terminów gramatycznych online
mianownik przypadek
Nominativus (mianownik). Przypadek gramatyczny, który prymarnie występuje w funkcji podmiotu, sekundarnie także w innych funkcjach (orzecznika, apozycji).
Cytaty
Mamy więc siedm przypadków, następującemi nazwiskami oznaczonych: 1) mianownik, 2) dopełniacz, 3) celownik, 4) biernik, 5) wołacz, 6) narzędnik, 7) miejscownik.
[...] Imiona wsi i miast, jeżeli przy nich imiona pospolite miasto, wieś, kładziemy, stoją często w mianowniku, przy którym domyślamy się opuszczonego wyrazu zwany, zwana, zwane [...].
Gdy z zadziwieniem lub gniewem mianujemy rzecz, np. Ach! to przyszedł Jan! to prawdziwy rycerz, to bałamut! i wtedy 5ty przypadek jest niejako mianownikiem, jak np. to bałamut! to próżniak! to człowiek uczciwy!
I tak, kiedy człowiek mówił o sobie bezwzględnie, że jest: powiedział ja, kiedy chciał od siebie odróżnić nieodstępną swojego życia towarzyszkę lub kiedy zwracał jej uwagę, że do niej mówi: powiedział ty. I to były pierwsze skłońniki po gramatycznemu zwane, to jest same nazwy, u Kopczyńskiego mianowniki.
1szy przypadek nazywa się: Mianownik, a kładzie się na pytanie: kto? co?.
Pierwszy przypadek istotnika, odpowiedni jemu samemu, to jest istotnikowi, jako naczelnéj części mowy, objaśnia pytanie: kto? co? — można by go nazwać mianownikiem, albo przypadkiem mianującym, ale najwłaściwiéj będzie tak ten przypadek, jako i następne naznaczyć mianem, w którego brzmieniu odbije się pytanie, na które ma odpowiadać, — a tak będzie ten piérwszy ktocomienny, (nominativus), np. człowiek.
Uwaga II. Orzecznik rzeczowny stoi zwykle w narzędniku; niekiedy jednakże kładzie się w mianowniku i to wtedy, gdy wyraża przymiot lub stan przyrodzony, a zatem podmiotowi ciągle służący [...].
Jeżeli orzecznikiem jest czasownik lub przymiotnik dodaje mu się według potrzeby rzeczownik w jednym ze spadków zależnych*) t. j. w dopełniaczu, celowniku, bierniku, narzędniku i miejscowniku, a rzeczownik taki stojący w spadku zależnym nazywa się przedmiotem czyli objektem.
*Mianownik i wołacz nazywają się spadkami niezależnemi dla tego, że nie zawisły od żadnego wyrazu w zdaniu; inne spadki zowią się zależnemi dla tego, że zależą od czasowników, przymiotników i innych wyrazów.
Gdyby chodziło o osobną techniczną nazwę przyp. Iszego, to jedynym odpowiednim jego znaczeniu wyrazem byłby Niezależnik. Nazwa Mianownik nic nie wypowiada. Jest to tylko czczy przekład czczéj łacińskiéj nazwy Nominativus.
[…] Daléj powstaje y w naszym języku z zesamogłoskowaniá spółgłoski j, co má miejsce w urábianiu mianownika liczby pojedyńczéj form zajimkowych przymiotników w rodz. męzkim […].
[...] Każdą formę rzeczownika oznaczającą jeden s tych siedmiu stosunków, nazywámy skłonnikiem; stąd wypływá, że w naszym języku jest siedem skłonników w każdéj liczbie, które to skłonniki s kś. Kopczyńskim nazywámy jak następuje, lecz w jinnym porządku: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Wołácz, 4. Miejscownik, 5. Dopełniácz, 6. Celownik, 7. Nárzędnik. Skłonniki te różniące się od siebie pospolicie swemi zakończeniami, które gramatyka łacińská wymieniá cáłkiem w jinnym porządku, nazwáł kś. Kopczyński w swej Gramatyce dlá Szkół Národowych przypádkami, skłánianie zaś samo przypadkowaniem [...].
Według J. Muczkowskiego, przypadki te nazywają się: 1-y Mianownik, 2-gi Dopełniacz, 3-ci Celownik, albo osobowy, 4-ty Biernik, 5-ty Wołacz, 6-ty Narzędnik, 7-my Miejscownik.
Ile jest przypadków? Język polski ma w obu liczbach po siedm spadków, którym od względów, jakie oznaczają, dano szczególne nazwy. a) Mianownik używa się na pytania kto? co? i oznacza istotę, o któréj się coś mówi, w zdaniu zwykle jest podmiotem […].
Jakie przypadki nazywają się bezwzględnemi, a jakie względnemi? Bezwzględnemi są mianownik i wołacz, bo one nie wyrażają żadnego względu,—: dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik.
Są w obiegu i polskie nazwy przypadków, przez Kopczyńskiego wymyślone, np. mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, wołacz itd. W niniejszej gramatyce zostały tylko niektóre z wyrazów tych zatrzymane, wszelako w inném jak dotąd znaczeniu, to jest w znaczeniu poszczególnych tylko odcieni tego albo owego przypadka, na jakie je musi rozróżniać Składnia.
Mianownik |Mąż |Żona |Serce
Wzór 1, mnoga. licz.
Mia. Narody
Pos. Narodów
Cel. Narodom
Bier. Narodów
Woł. O Narody!
Nar. Narodami
Miej. w Narodach
Przypadki Casus. [...] [Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego] „Co do oznaczania przypadków liczbami jestem zdania innego, aniżeli szanowny projektodawca. Wobec zmienionego w dziełach lingwistów porządku dawnego przypadków na inny, nie odpowiadający używanemu i w naszych gramatykach, oznaczanie przypadków liczbami byłoby mniéj dogodnym i nieraz dawać by mogło powody do nieporozumień. Dosyć tu przypomniéć porządek przypadków np. u Miklosicha, gdzie przyp. 1 = nom., 2 = voc., 3 = acc., 4 = gen., 5. = dat., 6 = instr., 7 = loc.; widoczna więc niezgodność z systemem dawnym, od przyp. 2-go do 5 włącznie. Niesłusznie téż byłoby oznaczać liczbą 8 łaciński ablativus, skoro przypadek ten (w łacinie) miejsca 8-go z rzędu nie zajmuje. Nazwy specyalne przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik,… odpowiadające łacińskim: nominativus, genetivus, dativus, … pod każdym względem od nich nie gorsze, zabezpieczają od niedokładności w oznaczaniu i od wszelkiego zamieszania, tym bardziéj, że u nas w nauczaniu szkolnym od paru dziesiątków lat przyjęte, żadnéj niedogodności w praktyce nie przedstawiają. (Obszerniéj o tym w Bibl. warsz. 1880 III, w Rozbiorze gram. Małeckiego str. 17 i 18). – Z oznaczaniem osób w czasowaniu liczbami (1, 2, 3) rzecz inna: pod tym względem jesteśmy i pozostajemy w zgodzie z odwiecznym systemem wszystkich języków” (s. 111)
Przypadki mają nawet swe nazwy osobne. Nazwy te są: 1. Mianownik. 2. Dopełniacz. 3. Celownik. 4. Biernik. 5. Wołacz. 6. Narzędnik. 7. Miejscownik. Nazw tych używać będziemy w odmianach rzeczowników.
M. ten
D. tego
C. temu
B. jak Dop. lub ja M.
N. tym
M. (w) tym
W. jak Mian.
Nazwy tych przypadków są: 1. mianownik; 2. dopełniacz; 3. celownik; 4. biernik; 5. wołacz; 6. narzędnik; 7. miejscownik.
Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.
Mian. ci nasi bracia, księża.
Dopełn. tych naszych braci, księży.
Celow. tym braciom, księżom.
Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.
Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.
Narzęd. braćmi, księżmi.
Miejscow. w braciach, księżach.
Mian. ci nasi bracia, księża.
Dopełn. tych naszych braci, księży.
Celow. tym braciom, księżom.
Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.
Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.
Narzęd. braćmi, księżmi.
Miejscow. w braciach, księżach.
Mian. ci nasi bracia, księża.
Dopełn. tych naszych braci, księży.
Celow. tym braciom, księżom.
Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.
Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.
Narzęd. braćmi, księżmi.
Miejscow. w braciach, księżach.
§ 96. Rzeczownik dziecię [...] w liczbie zaś mnogiej ma osnowę deklinacyjną skróconą dzieć- i odmianę taką samą, ja k rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę miękką (np. kość), to jest: M. dzieci, D. dzieci, C. dzieciom, B. i W. dzieci, N. dziećmi, Mc. w dzieciach.
W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].
Przypadek: mianownik (nominativus), dopełniacz (genetivus), celownik (dativus), biernik (accusativus), wołacz (vocativus), narzędnik (instrumentalis), miejscownik (locativus).
Nazwy przypadków: 1. Mianownik, 2. dopełniacz, 3. celownik, 4. biernik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miejscownik.
Nazwy przypadków [...]. Skrócenia M. D. C. B. W. N. Mc.
Mianownik, p. przypadki.
★Przypadki - formy imion i zaimków, wskazujące na ich funkcję znaczeniową w stosunku do innych wyrazów w zdaniu: 1. ★mianownik (★nominativus).
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja [...], casus nominativus — przypadek mianownik, genetivus — dopełniacz, dativus — celownik, accusativus — biernik, vocativus — wołacz, instrumentalis — narzędnik, localis — miescownik.