terminów gramatycznych online
słownik leksykon
Język: polski
- Część II. O wykładaniu: Gott/1774
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Dowody o dawności narodów Sławian, Polan, Mazurów, Russów, Window i t. d.: Oż/1883
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Materiał wyrazowy i wyrażeniowy: Gaert/1927
- Nauka VI. O wyrazach pierwotnych i pochodnych: Sier/1838
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- O barbaryzmach: Dudz/1776
- O składni: Gott/1794
- O składni, czyli o należytém wyrazów ułożeniu: Ant/1788
- O słoworodzie: DwBg/1813
- Oddział III. Wyjątek z gramatyki samskrytu: SkorM/1816
- Podział klasyczny słowników polskich: Oż/1883
- Porządek naukowy jaki powinien być w Słownikach: Oż/1883
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do przydatku gramatyki: Kop/1778
- Rozdział I. O wewnętrznem wyrazów znaczeniu: Kop/1783
- Słownik: Kn/1621, Tr/1764, Kn/1644 (I wyd. 1626)
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 6: S-Ś: SW/1900-1927
- Słownik, tom I. część I. (A-F): L/1807–1814
- Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
- Transkrypcja: KarłT/1885
- Usprawiedliwienie: Rew/1845
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Wstęp do układu: Kop/1785
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Słownik. 1. Systematycznie ułożony indeks jednostek językowych najczęściej wyrazów, wybranych wg ustalonej zasady i podanych wraz z odpowiadającymi jego celowi informacjami.
Cytaty
Słownik: Wokábularz. τὸ ὀνομαστικὸν [tò onomastikòn], λεξικὸν [lexikòn]. [*Dictionarium vox recentiorum parum Latina, et altera minus, aut minimè Latina Vocabulariu[m] dices potiùs, Lexicon onomasticum Graeca voce. Nomenclator m. à multis eruditis usurpatur, ab homine ad librum translata, ut aliorum librorum inscriptiones apud Graecos et Latinos.*
Dictionarium, sub Słownik.
Lexĭcum, Gr. Słownik.
Nomenclator. Słownik.
Ŏnŏmastĭcum. Gr. Słow[n]ik.
Mownik. ein Ausschlag-Buch; ein Dictionnarium; ein Wörter-Buch heißt. Słownik. un Dictionnaire; un Vocabulaire s'apelle Słownik. § poszukaj tego wyrazu w mowniku.
Słownik, g. a. ein Wörter-Buch. nomenclature; vocabulaire, m. § poszukaj tego słowa w Mowniku kiedy go w słowniku nie masz.
Wokabularz, g. a. słownik. Wörter-Buch. un vocabulaire. § słowa w wokabularzu, własności języka w mowniku się znajdują.
Ponieważ do tego porządku należą wszystkie Imiona przydatne bez znamek położone, y iest ich niezmierna liczba, więc uczących się do słownikow odsyłam.
Wiele jest słòw dobrych Polskich, których w słownikach nie masz: gdyż one nie tak Polszczyzny, jak raczej cudzego języka uczą.
Drugą do tłumáczenia pomoc czynią Słowniki.
Słowniki narodowé, czyli zbiór wszystkich wyrazów wráz ze znaczéniém każdégo, przez podobné wyrazy objaśnionégo, nájobszérniejszą i nájpráwdziwszą są szkołą wyrazów.
Słownik bowiém każdégo języka żeby był dokładny, powinién miéć i głosy językowé czyli wyrazy, i wewnętrzné wyrazów znaczénié, czy są jednoznaczné czy wieloznaczné.
Zbiorém tych wyrazów są Słowniki czyli Dykcjonarze.
Słownik Narodowy, jest zasadą Narodowéj Grammatyki.
Składni rządu słów wyłuszczenie do słównika raczéj jak do Grammatyki należy; ponieważ u Anglików przypadek się od przypadku nie różni [...] ztąd tyle można rachować przypadków, mówiąc ściśle, ile przyimków.
O Osobliwych Sposobach mowienia czyli o Właściwym Sposobie mowienia. Osobliwsze Sposoby mowienia w Niemieckim iezyku tak są częste, że żadna prawie mowa bez nich się obeyść nie może [...]. [...] więc uczących się do Słownikow Niemieckich odsyłam; kilka sposobow mowienia naprzykład dawszy, dem Feinde Abbruch thun z boku nieprzyiaciela urywać, es ist nicht alle Tage Abend ieszcześ nie przepłynął, nie mow hob, aż przeskoczysz [...].
DYKCJONARZ, a, m., DYKCJONARZYK, a. m., zdrbn. zbiór słów abo rzeczy, według porządku liter abecadła, słownik. Kras, Zb. 1, 250., [...] Słowozbior; u Trotza słownik = vocabulaire; dykcjonarz = mownik, jak też i na tytule jego dzieła. Właściwiejby mownik = phraseologia). Łacińskiego języka z Polskim dykcjonarzyk. Zab. 15, 130. słowniczek). Ułożenie Polskiego dykcjonarza albo słownika. Mon. 68, 261.
SŁOWNIK, -a, m. [...]. Słownik powinien mieć ile można wszystkie wyrazy języka i ich znaczenie, czy są jednoznaczne, czy wieloznaczne. Kpcz. Gr. 3, p. 57.
U których imion rzeczy nieżywotnych 2gi przypadek kończy się na a, u których zaś na u, na to jednego powszechnego prawidła nie ma, lecz trzeba się tego z używania albo z Słowników uczyć.
Ale najczęściej słowa na eć kończące się, formują słowa częstotliwe nieforemnie, np. powiedzieć, powiadać, dowiedzieć się, dowiadywać się; tego trzeba z używania i z słowników nauczyć się.
Sposobém na wykorzéniénié z języká niepotrzebnych wyrazów cudzoziémskich, nájlepszym być może Słownik narodowy (1), podług prawideł utworzony.
Indostańczykowie w swoich słownikach zamiast umieszczania szczególnych wyrazów mowy, prawidła Grammatyczne względem formowania się źródłosłowów, z których pochodzą złożone wyrazy, podają.
Bo słowniki obejmują w sobie pewnym porządkiem ułożone zbiory wszystkich wyrazów tak pierwotnych jako i pochodnych.
Na co więc mamy używać wyrazu Grammatyka, który jak sobie przypominamy, był dla nas w dzieciństwie marą; szukać go po Słownikach, różnić się w zdaniach, nigdy nie być pewnymi własnego wyroku: kiedy mamy swój tak dokładny.
Dykcjonarz, a, lm. e, m. zdr. Dykcjonarzyk, a, lm. i, m. (z fran.) zbiór słów v. rzeczy według porządku głosek abecadła, ob. Słownik. Dykcjonarz geograficzny.
Mównik, a, lm. i, m. ob. Słownik.
Słownik, v. Słównik, a, lm. i, ż. dzieło obejmujące w sobie zbiór wyrazów jakiego języka, ułożony porządkiem abecadłowym, z określeniem znaczeń, tych wyrazów; dykcjonarz. Słownik Lindego. Słownik kieszonkowy; mały, małego formatu. Słownik poetów polskich; dzieło obejmujące zbiór imion i krótkich wzmianek o życiu poetów, w porządku alfabetycznym.
Słownik, v. Słównik, a, lm. i, ż. dzieło obejmujące w sobie zbiór wyrazów jakiego języka, ułożony porządkiem abecadłowym, z określeniem znaczeń, tych wyrazów; dykcjonarz. Słownik Lindego. Słownik kieszonkowy; mały, małego formatu. Słownik poetów polskich; dzieło obejmujące zbiór imion i krótkich wzmianek o życiu poetów, w porządku alfabetycznym.
[…] XVI wieku powszechnie kreskowano wargowe spółgłoski miękkie na końcu słów, a nawet w środku przed spółgłoską, chociaż pojęcia gramatyczne nie były tak dalece, jak dziś rozwinięte, z czego wnieść można, iż je dobitnie miękko wymawiano […]. To też Linde słowniku swoim, który po największéj części ze staréj literatury ułożył, wszędzie cienkie spółgłoski wargowe na końcu słów kreskuje, czego także i w drugiém wydaniu jego nie zaniedbano [...].
O tém wszystkiém stanowi jedynie używanie (usus), a w razach wątpliwych słownik.
[…] Jakkolwiek koléj głosek w każdym abecadle a następnie i powyższego, opartá na kolej i głosek łacińskiego alfabetu, nader wáżną grá rolę w nauce języków za pośrednictwem słowników […].
O tém wszystkiém stanowi jedynie używanie (usus), a w razach wątpliwych słownik.
W słownikach greckich, i łacińskich wyraz Glosy Glossa mają za obcy dla nich.
Dla polaków porządek w słownikach powinien być zachowanym podług abecadła swego polskiego, a nie podług greckiego lub łacińskiego, bo obce te narody nie mają tyle liter ani wyrazów w swej mowie.
Zastanowiwszy się nad słownikami polskiemi, gorliwie i na prędce układanemi przez rozmajitych pisaków i znawców naszych, rzec ta zasługuje na pochwałę i bliższe poznanie i ocenienie onych, jedne słowniki obejmują powszechność prawie mowy polskiej, choć nie zupełnie, a temi są powyższe trzy słowniki i encyklopedia.
To miło byłoby i dla polaków mieć całkowity słownik takowy polski poprawny, i zawierający wszystkie wyrazy narodu swego całego.
Co do pisma ukraińskiego, najstosowniéj by było trzymać się pisowni słownika Żelechowskiego, to jest: oddawać głoska po głosce łacińskimi znakami pismo ukraińskie.
Słownik, a. lm. i. słowozbiór, dykcjonarz, leksykon: S. powinien mieć ile można wszystkie wyrazy języka i ich znaczenie, czy są jednoznaczne, czy wieloznaczne [...].
Dykcjonarz, a, lm. e książka, zawierająca objaśnienie znaczeń oddzielnych wyrazów, słownik, leksykon, encyklopedia. Zdr. Dykcjonarzyk.
Leksykologia, i, blm. 1. nauka o układaniu słowników, o słownikach, 2. nauka o znaczeniu i używaniu wyrazów, słownikarstwo, słownikoznawstwo <Now. z Gr. lexikon = słownik + -logia = znawstwo>
Leksykon, u, lm. y 1. słownik. [...]
Mównik, a, lm. i, † Mownik słownik, dykcjonarz.
Na dalszym nieco planie stoi pomoc, jaką otrzyma cała nauka o języku polskim przez słownik staropolski, nad którym pracuje od szeregu lat Łoś, dalej postanowione już nowe wydanie słownika Lindego, wreszcie dalszy ciąg badań, w szczególności zaś systematyczne gromadzenie dialektycznego materjału słownikowego przez Nitscha [...].
Co do duży i ruczaj mam wątpliwości, czy to czysto polskie wyrazy, a nie przybysze ze wschodu. Tylko dokładny słownik starszego języka pozwoli na takie pytania odpowiedzieć.
§ 381. Zasób wyrazów w każdym języku ciągle się kurczy i rośnie tak samo prawie, jak i liczba ludzi na ziemi: wyrazy mrą, wychodzą z użycia, ulegają powszechnemu zapomnieniu, a słowniki, obejmujące materjał wyrazowy nie tylko teraźniejszy, ale takie, jak Warszawski, który wyrazy przestarzałe krzyżykami zaznacza, mają w pewnej mierze charakter cmentarny.
Wnet po ukazaniu się drugiego, wydania Słownika Lindego ukazało się nowe bardzo obfite w liczbę wyrazów, ale rozmiarami mniejsze dzieło p. t Słownik języka polskiego [...]. Przy każdym wyrazie zwięźle omówiono jego znaczenie, często z dodaniem frazeologji, ale bez powoływania się na autorów; słownik ten popularnie bywa nazywany wileńskim.
W tym celu nauczyciel przy każdej pracy powinien mieć pod ręką słownik języka polskiego.
Słownik m III 1. «zbiór wyrazów ułożonych według pewnej zasady (najczęściej alfabetycznie), objaśnianych pod względem znaczeniowym, często zilustrowanych przykładami użycia».