Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

część zdania
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: części zdania, część zdaniá, zdania
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)
EJP 1991, 50 Definicja współczesna

Części zdania – elementy wyodrębniane w zdaniu na podstawie funkcji syntaktycznych, jakie w nim pełnią. W językoznawstwie tradycyjnym wyróżniano następujące podstawowe cz. z.: podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawkę i okolicznik. W funkcji tej samej cz. z. mogą wystąpić różne pod względem kategorialnym elementy językowe (różne części mowy, pojedyncze wyrazy, grupy wyrazowe, a nawet zdania).

Cytaty

DwBg/1813, s. 99 Definicja

Części zdaniá są trzy: rzeczownik np. uczéń, przymiotnik np. pilny i słowo np. jest.

Jak/1823, t. I, s. 29 Definicja

Ile jest części jednéj myśli, tyle być musi części jednego zdania. Ile zaś jest części jednego zdania, tyleż jest części mowy.

Jak/1823, t. I, s. XXXVi

Przeciwnie, bywają zdania w dwóch wyrazach zamknięte [...] i tak np. w tej myśli roża kwitnie, wyraz jeden kwitnie dwie części zawiera w sobie, jest kwitnąca.

Mucz/1825, s. 176

Każde zdanie zamyka w sobie trzy części: naprzód rzecz, powtóre przymiot rzeczy, potrzecie sądzenie nasze, jak ów przedmiot przystoi rzeczy.

Kurh/1852, s. 2

Bywa ich bowiem mniéj, gdy którakolwiek część zdania jest domyślną, lub gdy dwa oddzielne wyrazy spajają się w jeden. Więcéj zaś bywa wtedy, gdy jeden wyraz nie jest dostateczny do wydania któréjkolwiek części zdania. [...] Trzy części zdania przedmiot, jego własność i łącznik zowią się po łacinie subjectum, attributum i copula; a zaś opowiednik nazywa się praedicatum. Nie należy przeto wyrazów attributum i praedicatum brać za jedno, licząc takie trzy części zdania subjectum, praedicatum i copula; bo praedicatum (opowiednik, objawnik, albo jako inni zowią orzeczenie, po rossyjsku сказуемое) jest częścią złożoną, zawierającą w sobie własność upatrywaną w przedmiocie (attributum, качество) i łącznik (copula, связка). Obacz Gram. Rossyjsk. Wostokowa, § 108 i 109.

Morz/1857, s. 377 Definicja

Dosprawiennik .... Jedna z siedmiu części zdania, czwarta z porządku odpowiednia dosprawianowi.

Morz/1857, s. 377

Działka .... Część zdania.

Łaz/1861, s. 180

[...] Wykrzykniki nie są żadną istotną częścią zdania, stoją one zupełnie oddzielnie, jako nieodmienne wyrazy, przez które uczucia radości, smutku, boleści, przestrachu, obrzydzenia, wstrętu i podziwienia lub też naśladowanie przyrodzonego dźwięku, głosu i szelestu oddajemy [...].

Gr/1861, s. 12 Definicja

Podmiot czyli subjekt, przydatek czyli atrybut, orzecznik czyli predykat i przedmiot czyli objekt nazywamy częściami czyli członkami zdania dla tego, że one mają rzeczowe czyli rzeczywiste znaczenie w zdaniu.

Mał/1879, t. II, s. 370 Definicja

Jeżeli po wymówieniu jakiego rzeczownika stanowiącego część zdania, czujemy, żeśmy istotę rzeczy, o którą tu chodzi, albo też jaką przeważną jéj własność jeszcze niezupełnie tym rzeczownikiem oddali: natenczas dopowiadamy to, czego tam jeszcze niedostaje, za pomocą osobnego wyrazu. Ten wyraz dodatkowy zwykle jest także rzeczownikiem, i nazywa się DOPOWIEDZENIEM (appositio).

Jes/1886, s. 4

Podmiot jest zatem najważniejszą częścią zdania.

Jes/1886, s. 54

Zdanie składać się powinno z dwóch głównych części. Pierwszą a zarazem i najważniejszą czę­ścią zdania jest to, o czem się mówi [...]. Taką część zdania nazywamy podmiotem. Drugą konieczną częścią zdania jest to, co się podmiotowi przypisuje. Wszelkie zatem wyrażenia, które powiadają: czem jest, albo: jakim jest, albo: co czyni podmiot, nazywamy orzeczeniem (od: orzekać, czyli: wypowiadać).

Kr/1897, s. 7

Wyraz więc jest to część zdania, a zarazem grupa pewnych dźwięków albo grupa pewnych liter.

Kr/1917, s. 10

§ 15. Wiemy już (§ 8), że wyrazy są częścią zdania.

Kr/1917, s. 221

Nierozdzielność głównych części zdania.

Król/1922, s. 21 (20-21)

Przez składnię zgody rozumiemy zasady, wedle których części zdania mniej ważne stosują [jest: stusują] się do ważniejszych (w rodzaju i osobie, liczbie i przypadku) np. Historja jest mistrzynią życia. (nie mistrzem!) Poczcziwi chłopi (forma osobowa) poczciwe chłopy (rzeczowa) i td.

Rozw/1923, s. 73

O objawach pod 3) i 4) p. niżej § 17. Por. też ustęp o fonetyce słaboakcentowanych części zdania.

Gaert/1927, s. 107 Definicja

★Zdanie: ★oznajmujące, ★wykrzyknikowe, ★pytające. I. Części zdania: A. ★Podmiot (subiectum) [...]. B. ★Orzeczenie (praedicatum) [...]. C. ★Określenia: a) ★przydawka [...]; b) ★okolicznik [...]; c) ★przedmiot.

Kl/1939, s. 142 Definicja

Części zdania. Zdanie rozpada się na części. Wyraz będący zestawieniem [...] stanowi tylko jedną część zdania, podobnie jak i złożone formy gramatyczne [...]. Nie jest też częścią zdania przyimek, ale tworzy ją dopiero razem z odnośnym rzeczownikiem, zaimkiem (ewent. innym wyprazem w znaczeniu rzeczownika użytym).

Powiązane terminy