Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zaimek zwrotny
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: zaimki zwrotne, zajimek zwrotny, zajimki zwrotne, zwrotne
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJO 1999, 665 Definicja współczesna

Zaimek zwrotny. Wyrażenie, które pełni funkcję anaforyczną - w wypadku koreferenci i - do wcześniej użytego innego wyrażenia: zaimka osobowego 1 i 2 os. lub rzeczownika. Pod względem funkcjonalnym stanowi zatem kontekstowy wariant z. osobowego w funkcji anaforycznej [...].

Cytaty

Desz/1846, s. 15 Definicja

W późniejszych czasach, kiedy już pojmowano własność osobistą, [...] kiedy potrzeba była wyrażenia zwracania się czynności i działania na przedmiot lub osobę działającą, utworzył się i inny zaimek po grammatycznemu zwrotny nazywany siebie, np. kto chciał wyrazić, że kocha swoje ja [...], powiedział ja kocham siebie.

Łaz/1861, s. 119

Zaimek zwrotno-osobisty. [...] Podmiot może nie tylko na kogoś, ale także sam na siebie działać, np. mogę innym pochlebiać, ale także i sobie [...]. Takie działanie na siebie samego wyrażamy zaimkiem zwrotnym się, który ma tylko zależne przypadki (casus obliqui), ponieważ zależy zawsze od rządu czasownika lub przyimka.

Łaz/1861, s. 248 Definicja

Zaimki zwrotne. Ponieważ zaimek się służy u nas na wszystkie trzy osoby obu liczb, przeto używanie jego różni się od używania tego zaimka w tych językach, które mają zaimek zwrotny tylko na 3cią osobę […].

Łaz/1861, s. 248 (248-249)

Zaimki zwrotne. [...] Ponieważ zaimek się służy u nas na wszystkie trzy osoby obu liczb, przeto używanie jego różni się od używania tego zaimka w tych językach które mają zaimek zwrotny tylko na 3cią osobę. — Używamy go tedy: 1. Gdy działanie zwraca się na podmiot tego samego zdania, np. Jeżeli Pan chcesz co jeść, to proszę z sobą 2. Używamy zaimka zwrotnego w znaczeniu wzajemności dwóch stron [...], np. Dajmy sobie wzajemnie [...] ręce [...]. 3. Używamy zwrotnego zaimka się do oddania formy biernej [...].

Gr/1861, s. 80

Ponieważ zaś spójniki i zaimek względny, do których się zaimek zwrotny przyczepia, zwykle na pierwszém miejscu w zdaniu stoją, a zaimek zwrotny tym sposobem na drugiém miejscu się kładzie [...].

Mał/1863, s. 92 Definicja

Zaimki zwrotne (reflexiva), służące na wyrażenie zwrotu czynności osoby jakiéj ku niej saméj. Jeden tylko mamy taki zaimek w polskim języku: siebie, sobie, się.

Malin/1869, s. 394 Definicja

[…] Prócz tego jest w języku naszym jak i w pokrewnych zajimek zwrotny: śeɓe, śę itd. Bez mianownika, którego mówiącá osoba lub mówiące osoby używają, kiedy jaką czynność, stán, przymiot odnoszą do siebie samych.

Malin/1869, s. 395

Wszelkie zajimki oznaczające osobę 3cią dzielą gramatycy według jich znaczeniá jak następuje: 3. Zajimki dzierżáwcze (pronomina possesiva), zostające w etymologicznym związku z zajimkami tak osobistemi, jak i ze zwrotnym, jako to: mój, tvój, svój, nas, vas. Te zajimki, przydáwane do rzeczowników, oznaczają włásność czyli dzierżenie lub náleżytość rzeczy do jednéj lub do kilku osób [...]. Zajimek tedy svój jest zwrotny, dzierżáwczy i może oznaczać włásność każdéj ze trzech osób [...].

Malin/1869, s. 435

[…] Zajimek nadto zwrotny svój odnosić się może nie tylko do podmiotu osoby 3éj obu liczb, lecz i cło osoby 1éj i 2éj w tym samym zdaniu, zupełnie tak, jak w sanskrycie i litewskim języku […].

Kam/1870, s. 56 Definicja

Zaimki zwrotne pokazują, że działanie jakiéjś osoby do niéj się saméj odnosi.

Czep/1871–1872, s. 85 Definicja

Zaimek, zastępujące dopełnienie, gdy czynność podmiotu jest zwrócona na sam podmiot, nazywa się zaimkiem zwrotnym; używamy go bez względu, czy osoba jest piérwsza, druga, czy trzecia, liczby pojedyńczéj, czy mnogiéj, wszystkich trzech rodzajów.

Czep/1871–1872, s. 92

Zaimki, według wewnętrznéj swéj istoty, dzielą się na osobiste, wrotny, dzierżawcze, pytające, względne, wskazujące i nieokreślne.

Lerc/1877, s. 27 Definicja

Zaimki zwrotne są te, które oznaczają, że czynność osoby działąjącej zwraca się na nią samą, a nie przechodzi na inną osobę ani na żadną rzecz, np. myję się; tu oznacza zaimek zwrotny się, że czynność odemnie wychodząca na żaden inny przedmiot nie przechodzi, lecz przy mnie pozostaje. Podobnie uczę się, bawię się, cieszę się.

Mał/1879, t. I, s. 209

ZAIMKI ZWROTNE (reflexiva), służące na wyrażenie zwrotu osoby jakiéj działającéj ku sobie saméj. Jeden tylko mamy taki zaimek w polskim języku: siebie, sobie, się.

Malecz/1882, s. 29

Zaimek podług rozmaitego swego znaczenia bywa: osobisty, zwrotny, dzierżawczy, ukazujący, pytający, względny i ogólny. [...] Zaimek zwrotny oznacza, że czynność zwraca się na ten przedmiot, który ją wykonywa: się, siebie, np. Kochaj bliźniego, jak siebie samego. Tu należy zaimek zwrotno-określający: sam-a-o.

Malecz/1882, s. 38

Słowo zwrotne, jest to słowo, które oznacza, że czynność jaka, zwraca się na tę osobę lub rzecz, która tęż czynność wykonywa. Słowo zwrotne powstaje ze słów czynnych, i przybiéra zaimek zwrotny się, siebie, np. uczyć się; pogodzić się.

Oż/1883, s. 111 Definicja

[Zajimki] Zwrotne Siebia, Sobie, Siebie, Się, Sobą, w Sobie. Nieokreslne: Ktokolwiek, którykolwiek i t. d.

Jes/1886, s. 19

Jest wreszcie jeszcze tak zwany zaimek zwrotny: siebie, się, używający się wtenczas jedynie, kiedy jaką czynność, lub stan odnosimy do siebie samych, np. (ja) chwalę się [...].

Grub/1891, s. 33

Мѣстоименія бываютъ: […] Возвратныя, [zaimki] zwrotne, показывающія, что лицо или предметъ производитъ дѣйствіе самъ на себя. Возвратное мѣстоименіе есть одно, siebie или się напр. kocha siebie samego. Uważają się za rozumnych.

Lor/1907, s. 45

Zaimek zwrotny. Formy grzeczności.

Polskie się nazywa się zaimkiem zwrotnym (pronome reflexivo, x – ks). W języku portugalskim tłomaczy się przez se, jeżeli się zwraca do trzeciej osoby; ale gdy się zwraca do osoby pierwszej lub drugiej, tłomaczy się zaimkami osobowemi me, te, nos, vos; na prz.:

on się umył — elle se lavou, ona się umyła — ella se lavou, [...], ale: ja się umyłem — eu me lavei, ty się umyłeś — tu te lavaste, [...].

Kon/1920, s. 26 Definicja

Zaimki siebie, sobie, się oznaczają, że czynność osoby działającej nie przechodzi na żadną inną osobę ani rzecz, tylko zwraca się na nią samą; zaimki te nazywają się zwrotne.

PolTerm/1921, s. 90

Zaimek. Zaimki rzeczowne, przymiotne i przysłowne. Zaimki odpowiednikowe. Zaimki osobowe, zwrotne, dzierżawcze, wskazujące, względne, pytające i nieokreślone.

Król/1922, s. 12 Definicja

Ze względu na znaczenie dzielimy zaimki na: a) osobowe (ja, ty, my, wy...), b) zwrotne (siebie, sobie, się ...), c) dzierżawcze (mój, moja, moje...), d) wskazujące (ten, ta, to, on, ów, tamten...), e) względne (który, która, które, jaki...), f) pytające (jaki? który?...), g) nieokreślne (ktoś, czyjś, jakiś...).

Król/1922, s. 17

Do form strony czynnej dodaje się zaimek zwrotnysię.

Szob/1923, s. 107 Definicja

Zaimek zwrotny się wskazuje na przedmiot, na który się zwraca jego własna czynność. Nap. uczę się - on mówi o sobie.

ZwO/1924, s. 31

Zaimek zwrotny (relexivo)

se (się) — używa się, gdy zwracamy się do 3-ej osoby [...].

Gaert/1927, s. 106 Definicja

★Zaimki (pronomina) - wyrazy zastępujące imiona i przysłówki: [...] C. ★Osobowe (personalia), np. ja, ty, ★zwrotne (reflexiva), np. się, ★dzierżawcze (possesiva), np. mój, ★wskazujące (demonstrativa), np. ten, ★względne, np. który, ★pytające (interrogativa), np. kto?, ★nieokreślone, nieoznaczone (indefinita), np. ktoś.

Gaert/1927, s. 112

Zwrotna strona, p. czasowniki II 4; zwrotne, p. zaimki.

Kl/1939, s. 70 Definicja

Siebie, sobie, się, sobą - to zaimek zwrotny, ponieważ oznacza osobę lub rzecz, do której wraca własna czynność.

Kor/1961, s. 57

Niewiele natomiast nowych terminów przynosi gramatyka z amatorstwa zresztą zajmującego się językiem J. N. Deszkiewicza [...].

Pronomen reflexivum — zaimek zwrotny, infinitum — niepewny, gradus incomparabilis — spieszczenie przymiotnika.

Kor/1961, s. 70

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].

Nomen numerale cardinale — liczebnik główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — składowy, proportionale — gatunkowy, indefinitum — nieokreślny, pronomen reflexivum — zaimek zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślony, verbum (in)transitivum — (nie)przechodne.

Kor/1961, s. 76

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.

Powiązane terminy