terminów gramatycznych online
łącznik w orzeczeniu
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część III. O układaniu wyrazów na utworzenie zdania i łączeniu zdań między sobą: Mucz/1825
- Część czwarta. Rzecz o zdaniach: Such/1849
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o składni: Kam/1870
- O Słowie: Malin/1869
- O tworzeniu się w języku naszym przymiotnika: Malin/1869
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- Składnia: Mał/1863, Kurh/1852, Mał/1879, PolTerm/1921, Król/1922, Kon/1920, Kr/1917, Lerc/1877
- Słowniczek: Gaert/1927
- Wyrazy złożone: Uchw.AU/1891
- Zdanie pierwotne i rozwinięte: Czep/1871–1872
- Словосочиненiе [Składnia]: Grub/1891
Copula (łącznik). Czasownik lub, rzadziej, luźny morfem pełniący funkcję wykładnika predykacji imiennej.
Cytaty
Słowo do połączenia predykatu z podmiotem służące, łącznikiem jest nazwane.
Łącznikiem jest właściwie tylko słowo być i te, które to znaczenie być mieszczą w sobie [...].
Łącznik (copula) połącza domiot z podmiotem.
Zdanie przeto zawiera w sobie przedmiot (подлежащее) czyli rzecz, o któréj się mówi; własność (качество) czyli przymiot, upatrywany w tym przedmiocie; i łącznik (связка) przyznający tę własność przedmiotowi. Np. Bóg jest wszechmocny. Tu Bóg jest przedmiotem mowy, wszechmocny jego własnością, a jest łącznikiem.
Otóż wedle téj szkoły są niezbędnemi do całości zdania: Subjectum (na wyrazy polskie nie ma zgody) attributum i copula, a więc najmniéj trzy wyrazy, — które przecież godzi się w imaginacji tworzyć dla załatania braku rzeczywistego, — czyli inném słowem godzi się urojeniem fałszować mowę. W zdaniu np. człowiek jest śmiertelny, wyraz człowiek jest subiektem (podmiotem), wyraz śmiertelny attrybutem (przymiotem), a wyraz jest, znaczy kopulę inaczej łącznik.
Okazuje się stąd, że jeżeli orzecznikiem jest rzeczownik lub przymiotnik, dodajemy mu słowo być w tym celu, abyśmy dokładnie mogli wyrazić osobę, czas i tryb i tym sposobem orzecznik ściśle i jasno połączyli z podmiotem. Z tego też powodu słowo być nazywa się łącznikiem czyli kopulą.
§. 580. Orzeczeniem jest w zdaniu albo czasownik albo też imię (rzeczownik, przymiotnik, zaimek, imiesłów, liczebnik), na koniec wyraz słowa bezokoliczny rzeczownie wzięty. Jeżeli wszakże orzeczeniem jest imię, natenczas dodaje się jeszcze do niego łącznik (copula). Łącznikiem w zdaniu jest słowo być. Pies szczeka. Rzeka płynie. Brat pisze. Bóg jest wszechmocny. Człowiek jest śmiertelny.
Słowo być albo jest w zdaniu tylko łącznikiem t. j. częścią orzeczenia, albo też jest orzeczeniem całém. W ostatnim razie znaczy tyle, co znajdować się, istnieć.
Przymiotnik oznaczá przymiot, włásność jakiéjkolwiek jistoty, lub materyją, s któréj rzecz się skłádá [...]; lub też náleżenie jednéj rzeczy do drugiéj [...]. Użycie przymiotnika w języku jest dwojakie. Używá się bowiem już jako orzeczenie (praedicatum) podmiotu (subjectum) zdaniá; i tak w zdaniach: Bóg jest vsehmocny, złoɣek jest ułomny [...], rzeczownik Bóg, złoɣek [...] są podmiotami zdaniá, którym przywłászczá się pewien przymiot lub włásność oznaczoną przymiotnikami vsehmocny, ułomny [...] za pośrednictwem słowa jest, które w takim razie nazywają gramatycy i logicy łącznikiem (copula), to jest wyrazem łączącym podmiot z orzeczeniem czyli praedikatem, który tu jest oznaczony przymiotnikami [...].
[...] Jak z jednéj strony język polski starosłowiańskie formy od temátu jes [...] ná rzecz posiłkowaniá słów skrócił w m, ś, śmy, śće, tak z drugiéj strony formy te do wyrażeniá bytu czyli j istnienia zdáwały mu się za słabe, a przynájmniéj za nie dość dobitne; przeto użył do tego w znaczeniu praedikatu orzekającego byt lub jistnienie formy pełnéj jest dlá wszystkich osób i liczb, a celem jich oznaczeniá dodáł do praedikatu jest skrócone formy słowa posiłkowego m, ś, śmy, śće w znaczeniu łącznika, który spája s praedikatem jest w jeden wyraz za pośrednictwem spójki e [...].
S téj téż to przyczyny końcowe m, ś, śmy, śće w formach złożonych jest-e-m, jest-e-ś, jest-e-śmy, jest-e-śće, nie będąc końcówkami, ale słowami posiłkowemi, jednym słowem łącznikami, mogą się odrywać tak jak od jimiesłowu przeszłego, tak téż i od praedikatu jest i łączyć się w jeden wyráz z jinnym poprzedzającym wyrazem [...].
Wyraz główny jest to taki wyraz, który może mieć znaczenie podmiotu, łącznika lub opowiednika w zdaniu, i bez którego zdanie obejść się nie może. [...]
Opowiednik jest to wyraz wydający sąd o podmiocie i będzie nim albo słowo malujące czynność, byt lub stan, jak np. człowiek pracuje [...], albo téż inna część mowy, ale wtedy musi być przy niéj dodane jeszcze słowo jest, wiążące podmiot z jego przymiotem, np. życie jest walką [...] Łącznikiem nazywa się właśnie to słowo wiążące podmiot z przymiotem jemu przyznawanym.
,,Jestem zdrów." Tu podmiotem jest domyślny zaimek ja, a orzeczeniem przymiotnik zdrów, bo oznacza to, co się mówi o podmiocie, i oprócz tego wyraz jestem, który łączy podmiot z orzeczeniem; taki wyraz nazywa się łącznikiem […].
Jeżeli orzeczeniem nie jest czasownik, lecz jaka inna część mowy, w takim razie łączy się to orzeczenie z podmiotem zapomocą słowa posiłkowego być. Słowo to posiłkowe być dlatego, że łączy orzeczenie z podmiotem, nazywamy łącznikiem, np. Pies szczeka. Rzeka płynie. Brat pisze. Dom stoi. Człowiek umiera. W tych zdaniach orzeczeniem są same czasowniki. – Lecz w zdaniach: Uczeń jest pilny. Dzieci są posłuszne. Ta książka jest twoja. Te zeszyty są nasze – orzeczeniem nie są czasowniki, lecz inne części mowy, i dlatego są one z podmiotem połączone zapomocą słowa posiłkowego być.
Łącznik zgadza się z podmiotem w rodzaju, liczbie i osobie, np. Ja jestem uważny. Siostra była pracowita. Dzieci były posłuszne. Konie były dzikie itd.
§. 573. ORZECZENIEM jest w zdaniu albo czasownik albo też imię (rzeczownik, przymiotnik, zaimek, imiesłów, liczebnik, na koniec bezokolicznik rzeczownie wzięty). Jeżeli wszakże orzeczeniem jest imię, natenczas dodaje się jeszcze do niego ŁĄCZNIK (copula). Łącznikiem w zdaniu jest słowo być.
Gdybyśmy np. zamiast Ziemia jest kulista, powiedzieli tylko: ziemia... kulista, zdanie takie nie byłoby ani pełne ani jasne [...]. Zdanie to będzie dopiero pełne i jasne, jeżeli przymiotnik kulista połączymy z rzeczownikiem ziemia. Połączenia tego dokonywamy w języku polskim za pomocą czasownika: być (jestem, jesteś [...] itd.), który się też z tego powodu nazywa w zdaniu łącznikiem.
Подлежащее и сказуемое соединяются глаголомъ być, который въ этомъ случаѣ составляетъ связь łącznik [...]: bezinteresowność jest cnotą. Dusza jest nieśmiertelną. On jest biedny. Kłamać jest haniebnie.
Zresztą pisze się nie zawsze oddzielnie: nie szczęśliwy bierze tym razem, lecz zasłużony; nie raz, nie dwa razy im to mówiłem, ale powtarzałem bez końca; nie smak o tem stanowi i t. p., zwłaszcza zaś, jeżeli zaprzeczenie odnosi się do słowa (łącznika lub orzeczenia): on nie jest szczęśliwy, nie chcąc być natrętnym [...].
§ 286. Formy czasu teraźniejszego: jeśm, jeś, jeśmy, jeście, oraz późniejsze: jestem, jesteś, jesteśmy, jesteście bywają także zastępowane w zupełności przyrostkami osobowemi: m, ś, śmy, ście, dołączanemi do któregokolwiek wyrazu w zdaniu: np. zamiast, wiemy, że jesteś sprawiedliwy, mówimy też: wiemy, żeś sprawiedliwy [...]. Przykłady podobne wskazują, że przyrostki: m, ś, śmy, ście nabrały znaczenia łącznika w zdaniu i tak dalece utożsamiły się z nim znaczeniowo, że mogą być dołączane nawet do imion w orzeczeniu zdania; np. winienem, winieneś, winniśmy.
Dzielne było natarcie. Malczewski. Zacne są twoje sprawy. Kochanowski. Pogoda jest niepewna. Droga była męcząca. Bóg jest wszechmogący. Grecy byli wielkim narodem. Formę słowa być nazywamy w tych razach łącznikiem, a imię (rzeczownik lub przymiotnik) — orzecznikiem rzeczownym lub orzecznikiem przymiotnym.
Jeśli orzeczeniem jest imię, natenczas łączy się z podmiotem za pomocą czasownika być w jakimkolwiek czasie i trybie; czasownik ten nazywa się też w zdaniu w tym razie łącznikiem.
Orzeczenie nierozwinięte i rozwinięte. Orzeczenie zasadnicze; orzeczenie czasownikowe i imienne. Orzecznik. Łącznik.
Sobieski ‖ był wodzem łącznik, orzecznik {orzeczenie imienne.
Łącznik, p. zdanie I.
I. Części zdania: A. ★Podmiot (subiectum) [...]. B. ★Orzeczenie (praedicatum) ★czasownikowe, np. (drzewo) rośnie lub ★imienne = ★łącznik (copula) + ★orzecznik, np. (drzewo) jest wysokie.
Wszystkie działy szeroko rozbudowane posiada jednak dopiero gramatyka J. Muczkowskiego [...].
Propositio descriptiva — zdanie opowiadające [...], simplex — pojedyncze, gołe (wyd. 2), complexa — złożone, rozwinięte; subiectum — podmiot, praedicatum — predykat, orzeczenie (wyd. 2), copula — łącznik, wyraz określający [...].
Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.
Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe, complexa — wykształcone, określone; subiectum — podmiot, praedicatum — orzecznik, predykat, copula — łącznik, kopula [...].
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte, subiectum — podmiot, praedicatum — orzeczenie, copula — łącznik, obiectum — przedmiot, obiectum adverbiale — określenie przysłówkowe [...].
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; subiectum — podmiot, praedicatum (compositum) — orzeczenie (złożone), copula — łącznik, praedicatum nominale — orzecznik, obiectum directum — dopełnienie bliższe, indirectum — dalsze [...].
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].