Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zaimek wskazujący
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: wskazuj., wskazujące, wskazujący, wskazujący zajimek, zaimek okazujący, zaimki wskazujące, zajimek wskazujący, zajimki wskazujące
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJO 1999, 663 Definicja współczesna

Zaimek wskazujący. Wyrażenie stosowane w dwóch funkcjach: deiktycznej i anaforycznej. W funkcji deiktycznej, czyli wskazującej sensu stricto, występuje przy naocznym wskazywaniu przedmiotów [...]

Cytaty

Gddk/1816, s. 14

Polski język nie ma artykułu [...], zamiast jego, używa się zaimek wskazujący: ten, ta, to.

Jak/1823, t. I, s. 123 (122-123) Definicja

Zaimki Ukazujące. Zaimki ten, ow, tamten, wyrażają osobę albo rzecz, o której kto mówi w ogólności, nie przywiązując się do tej a nie innej: albo w szczególności pewną jaką i obecną osobę lub rzecz, gdy ją kto wytyka i wskazuje na nię; ztąd zaimki te wzięły nazwisko wskazujące. Różnica miedzy niemi taka jest, że ten, do bliższej mówiącego ów, tamten, do dalszej osoby odnoszą się.

Żoch/1838, s. 326 Definicja

Zaimki wskazujące, które pokazują osobę lub rzecz, będącą przedmiotem mowy, np: ten.

Br/1848, s. 102

Zaimki dzielą się na osobowe, posiadawcze, odnośne, wskazujące, pytające, łączące i nieoznaczone.

Br/1848, s. 105 Definicja

Zaimki wskazujące są te, które służą do pokazania lub do oznaczenia przedmiotów, o których się mówi. Takiemi zaimkami są: Ten, tamten, on, ów.

Such/1849, s. 108 Definicja

Zaimki wskazujące wskazują na jaki przedmiot, i zgadzają się z nim w rodzaju, w liczbie i przypadku, a są następujące: ten, ta, to; tamten, tamta, tamto; on, ona, ono; ów, owa, owo; taki, taka, takie; takowy, takowa, takowe; owaki, owaka, owakie.

Such/1849, s. 108

Odróżnić trzeba Zaimek osobisty on, ona, ono; jego, jéj od wskazującego, który się porządnie odmienia. P. onego, onéj, C. onemu, onéj itd.

Ryk/1850, s. 50

Zaimek okazujący: ten, ta, to.

SWil/1861, cz. II, s. 2090

Zaimek, mka, lm. mki, m. (prze. Zaimię, ienia, lm. iona, n.) gram. osobna część mowy, należąca do odmiennych, która się kładzie za imię, zamiast imienia rzeczownego czyli rzeczownika. Zaimki stosownie do rozmaitych odcieni ich znaczenia, dzielą się na: = rzeczowne lub właściwe, zastępujące same imiona rzeczy, a te na osobiste i zwrotne lub zwracające; = przymiotne, równie jak przymiotniki zgadzające się z rzeczownikami, a te na wskazujące, względne v. łączące, dzierżawcze i dzierżawczo-pytające; = wszystkie zaś na oznaczone; t. j. ściśle pewne imię zastępujące, np. ja, ty, mój, twój, — i nieoznaczone, których imię nie jest z pewnością wyrażone, np. ktokolwiek, jakibądź i t. d.

Łaz/1861, s. 116

[...] Od starego 1go p. ji (albo: jen), ja, je, pochodzą dalsze przypadki; nowy 1szy p. on, ona, ono, jest właściwie zaimkiem wskazującym. Gdy zaimka osobistego ji, ja, je, użyto za określnik do przymiotnika [...], pokazała się potrzeba zastąpić go wskazującym [...].

Łaz/1861, s. 121 (121-122)

[...] Zaimki określające są: 1). Dzierżawcze: mój, twój, jego, nasz, wasz, ich, i zwrotny: swój. 2). Wskazujące: ten, ta, to, on, ona, ono; ów, owa, owo, tamten, taki itd. 3). Względne: który-a-e, jaki-a-e, co? 4). Pytające: który, która, które; czyj-a-e, jaki-a-e? 5). Nieoznaczające: jakiś, jakaś, jakieś; ladajaki, inny, wszelki, wszystek, każdy itd.

Łaz/1861, s. 124 Definicja

Zaimki wskazujące wskazują przedmiot, o którym jest mowa. Te są: ten, ta, to; tamten, tamta, tamto; on, ona, ono; ów, owa, owo; taki, taka, takie.

Gr/1861, s. 29

Zaimkom względnym, spójnikom i pytajnikom znajdującym się w zdaniu poboczném, odpowiada w zdaniu główném zaimek wskazujący: Ten, ta, to, wyraźnie położony lub domyślny.

Mał/1863, s. 92 Definicja

Zaimki wskazujące (demonstrativa); nazywamy tak następujące: on, ona, ono; jego, jej, jego (od nieużywanego i, ja, je); ów, owa, owo; ten, ta, to.

Trz/1865, s. 15

[Zygmunt Sawczyński] Dział VI. Zaimki osobiste, zwrotne, wskazujące (pojedyncze i złożone), pytajne, przymiotne.

Trz/1865, s. 73

Przyrostek -a, piérwotnie zaimek wskazujący (§.131), znajduje się we wszystkich językach: sanskr. dêv-a nasze dziéwa (światły, bóstwo) piérw. div (świecić).

Trz/1865, s. 95

§. 81. Przyrostek -wa (-awa). Jestto przyrostek w języku słowiańskim bardzo lubiony i płodny (porówn. §. 34) i niezawodnie z zaimkiem wskazującym ów, owa, owo blisko spokrewniony, jeżeli nie jest nim samym; albowiem żywioł wskazujący tego zaimka przypada wybornie do odnośnego przymiotników nim urobionych znaczenia.

Trz/1865, s. 144 (144-145)

§. 131. 1. a. Zaimek wskazujący a nie pojawia się w słowiańskiém sam przez się jako zaimek, występuje atoli jako spójnik a z przyrostkiem a-ż, i jako pierwsza część zaimka o-n, o-na, o-no zam. a-n, a-na, a-no i o-w, o-wa o-wo zam. a-w, a-wa, a-wo; formy a-no i a-wo (a w ustach ludu także a-wo-k i ha-wo-k) używają się jako przysłówki.

Trz/1865, s. 166

Rozdział VI. Źródłosłowy zaimków [...] 1. Zaimki osobiste [...] 2. Zaimek zwrotny [...] Zaimki wskazujące [...] 4. Zaimki pytajne [...] 5. Zaimki przymiotne.

Malin/1869, s. 395

Wszelkie zajimki oznaczające osobę 3cią dzielą gramatycy według jich znaczeniá jak następuje: [...] Zajimki wskazujące osoby trzecie, zwiérzęta, rzeczy i wszelkie jistoty, są: ten, ta, to, on, ona, ono, óv, ova, ovo itd. […].

Malin/1869, s. 647

[...] Spójɳik téƶ z é poɦylonym, którego pérɣástƙem jest spółgłoska t i pɍirostek ƶ, náleƶi odróƶɳac od zajimka vskazującego lizby mnogéj, połązonego s pɍirostƙem z, teƶ z e jasnym, np. teƶ spravy itd. Spójɳik tuðeƶ zdaje sę byc złoƶony s pɍisłóvka tu, s pogłosem pɍisłóvkovym ðe i s pɍirostka ƶ. Spójɳika tylko, za który Zygmuntovsci pisaɍe pisali tylo, jeno, zdaje sę byc roðicem lizebɳik tyle. Spójɳik navet zdaje sę byc złoƶony s pɍjimka na i rezovɳika ułomnego vet, uƶivanego v vyraƶeɳu vet za vet [...].

Kam/1870, s. 56 Definicja

Zaimki wskazujące, pokazują przedmiot jakiś, o którym mówimy.

Czep/1871–1872, s. 89 (89-90) Definicja

Zaimki wskazujące określają istotnik, wskazujące nań. Takiem są ten, ta, to; ów, owa, owo; sam, sama, samo; on, ona, ono; taki, taka, takie; tamten, tenże, tensam.

Czep/1871–1872, s. 92

Zaimki, według wewnętrznéj swéj istoty, dzielą się na osobiste, zwrotny, dzierżawcze, pytające, względne, wskazujące i nieokreślne.

Lerc/1877, s. 27 Definicja

Zaimki wskazujące są te, których używamy do bliższego oznaczenia, jakby wskazania na osobę lub rzecz, o której mowa, np. ten uczeń, tamta ławka, tasama suknia.

Mał/1879, t. I, s. 209 Definicja

§. 160. II. ZAIMKI WSKAZUJĄCE (demonstrativa); nazywamy tak następujące: on, ona, ono; jego, jej, jego.

Malecz/1882, s. 7

Rodzaj rzeczowników nieżywotnych poznaje się po dodaniu zaimka wskazującego: ten, ta, to; zaimek wskazującyten, jest rodzaju męzkiego [...].

Malecz/1882, s. 30 Definicja

Zaimek wskazujący wskazuje nam czyli określa bliżej jakąś rzecz lub osobę: ten, ta, to; on-a-o; tamten-a-o; oni, one. Tamta pani jest właścicielką tego nowego domu.

Oż/1883, s. 220

Ze rzeczowników powstają przez dodanie wskazującego zajimka czyli końcówki owy-wa i t. d. Są to rzeczowe pospolite z rzeczy przedmiotów wszelkich przymiotniki.

Jes/1886, s. 19 Definicja

Inne wskazują niejako na osobę lub rzecz, np.: ten człowiek! ów morderca! — i dla tego zowią się [zaimkami] wskazującemi.

Kr/1897, s. 108 Definicja

Zaimki wskazujące są te, zpomocą których wskazujemy przedmioty bądź blizkie nas, bądź też bardziej lub mniej odległe; a mianowicie: ten, ta, to; on, ona, ono; ów, owa, owo, dawny zaimek ji, ja, je.

Kr/1897, s. 112

Zaimek wskazujący ji, ja, je.

§ 140. Zaimek ji, ja, je w mianowniku liczby pojed. i mnogiej już w staropolskim wyszedł z użycia.

Kr/1897, s. 128

Zaimek wskazujący ten, ta, to.

§ 171. Pierwotną formą zaimka ten w rodzaju męskim był tŭ = st.słowiań. tъ.

Kras/1897, s. 31

Tylko jeśli podmiotem jest zaimek wskazujący to, wtenczas łącznik zgadza się z orzecznikiem.

Król/1907, s. 7

W IV. przyp. l. p. zaimków osobistych mię, cię, się i wskazuj. tę.

Lor/1907, s. 50

Zaimki wskazujące (pronomes demonstrativos): este ten, esta ta, isto to; esse on (albo ten), essa ona (ta), isso ono (to); [...].

BdC/1915, s. 176

W zakresie deklinacji mamy różne gromady deklinacyjne, oparte na różnicy wyobrażeń kierujących o charakterze semazjologicznym: 1) rzeczowniki (substantiva) 2) zaimki osobiste (pronomina personalia) 3) zaimki wskazujące (pronomina indicativa) wraz z przymiotnikami (adjectiva) 4) liczebniki (numeralia)

Kr/1917, s. 27

Dla oznaczenia osoby lub przedmiotu, o którym się coś mówi (osoba 3-cia), niema zaimka osobowego; w tym znaczeniu używa się zaimka wskazującego: on, ona, ono w liczbie pojedynczej, oraz oni, one, one — w liczbie mnogiej.

Kr/1917, s. 28 Definicja

Ze względu na znaczenie zaimki bywają: 5. Wskazujące; za pomocą zaimków tych wskazujemy przedmioty, znajdujące się blizko nas, lub te, które są bardziej lub mniej odległe od nas, np. ten dom, ta ścieżka, to pudełko [...].

Kr/1917, s. 132

Zaimek wskazujący ji, ja, je.

Kon/1920, s. 27 Definicja

Zaimki wskazujące używają się zamiast imienia osoby lub rzeczy, na którą wskazujemy, o której mowa. Są one następujące: on, ona, ono; jego, jej, jego; ów, owa, owo, ten, ta, to; sam, sama, samo; ten sam, ta sama, to samo, taki, taka, takie.

PolTerm/1921, s. 90

Zaimek. Zaimki rzeczowne, przymiotne i przysłowne. Zaimki odpowiednikowe. Zaimki osobowe, zwrotne, dzierżawcze, wskazujące, względne, pytające i nieokreślone.

Król/1922, s. 12 Definicja

Ze względu na znaczenie dzielimy zaimki na: a) osobowe (ja, ty, my, wy...), b) zwrotne (siebie, sobie, się ...), c) dzierżawcze (mój, moja, moje...), d) wskazujące (ten, ta, to, on, ów, tamten...), e) względne (który, która, które, jaki...), f) pytające (jaki? który?...), g) nieokreślne (ktoś, czyjś, jakiś...).

Szob/1923, s. 107 Definicja

Zaimki wskazujące ten, ta, to; tamten, tamta, tamto; tenże; ten sam...; on, ona, ono; on sam...; sam, sama, samo; taki, taka, takie; owaki... Zaimki te wskazują na przedmioty lub właściwości przedmiotów, które bliżej w mowie już oznaczyliśmy lub mamy zamiar oznaczyć albo na które wskazujemy za pomocą odpowiednich gestów.

ŁośFl/1923, s. 263

Zaimki odróżniające rodzaj. § 52. Odróżniamy śród nich utworzone od tematów twardych i utworzone od tematów miękkich; prapolską deklinację łatwo można odtworzyć drogą metody porównawczej; jako wzór bierzemy zaimek wskazujący tъ oraz zaimek jь; na miejscu tych form w najdawniejszej polszczyźnie mamy formy złożone z przyrostkiem -nъ [...].

Rozw/1923, s. 120

Najstarszy, zdaje się nawet pralechicki przykład, to połączenie wyrazu dьnь z zaimkiem wskazującym sь.

ZwO/1924, s. 32 Definicja

Oprócz właściwych zaimków, istnieją tak zwane zaimki przymiotnikowe (pronomes adjectivos) [...].

Dzielą się na:

1) Wskazujące (demonstrativos): o (w zdaniu tłomaczy się w 4-ym polskim przypadku: tego — to), isto (to) isso (tamto), aquillo (tamto, ono – dalsze).

Łoś II/1925, s. 128

Tydzień, w którym człon pierwszy, jako zaimek wskazujący, przez czas bardzo długi utrzymywał się w świadomości mówiących, por. przed tegodniem Zim. 15, 4; złedni Rej Wiz. VI, 526 por. r. złydni — 'czas feralny, nieszczęście'.

Łoś III/1927, s. 171

§ 383. Do końca XV w. dla Ac. sg. prawie wyłączną formą jest ji r. m., w znaczeniu zaimka anaforycznego lub wskazującego [...].

Gaert/1927, s. 103

Wskazujące, p. zaimki.

Gaert/1927, s. 106 Definicja

★Zaimki (pronomina) - wyrazy zastępujące imiona i przysłówki: [...] C. ★Osobowe (personalia), np. ja, ty, ★zwrotne (reflexiva), np. się, ★dzierżawcze (possesiva), np. mój, ★wskazujące (demonstrativa), np. ten, ★względne, np. który, ★pytające (interrogativa), np. kto?, ★nieokreślone, nieoznaczone (indefinita), np. ktoś.

Kl/1939, s. 70 Definicja

On, ten, tamten, ów - może oznaczać osobę, rzecz wskazaną przez towarzyszący wypowiedzi gest [...]. Stąd i nazwa tych zaimków: wskazujące. Ponadto oznaczają one osobę, rzecz nazwaną w poprzedniej wypowiedzi.

Dor/1958–1969, t. IX, s. 1304 Definicja

Wskazać – wskazywać∆jęz. Zaimek wskazujący «zaimek, którego treścią znaczeniową jest wskazywanie na coś w zdaniu lub w sytuacji»: Zaimek on, ona, ono był dawniej zaimkiem wskazującym i znaczenie to zachował po części w niektórych gwarach ludowych. LEHR Gram. 123.

Dor/1958–1969, t. X, s. 529 Definicja

Zaimek m III, D. zaimka [...].∆Zaimek wskazujący «zaimek, który wskazuje na przedmiot łub właściwość przedmiotu, które bliżej już w mowie oznaczyliśmy lub mamy zamiar oznaczyć albo na które wskazujemy za pomocą odpowiednich gestów».

Kor/1961, s. 56 (55-56)

Trochę tylko osobliwszych terminów przynosi o ograniczonym zresztą zakresie podręcznik F. Żochowskiego [...].

Nomen numerale cardinale — główne, pierwotne, ordinale — porządkowe, collectivum — zbiorowe, multiplicativum — ilokrotne, proportionale — ilorakie, indefinitum — nieokreślne, pronomen reflexivum — zaimek zwracający, demonstrativum — wskazujący, infinitum — ogólny twierdzący z niepewnością.

Kor/1961, s. 69

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Nomen substantivum singulare — rzeczownik jednostkowy, abstractum — oderwany [...], pronomen demonstrativum — zaimek wskazujący, verbum (in)transitivum — czasownik (nie)przechodni.

Kor/1961, s. 70

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].

Nomen numerale cardinale — liczebnik główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — składowy, proportionale — gatunkowy, indefinitum — nieokreślny, pronomen reflexivum — zaimek zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślony, verbum (in)transitivum — (nie)przechodne.

Kor/1961, s. 72

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Nomen numerale — liczebnik, liczbownik, pronomen personale — zaimek osobowy, reflexivum — zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślny, verbum (in)transitivum — czasownik nieprzechodny.

Kor/1961, s. 76

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.

Powiązane terminy