Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

słowo niedokonane
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: niedokonane, niedokonane słowo, sł. ndk., słowa niedokonane, słowo niedokonané, słowo niedokonane.
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

Szum/1809, s. 87

Czas przeszły w polskim języku jest albo dokonany (perfectum), gdy od słowa dokonanego pochodzi, np. dać, dałem, albo też niedokonany (imperfectum), gdy od słowa niedokonanego pochodzi, np. pisać, pisałem.

Szum/1809, s. 95 Definicja

O Słowach niedokonanych.

Jakie czynności oznaczają i w czem są wła­ściwe słowa niedokonane?

A. Słowa niedokonane oznaczają takie czynności, które nie w oka mgnieniu, lecz w dłuższym czasie mogą bydź wykonane, np. pisać, iśdź, jechać, mówić, i t. d.

Szum/1809, s. 230

Niedokonane słowo, verbum imperfectum.

DwBg/1813, s. 67 Definicja

[Słowa są] niedokonané, że znaczą czynienié niedokonané, np. dawać.

Jak/1823, t. I, s. 167 Definicja

Słowa niedokonane malują czynienie ciągnęce się przez czas nieoznaczony, czyli usiłowanie do zdziałania czego: tudzież odpowiadający takowemu czynieniu skutek.

Mucz/1825, s. 122 Definicja

Słowa niedokonane malują czynienie trwające przez czas nieoznaczony, a zatém jeszcze nie skończone czyli niedokonane, tak, że w czasie jego trwania, co innego się dzieje lub dziać może np. stoję, piszę, czytam.

Mucz/1825, s. 125

[...] Są jednakże słowa niedokonane, które nie mają czasu teraźniejszego, np. gnał, które czas teraźniejszy przez słowo pędzę zastępuje.

Rozp/1830, s. 323

Rozważywszy jednak tworzenie się naszych czasów, okazuje się widocznie, że tryb rozkazujący w ogóle tworzy się z trzeciéj osoby liczby pojedynczéj czasu teraźniejszego słów niedokonanych, a czasu przyszłego słów dokonanych, w piérwszéj i drugiéj formie dodając głoskę j, jako to: kocha, da, otwiera; kochaj, daj, otwieraj.

Bor/1830, s. 4

Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.

Bor/1830, s. 34 Definicja

Słowo niedokonane: lubić, bielić, i t. d. znaczy czyność nieuzupełnioną, w czasie której co innego jeszcze zachodzić, lub zayśdź może.

Bor/1830, s. 40

Częstokroć nie dodaje się y w zakończeniu my, osoby pierwszej liczby mnogiej Słów niedokonanych i dokonanych, np. bijem, podbijem, robim, zrobim.

Desz/1846, s. 279 Definicja

g) Siódme są słowa, które oznaczają czynność niedokonaną np. czytał książkę, będzie robił itp. i te nazywają się [słowami] niedokonanemi.

Br/1848, s. 156

Jak się tworzą imiesłowy niezmienne czasu teraźniéjszego? […] Dodając spółgłoskę c do trzeciéj osoby słowa l. mnogiéj czasu teraźniéjszego. Prawidło to stosuje się do wszystkich niedokonanych słów w ogólności, tak prawidłowych jak wyjątkowych i nieprawidłowych, tak do wielozgłoskowych jak do jednozgłoskowych [...].

Kurh/1852, s. 20

Przy czém uważać należy, że w takim razie słowo niedokonane zmienia się na imiesłów nieodmienny, na ąc zakończony, a zaś dokonane na imiesłów przybierający zakończenie szy.

Kurh/1852, s. 34 Definicja

Prócz tego niektóre z tych czasów są dwojakie, jedne pochodzące od słów niedokonanych. Prócz tego niektóre z tych czasów są dwojakie, jedne pochodzące od słów niedokonanych (глаголы вида несовершеннаго), a drugie od dokonanych (глаголы вида совершеннаго). Piérwsze z nich wyrażają trwanie czynności jakiéj w przęciągu pewnego czasu, bez oznaczenia, czy się ta czynność ukończyła lub nie; drugie wyrażają tę tylko chwilę, w któréj czynność wykonaną czyli doprowadzoną do skutku została.

Szt/1854, s. 274 Definicja

Słowa niedokonane, które oznaczają sąd, czyli zdanie o rzeczy niedokonane; to jest w jakimkolwiek czasie uważane, np. człowiek pracuje, pracował i jeszcze będzie pracował.

Morz/1857, s. 133

Sprawomiany nieokreślone i określone są nazwane w gramatykach słowami niedokonanemi i dokonanemi, a wedle téj definicji sprawy niedokonane miéć by powinny czas przeszły, nie mniéj zaprzeszły, a sprawy dokonane swój czas przyszły.

Morz/1857, s. 377

Nieokreślony (sprawomian) . Niedokonane słowo.

Morz/1857, s. 378

Sprawomian nieokreślony .... Słowo niedokonane.

Mał/1863, s. 132 Definicja

Druga ważna różnica między słowami [...] polega na tém, że jedne z nich są dokonane, drugie niedokonane (verba perfectiva - imperfectiva).

Malin/1869, s. 230

[…] Przyjimki w słowach złożonych przemieniają niedokonane słowo w dokonane […].

Malin/1869, s. 492

Oprócz słów ciągłych i urywkowych, które zdają się być wyłączną włásnością języka naszego, są jak w całéj mowie słowiańskiéj, tak i w języku naszym słowa niedokonane, częstotliwe, dokonane, jednotliwe, a takiemi mogą być wszystkie gatunki słów opisane w poprzedzającym paragrafie [...].

Malin/1869, s. 492 Definicja

[...] Słowo niedokonane oznaczá czynność, stán lub działanie niedoprowadzone jeszcze do końca, czyli działanie niedokonane, np. słowa: pije [...] są niedokonane, gdyż jeszcze niewiadomo, czyli ten, który pije, robi, doprowadzi swoje picie lub robotę do pożądanego celu, to jest, czy wypije lub zrobi.

Kam/1870, s. 62 Definicja

Dalsze podziały słowa są na: [...] niedokonane, które wyrażają czynność nieskończoną lub trwającą jeszcze.

Czep/1871–1872, s. 55 Definicja

Słowa niedokonane wyrażają byt, stan lun działanie trwające, zatém nieskończone czyli niedokonane. One są pospolicie niezłożone z przyimków.

Czep/1871–1872, s. 55

Są słowa dokonane niezłożone np. strzelić, chybić […], urobione od niedokonanych, strzelać, chybiać […], przez odmianę samego zakończenia.

Czep/1871–1872, s. 56

Są takie słowa niedokonane, które nie mają odmiany dokonanéj […]; przeciwnie są słowa dokonane, które nie mają odmiany niedokonanéj […].

Lerc/1877, s. 41 Definicja

Słowa niedokonane są takie wyrazy, które oznaczają czynność wprawdzie rozpoczętą, lecz jeszcze nieukończoną, np. krzyczał, pisał, wołał, rachował itd.

Mał/1879, t. I, s. 259 Definicja

Druga ważna różnica między słowami [...] polega na tém, że jedne z nich są DOKONANE, drugie NIEDOKONANE (verba perfectiva - imperfectiva). Dokonanymi słowami nazywamy np. sieść, krzyknąć, zgnieść, przeczytać; t. j. wszystkie wyrażające czynność nie tylko rozpoczętą, ale i od razu dokonaną.

Mał/1879, t. II, s. 446

C. Słowa niedokonane a dokonane.

§. 722, Trzeci rozkład wszystkich słów naszych (tak przechodnich jak i nijakich, tak osobowych jak i nieosobowych) dzieli je na czasowniki dokonane i na niedokonane; np. minąć a mijać, zdobyć a zdobywać.

Malecz/1882, s. 39

Słowo niedokonane, jest to słowo, które oznacza czynność, istnienienie [!], wykonywające się, ale nie wyraża bynajmniéj, czy to będzie miało swój koniec lub nie, np. dawać, daję, dawaliśmy, będziemy dawali [...] słowo dokonane nie ma czasu teraźniejszego, zaś słowo niedokonane, ma czas teraźniejszy.

Malecz/1882, s. 40

Trzy ostatnie słowa t. j. dokonane, niedokonane, częstotliwe, mianowane są przez niektórych gramatyków postaciami słowa, jako to: postać dokonana, postać niedokonana, postać częstotliwa.

Jes/1886, s. 121

A. STRONA CZYNNA.

Bezokolicznik.

Słowo niedokonane: mówić,

Słowo częstotliwe: mawiać,

Słowo dokonane: zmówić.

Kr/1897, s. 175

Słowa dokonane składają się po większej części z postaci niedokonanej i z przyimka dodanego na początku słowa; wskutek tego każdemu z słów niedokonanych odpowiada kilka lub kilkanaście postaci dokonanych, różniących się odrębnemi przedrostkami.

Kr/1917, s. 91

Przyrostek -'eć, -'eję, a także -ować, -uję (i inne) nadają także postaciom słownym znaczenie słów niedokonanych, np. bol-eć, mężni-eć; rach-ować, król-ować, żart-ować, piln-ować.

Kr/1917, s. 196

Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.

Nitsch/1923, s. 460

Czas przyszły słów niedokonanych składa się zwykle w l. p. rodzaju męskiego z imiesłowem [...].

Nitsch/1923, s. 489

Niewątpliwie z niemieckiego pochodzi też dość daleko posunięte zniszczenie słowiańskiego rozdziału słów na dokonane i niedokonane [...].

Kor/1961, s. 42

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Etymologia — etymologija [...], comparatio — stopniowanie powierzchowne, gradus positivus — stopień równy, comparativus — wyższy, niższy (wyd. z 1817 r.), najwyższy, najniższy (wyd. z 1817 r.), incomparabilis — stopniowanie wewnętrzne, verbum (im)perfectivum — (nie)dokonane, unicum — jednotliwe, fequentativum — częstotliwe.

Powiązane terminy