terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Część I (wstępna): Jes/1886
- De Analogia: UrsMeth/1592 (1998)
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Dwuznaczniki i niedorzeczne wyrazy w klasycznej pisowni polskiej usuwają się: Oż/1883
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O poznaniu rodzajów, prawidło ogólne: Oż/1883
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Łaz/1861
- Słowniczek: Gaert/1927
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Wpływ właściwości myślenia językowego polskiego na psychikę wogóle: BdC/1915
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Genus Rod, Rodzaj. Wiśniewska 1998, 65: Gramatyka. W podręczniku znajdujemy terminy: czas 122, ćcionka (litera) 121, droga (methodus) 151, dwugłośnik (dyphtongus) 127, imię 141, głośnik (vocalis) 310, kropka, punkt 127, odmiana (paradigma) 194, osoba 141, oznaczenie 193, postać, wid (species) 84, prawidła (canon) 143, przedłogi (praepositio) 185, przymiot, przypadek (accidens) 175, rod, rodzaj (genus) 172, słowo (dictio) 144, sposob, prawidło (canon) 184, wspułgłośnik (consonans) 310, zbieranka, złoż (sylaba) B 147.
Dwa są tylko rodzaje w języku Francuskim, to jest Męski i Białogłowski.
Les Grammairiens asignent aussi trois autres genres, le Commun, l'Incertain, et l'Epicene.
[...]
Ciż Grammatycy cztery inne rodzaje naznaczają, Commune, Dubium, Epicoenum, i Omne.
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Rodzaiów iest trzy: Męski, Zeński, y Niiaki, Rodzay męski iest naznaczony Przedimkiem ein, albo der, Rodzay Zeński eine, albo die, Rodzay Niiaki ein, albo das.
Niech późniéj przystąpią do tablic odmiany imion, imiesłowów, wyrazów liczbowych, i t. d. Samskrytskich, przez rodzaje, liczby, przypadki, stopnie, [...].
[…] Rodzaj (genus) rzeczowników poznaje się po części ze znaczenia, po części z zakończenia.
[...] Gdy w zdaniu poprzedzającym jest rzeczownik, którego rodzaj gramatyczny nie zgadza się z płcią przezeń wyrażoną, wówczas zgadzamy tak orzecznik jako też określnik zdania następującego z płcią, a nie z rodzajem gramatycznym [...] , tj., zgodność z naturą bierze górę nad formą gramatyczną [...].
Jeżeli orzecznikiem jest czasownik, kładziemy go przy podmiocie bez łącznika być, ponieważ każdy czasownik już swą formą i zakończeniem wyraża osobę, liczbę, czas, tryb, a niekiedy i rodzaj, n. p. Krasicki pisał. Drużbacka pisała. Bielscy pisali.
Bardzo skromne i krótkie są opisy i pojęcia o mowie, na przykład italskiej, francuzkiej, lingua, linguadžio, odpowiada naszej mowa gawęda, toż samo po fr. langue i langage, nic tu rażącego nie ma, a przeciwnie u sław. Bezokolicznosć, nijakosć, nijaki gatunek, rodzaj, czas, lub rzecz nijaka, przymioty nijakie, po prostu są to brednie bazgraczów a nie tłómaczów z łacińskiego.
Rodzaje w polszczyźnie łatwo się rozpoznawają po zakończeniu wyrazów, i po zajimku wskazującym np. ten, ta, to, w tym, w tej, w tem.
Jakiego rodzaju są rzeczowniki, do których da się zastosować słówko: ta...?
Ile odróżniamy rodzajów gramatycznych?
Orzeczenie czasownikowe odpowiada na pyt.: co robi podmiot? co się dzieje z podmiotem? i zgadza się (równie jak i łącznik) z podmiotem w osobie i liczbie, a jeżeli jest użyte w formie złożonej z imiesłowem na ł, —ła, —ło, lub z imiesłowem biernym na —ny, —ty, to w l. poj. i w rodzaju, a w l. mn. w formie (osobowej lub rzeczowej).
Rozpatrując stan dzisiejszy np. tej części ugrupowania wyobrażeń językowych, która nazywa się deklinacją polską, stwierdzamy, że «przodówki» (przedstawki, prefiksy) [...] pomagają trzeźwości myślenia, ponieważ są stałe i jednakowe, bez względu na liczbę i rodzaj imienia. tymczasem «końcówki» współdziałają chaotyczności oraz seksualizacji nietylko myślenia językowego, ale także myślenia wogóle.
W polskim myśleniu językowym mamy trojaki rodzaj gramatyczny: 1) oparty na różnicy płci, oraz na różnicy między płciowością a bezpłciowością; uwydatnia się stale w Nom.s.; 2) oparty na różnicy między życiem a nieżyciem, między «żywotnością» a «nieżywotnością»; uwydatnia się tylko w A.s.masc. (=albo N., albo G.); 3) oparty na przeciwieństwie między znaczeniem spółecznym męszczyzn a wszelkich innych stworzeń (łącznie z kobietami i dziećmi, o ile są wyobrażane jako dzieci); uwydatnia się przedewszystkim w Nom.plur.
[...] ale to samo spostrzegamy także w niektórych gwarach polskich, przede wszystkim w Warszawie, gdzie stali, chodzili, nieśli, bawili się... jest ogólną formą na wszystkie rodzaje.
★Rodzaj wyrazów: ★męski (masculinum), ★żeński (femininum) i ★nijaki (neutrum). W liczbie mnogiej też ★męsko-osobowy (pilni chłopi orali) i ★rzeczowy (pilne chłopy orały).
Powiązane terminy
- kategoria gramatyczna
- okoliczność (własność; kat. gramat.)
- przymiot (kategoria gram.)
- przypadek (kategoria gram.; własność)
- rodzajowanie
- wzgląd gramatyczny