ton

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mącz/1564 (war. B)
• Jan/1594
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Kop/1778
• Kop/1783
• Kop/1785
• Prz/1792
• L/1807–1814
• Szum/1809
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Br/1848
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Oż/1883
• SW/1900-1927
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Accentus, tus. mas. quar. tonus voculatio. Ton álbo intonowánie, to jest, spiewánie syllab w wierszách.

Ztąd tedy káżdy łacno baczyć może, że żadnègo języká nié mász, ktoryby nie miał mieć literę własną w swéj mowie rózną od Łáćinskich względem tonu.

Bo jesliż, ć, z áccentem, ś, z áccentem, tákże i, ż, z punktem ná wiérzchu miąszym, ważnè, i nie idźie nam więcéj, jeno o thon litery onéj, áby sie łáćińskié, c, w polskié odmięniło, nie wiém czemu by to, ċ, z punktem, ábo choć tákie c̃, miásto, cz, tákże i, ṡ, z punktem, álbo tákié, s̃, miásto, ß, ważnè bydź nie miáło?

Ton w śpiewániu, w mowie. Modus Cic. modi musici: modi flebiles & pressi. | Phtongus f. Plini. Vitru. ἡ φθόγγος [hē phthóggos] est sonus unum & eundem tenorem tenens Porphyrio: minimum intervallorum Bacchio.| Casus vocis modulatilis ad unum tonum Aristoxeno, apud Philandr. Tenor acutus, gravis. | Modus vocis sublimior, Quintil. ὁ τόνος [ho tónos].

Phthongus, m. Gr. Ton.

1. Wymówić każdą literę swoim właściwym tonem, á záwszé zrozumiáłym miłym.

Inne znamiona pisarskie u Greków są spólne Łacinnikom i nam, Tony zaś, których jest trzy: ostry ́, ciężki ̀ i szarpany ῀ jako nie wiele uczące, a spóźniające dla poczatkujących wprawę w pisanie i mogące nadto przyzwyczaić ich do fałszywego iloczasowania mowy, zarzucają się dziś zwyczaiem niemal powszechnie przyjętym, iak w łacinie.

Ton powinien bydź zawsze podług ducha rzecy, którą się deklamuje. Nauki np. którą ojciec swym dzieciom konając daje, nie możemy deklamować tonem męźkim mocnym, lecz słabym i powolnym.

Samogłoska e kréskuje się, ilekroć w wymawianiu zbliża się do tonu samogłoski i lub y, np. rzéka […].

ओ ô, ma ciągłe brzmienie długiego ô, i ma wartość dwugłoski, ponieważ jest uważane za ściągnienie w jeden ton samogłosek अ a tudzież उ u, a obiedwie te samogłoski, tak jak odpowiednie im długie, zbiegając się razem, regularnie ulegają przemianie na ओ ô.

Są one wymawiane, gdy się koniec języka daleko w tył zwija i do podniebienia przykłada, przez co podwójny dźwięk (ton) na kształt jakby z głowy wyprowadza się [...].

Zgłoska tonowa w piśmie Samskrytskiém nie oznacza się i nawet zdaje się niepodobieństwem, w téj już obumarłéj mowie, przedmiot ten oznaczyć; to jest: w jakiém miejscu wielosyllabowego wyrazu ton przypada.

W wymawianiu samogłosek trzeba także na ich ton uważać. Samogłoska u ma ton najniższy, i najwyższy. Samogłoski ą, ę, i samogłoski kréskowane powinny wydawać odpowiednie półtony.

Akcent, u, lm. y, m. (z łać.) 1) ton mowy, przycisk głosu nad pewną samogłoską w wymawianiu wyrazu. Panié łaskawy. — Panié, panié, zaczekaj! wołając na kogoś z gminu [...].

S, nieod. n. dziewiętnasta głoska abecadła polskiego; należy do współgłosek. W języku polskim kształt jéj i brzmienie są trojakie: a) S, według tonu i mocy jego należy do współgłosek twardych mocnych; podług organu wymawiania, do podniebiennych nieodbitych; podług rodzaju głosu, do syczących. b) Ś, odpowiadająca poprzedniéj głoska miękka, we wszystkich innych podziałach grammatycznych razem z nią się znajduje. c) Sz, dźwięk nierozdzielny, lubo dwoma głoskami wyrażony, zalicza się także do wspołgłosek miękkich, czyli lepiéj zmiękczonych; ze względu na organa wymawiania do gardłowych nieodbitych; zresztą jest głoską syczącą i mocną jak poprzednie. W przekształcaniu się gramatyczném wyrazów trzy te odmiany téj saméj głoski ciągle się jedna drugą wyręczają np. kosa, koście, kosza, kośba, koszenie, liść, listek, mięso, mięśnia, pasać, paść, pasza i t. p. Krom tego ś. (si) i sz są odpowiadającemi miękkiemi twardéj współgłoski ch, która z niemi ustawicznie się umienia, np. socha, sosze, pociecha, pocieszyć, głuchy, głusi, ogłuszyć, Włoch, Włosi i t. p. S, ś i sz, opierając się na e i o nigdy nie robią tych ostatnich ściśnionemi, np. (pies, stos, wrzos. Po głosce sz, lubo jest nazywana miękką, nie pisze się nigdy i, lecz y, np. szyba. Oprócz wyrazu ssaći od niego pochodnych, w reszcie wyrazów czysto polskich głoska s nigdy się nie podwaja; w przyswojonych używa się albo podwojone jak w pierwotnéj formie, albo lepiéj pojedyńcze, gdyż w naszéj pisowni nie ma tego powodu, który zniewolił innych do podwajania. W imionach cudzoziemskich przyswojonych, jeżeli miały zakończenie na s, a ostatnia zgłoska odrzucona nie została, pierwotne s u nas często przechodzi na sz, jak np. Juljusz, Liwjusz, Jonasz, Horacjusz, v. Horacy; to samo często się spotyka, na początku i w środku innych wyrazów, jak np. reszta i t. p. S lub ss w słowach (czasownikach) jest cechą osoby drugiéj liczby pojed. trybu oznajm. np. byłeś, musiałeś, jesteś, masz, robisz, użyjesz, żeś wziął, tyżeś to? i t. p.; nadtoś dla eufonji wtrąca się przy formowaniu słów liczby mnogiéj i podwójnéj osoby piérw. i drug. trybu oznajm. w sł. Być czasu teraźn. i przeszł. np. jesteśmy, byliśmy, byliście, w innych słowach tylko w cz. przeszł. np. robiliśmy, robiliście, robiliśwa, robiliśta. Ś a niek. siś, dodane na końcu niektórych wyrazów, szczeg. zmków względnych, nadaje im całkowicie inne, nieokreślone, niepewne znaczenie, np. ktoś, któryś, coś, jakieś, jakoś, czemś v. czemsiś; stąd wyrazy, które same przez się oznaczają niepewność, przybierać ś lub siś nie potrzebują, i błędnie używają niektórzy ponoś, podobnoś i t. d. Przed ustaleniem pisowni zam. ś a często i s używano sz, zamiast zaś sz pisano ss lub sch; dziś to w starych pismach tylko się spotyka.

Ton, u, lm. y, m. (z fran.) 1) dźwięk wyższy lub niższy będący skutkiem drgania cząstek materji czyli ciała, a działający na zmysł słuchu; głos wyższy lub niższy, gatunek głosu. Duda organowa na 32 stopy długa wydaje ton najniższy. Ton mówienia v. głosu. Ton miły, przyjemny. Ton gruby, cienki.

Ton, u, lm. y, m. (z fran.) 1) dźwięk wyższy lub niższy będący skutkiem drgania cząstek materji czyli ciała, a działający na zmysł słuchu; głos wyższy lub niższy, gatunek głosu. Duda organowa na 32 stopy długa wydaje ton najniższy. Ton mówienia v. głosu. Ton miły, przyjemny. Ton gruby, cienki.

Ton, u, lm. y, m. (z fran.) 1) dźwięk wyższy lub niższy będący skutkiem drgania cząstek materji czyli ciała, a działający na zmysł słuchu; głos wyższy lub niższy, gatunek głosu. Duda organowa na 32 stopy długa wydaje ton najniższy. Ton mówienia v. głosu. Ton miły, przyjemny. Ton gruby, cienki.

[…] Pod względem miary tonu jest a środkowym tonem między coraz wyższémi: e, é, i, i coraz niższemi: o, ó, u […].

I pięć takoż mamy [samogłosek] drugorzędnych posługujących dla pierwszych, które nie tworzą ani poczynają wyrazów, lecz tylko w środku i na końcu wyrazów posługują jako: ą, ę, é, ó, y. I dla tego zowią się one [samogłoskami] półtonowemi przez badaczów, z wyjątkiem ostatniej samogłoski y, z najgrubszym i najniższym tonem całkowitym między wszystkiemi powyższemi.

Podobnież dzieje się u nas z opisywaniem obszernem gęby, gardła języka i języczka, jaki ton gdzie te narzędzia wydają jak mówić trzeba, którą stronę pocisnąć lub rozdziawić trzeba i t. d.

Akcent: przycisk i ton.

Spółgłoski i ich podział. 1) dźwięczne: b w d z struny głosowe drgają, wydając pewien ton muzykalny, bezdźwięczne: p f t s struny głosowe nie drgają, słyszymy tylko szmery. 2) czyste: b, b', c, ć, cz itd. nosowe: m, m', n, ń. 3) twarde: b, p, m, f, [...] miękkie: b', p', m', f' [...].

Akcenty [...] Znaczenie wyrazu w wielu wypadkach zawisło od tonu, w jakim je wymawiamy, zależnie od naszego psychicznego stanu w danej chwili. Zdanie: „Ja cię nauczę”, może oznaczać zarówno obietnicę, jak i groźbę. Tu decyduje ton.

Północ zna też różnicę jakościową akcentu zgłoskowego (tak pod względem siły jak i wysokości tonu), że jednak jeden jego rodzaj łączy się z samogłoskami o ogólnie (polsko-) kaszubskiej długości, a drugi z ogólnie (polsko-) kaszubskiemi krótkiemi, przeto jest to objaw zupełnie drugorzędny, bez znaczenia tak dla gramatyki porównawczej jak i dla charakterystyki dzisiejszych gwar kaszubskich.

Ton, p. akcent.

I ton [...] 5. jęz. «wysokość dźwięku wymawianej samogłoski jako składnika wyrazu; akcent toniczny albo muzykalny». [...] <gr. tónos = napięcie, dźwięk>.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, [...], accentus — znamię, ton (t.. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Terminologia.Głosownia [...]; akcent, przycisk, ton, nagłos, śródgłos, wygłos.