebie lub cię. Przymiotne: on, ona, ono; sam, sama, samo.

Bor/1830, s. 30

Zaimek on, ona, ono , jako ukazujący, [...] ma w 1m. i 4m. spadku liczby mnogiej one, a jako osobowy [...] ma ony.

Bor/1830, s. 39

(....) Gdzie ten znak jest w Czasowaniu, domyślić się opuszczonego zaimka osobowego, którego wymaga liczba, i osoba słowa, obok której takowy leży.

Br/1848, s. 102 Definicja

Zaimki osobowe są te, które oznaczają osoby. Takiemi są: Ja, ty, on. Ja oznacza osobę, która mówi, ty osobę do któréj się mówi, on osobę, o któréj się mówi. Ja nazywamy osobę piérwszą, ty osobę drugą, on osobę trzecią.

Br/1848, s. 102

Zaimki osobowe spadkują się w obu liczbach i nieprawidłowo.

Br/1848, s. 102

Zaimki dzielą się na osobowe, posiadawcze, odnośne, wskazujące, pytające, łączące i nieoznaczone.

Malin/1869, s. 180

[…] Według tego samego prawa kontrakcyji brzmią i nárzędniki liczby pojedyńczéj zajimków osobowych mną, tobą, sobą, zamiást starosłowiańskich form pełnych […].

Kam/1870, s. 55 Definicja

Zaimki osobowe są te, które wyłącznie zastępują miejsce imienia.

Lerc/1877, s. 26 Definicja

Zaimki osobowe są to takie, które zastępują miejsce osoby.

Malecz/1882, s. 41

Czy zaimek osobowy musi być zawsze wyrażony przy słowie?

Oż/1883, s. 110 Definicja

On, Ona, Ono, Oni, One, One pożycza się z powyższego wzoru i używa się według potrzeby przy tych zajimkach osobowych.

Grub/1891, s. 33

Мѣстоименія бываютъ: 1) Личныя, [zaimki] osobowe, употребляемыя вмѣсто имени лицъ говорящихъ и вмѣсто лицъ предметовъ о которыхъ говорятъ. 1-е лицо говорящее есть: ja, mу; 2-е ty, wy; 3-е лицо (или предметъ), о которомъ говорятъ: on, ona, ono, oni, one; напр. ja piszę, ty pracujesz, on chodzi, ona czytała, one chore, my chcemy, wy pijecie, oni siedzą. [...]

Kr/1897, s. 107 Definicja

Według znaczenia swojego zaimki bywają: 1. Osobowe, wyrażające osobę: ja na oznaczenie osoby pierwszej, która mówi, ty dla oznaczenia osoby drugiej, do której mówi.

Kr/1897, s. 107

Zaimka osobowego osoby trzeciej nie ma; dla wyrażenia osoby 3-ciej lub przedmiotu, o którym się mówi, używane są w znaczeniu osobowych zaimki wskazujące: on, ona, ono.

Kras/1897, s. 12 (12-13) Definicja

Jeżeli podmiotem gramatycznym jest zaimek osobowy (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one), to takowy zwykle się nie wyraża i jest tylko domyślnym, ponieważ pojęcie jego zawarte jest już w końcówce osobowej [...].

SW/1900-1927, s. 859

Osobowy przym. od Osoba [...] Zaimek O.

Lor/1907, s. 4

Te wyrazy: ja, ty, on, ona, ono – my, wy, oni, one – nazywamy zaimkami osobowemi.

Lor/1907, s. 42

Zaimki osobowe (pronomes pessoaes) są: eu ja, tu ty, elle on, ella ona, nós my, vos wy, elles oni, ellas one.

Kr/1917, s. 27 Definicja

Ze względu na znaczenie zaimki bywają: 1. Osobowe; wyrażają one osobę, która mówi: ja, a w liczbie mnogiej my; osobę, do której się mówi: ty, wy.

Kr/1917, s. 27

Dla oznaczenia osoby lub przedmiotu, o którym się coś mówi (osoba 3-cia), niema zaimka osobowego ; w tym znaczeniu używa się zaimka wskazującego: on, ona, ono w liczbie pojedynczej, oraz oni, one, one — w liczbie mnogiej.

PolTerm/1921, s. 90

Zaimek. Zaimki rzeczowne, przymiotne i przysłowne. Zaimki odpowiednikowe. Zaimki osobowe, zwrotne, dzierżawcze, wskazujące, względne, pytające i nieokreślone.

Król/1922, s. 12 Definicja

Ze względu na znaczenie dzielimy zaimki na: a) osobowe (ja, ty, my, wy...), b) zwrotne (siebie, sobie, się ...), c) dzierżawcze (mój, moja, moje...), d) wskazujące (ten, ta, to, on, ów, tamten...), e) względne (który, która, które, jaki...), f) pytające (jaki? który?...), g) nieokreślne (ktoś, czyjś, jakiś...).

Szob/1923, s. 107 Definicja

Zaimki osobowe: ja, ty, my, wy. Zaimki te wskazują na osoby, biorące udział w rozmowie.

Nitsch/1923, s. 457

W 1. os. czasu przeszłego — poza Kaszubami, gdzie spåt i ̯em, i prócz pogranicznej z Rusinami gwary bielskiej, gdzie buł i ̯em — są dwa typy form, mianowicie imiesłów na -ł -ła -ło -li -ły z zaimkiem osobowym lub z resztką słowa posiłkowego, nieraz istniejące równorzędnie i różnie kombinowane; między liczbą pojedynczą a mnogą zachodzi pewien paralelizm.

ŁośFl/1923, s. 282

§ 91. W XV w. forma 3 os. bez jest, są stała się rozpowszechnioną i zaczęła wywierać wpływ na konstrukcję form złożonych innych osób; tu jednak zamiast opuszczonego słowa posiłkowego (w funkcji końcówki osobowej) używano zaimków osobowych [...].

ZwO/1924, s. 30 Definicja

Zaimki (Pronomes).

Wyrazy, które zastępują imiona osób, zwierząt lub rzeczy, nazywają się zaimkami.

Osobowe (pessoaes) zastępują imiona osób.

Łoś II/1925, s. 105 (105-106)

§ 277. Formy czasownikowe pod względem budowy zasadniczo się różnią od form imiennych, gdyż końcówki osobowe, zarówno jak i końcówka bezokolicznika, są właściwie przyrostkami, pełniącemi zarazem funkcje końcówek: każda końcówka osobowa ma znaczenie zaimka osobowego, a końcówka bezokolicznika - ti jest istotnie sufiksem, tworzącym formę niegdyś rzeczownika odsłownego, który z biegiem czasu utracił znaczenie rzeczownikowe.

Łoś III/1927, s. 166

Deklinacja II zaimkowa.

§ 372. Wszystkie zaimki polskie poza [zaimkami] osobowemi i zwrotnym tworzą jedną deklinację, gdyż przybierają jednakowe końcówki przypadkowe. [...] Należą tu przede wszystkiem zaimki kto, co, mające znaczenie pytających, nieokreślnych, lub względnych, a także ich złożenia z partykułami prefiksalnemi nie [...] lub ni-, oraz z sufiksalnemi, [...], np. -że, -ci [...].

Gaert/1927, s. 93

Osobowe, p. rzeczowniki; p. zaimki.

Gaert/1927, s. 106 Definicja

★Zaimki (pronomina) - wyrazy zastępujące imiona i przysłówki: [...] C. ★Osobowe (personalia), np. ja, ty, ★zwrotne (reflexiva), np. się, ★dzierżawcze (possesiva), np. mój, ★wskazujące (demonstrativa), np. ten, ★względne, np. który, ★pytające (interrogativa), np. kto?, ★nieokreślone, nieoznaczone (indefinita), np. ktoś.

Kl/1939, s. 70 Definicja

Ja, ty, my, wy - nazywają się zaimkami osobowymi, ponieważ oznaczają osobę, która mówi ja; osobę, która mówi, i jej towarzyszy: my; osobę, do której mówiący bezpośrednio się zwraca: ty; osoby, do których mówiący bepośrednio się zwraca: wy.

Dor/1958–1969, t. V, s. 1147 Definicja

Osobowy -owi przym. od osoba «dotyczący osoby lub osób (jednostek, ludzi)»: [...] ∆ Zaimek osobowy «zaimek, który jest podmiotem formy osobowej czasownika»: Cechą wyróżniającą deklinację zaimków osobowych jest przede wszystkim różnorodność rdzeni, występujących w formach przypadkowych; ja: mnie: mię; my: nas. SZOBER Gram. 227. [...] // SWil.

Dor/1958–1969, t. X, s. 529 Definicja

Zaimek m III, D. zaimka [...].∆Zaimek osobowy «zaimek wskazujący na osobę».

Kor/1961, s. 72

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Nomen numerale — liczebnik, liczbownik, pronomen personale — zaimek osobowy, reflexivum — zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślny, verbum (in)transitivum — czasownik nieprzechodny.

Kor/1961, s. 76

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.

Powiązane terminy