mianownik przypadek

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1817
• Mucz/1825
• Rew/1845
• Desz/1846
• Such/1849
• Morz/1857
• Gr/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Nie nazywámy tych przypadków po łacinie: nominativus, genetivus, dativus, accusativus, vocativus, ablativus, ani przełożonemi po polsku słownie: mianujący, dájący, oskárżający, wzywaiący, odbiérający, bo té nazwiska nie znaczą, co znaczyć powinny, nazwiémy jé: 1. mianownik, 2. dopełniacz, 3. célownik, 4. biérnik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miescownik, albo nazwiemy ié po imionach początkowych: piérwszy, drugi, trzeci, czwárty, piąty, szósty, siódmy.

I. Jeżeli złożony wyraz piérwszą má część przypádkowną, a nieprzypádkowną drugą, pierwszá się tylko przypádkuje, np. tén-li, on-że, jam-to, Pán-że-to [...], Arcy-biskup, Odro-wąs [...]. II. Jeżeli przypádkowne wyrazy, złożoné są z mianowników, czyli dwu pierwszych przypádków: natenczas oba się wyrazy przypádkują, np. Wiel-kanoc, Wielkiéj-nocy [...]. III. Jeżeli z wyrazów składájących się jedén jest z mianownika, drugi w innym przypádku położony; pierwszy się tylko przypádkuje, np. sztuka mięsa, sztuki-mięsa, sztuce-mięsa, etc. Bogu-mił, czarno-las, Bogu-miła, czarno-lasu.

Mamy więc siedm przypadków, następującemi nazwiskami oznaczonych: 1) mianownik, 2) dopełniacz, 3) celownik, 4) biernik, 5) wołacz, 6) narzędnik, 7) miejscownik.

[...] Imiona wsi i miast, jeżeli przy nich imiona pospolite miasto, wieś, kładziemy, stoją często w mianowniku, przy którym domyślamy się opuszczonego wyrazu zwany, zwana, zwane [...].

Gdy z zadziwieniem lub gniewem mianujemy rzecz, np. Ach! to przyszedł Jan! to prawdziwy rycerz, to bałamut! i wtedy 5ty przypadek jest niejako mianownikiem, jak np. to bałamut! to próżniak! to człowiek uczciwy!

I tak, kiedy człowiek mówił o sobie bezwzględnie, że jest: powiedział ja, kiedy chciał od siebie odróżnić nieodstępną swojego życia towarzyszkę lub kiedy zwracał jej uwagę, że do niej mówi: powiedział ty. I to były pierwsze skłońniki po gramatycznemu zwane, to jest same nazwy, u Kopczyńskiego mianowniki.

Uwaga II. Orzecznik rzeczowny stoi zwykle w narzędniku; niekiedy jednakże kładzie się w mianowniku i to wtedy, gdy wyraża przymiot lub stan przyrodzony, a zatem podmiotowi ciągle służący [...].

Jeżeli orzecznikiem jest czasownik lub przymiotnik dodaje mu się według potrzeby rzeczownik w jednym ze spadków zależnych*) t. j. w dopełniaczu, celowniku, bierniku, narzędniku i miejscowniku, a rzeczownik taki stojący w spadku zależnym nazywa się przedmiotem czyli objektem.

^{*Mianownik i wołacz nazywają się spadkami niezależnemi dla tego, że nie zawisły od żadnego wyrazu w zdaniu; inne spadki zowią się zależnemi dla tego, że zależą od czasowników, przymiotników i innych wyrazów.}

Gdyby chodziło o osobną techniczną nazwę przyp. Iszego, to jedynym odpowiednim jego znaczeniu wyrazem byłby Niezależnik. Nazwa Mianownik nic nie wypowiada. Jest to tylko czczy przekład czczéj łacińskiéj nazwy Nominativus.

[…] Daléj powstaje y w naszym języku z zesamogłoskowaniá spółgłoski j, co má miejsce w urábianiu mianownika liczby pojedyńczéj form zajimkowych przymiotników w rodz. męzkim […].

[...] Każdą formę rzeczownika oznaczającą jeden s tych siedmiu stosunków, nazywámy skłonnikiem; stąd wypływá, że w naszym języku jest siedem skłonników w każdéj liczbie, które to skłonniki s kś. Kopczyńskim nazywámy jak następuje, lecz w jinnym porządku: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Wołácz, 4. Miejscownik, 5. Dopełniácz, 6. Celownik, 7. Nárzędnik. Skłonniki te różniące się od siebie pospolicie swemi zakończeniami, które gramatyka łacińská wymieniá cáłkiem w jinnym porządku, nazwáł kś. Kopczyński w swej Gramatyce dlá Szkół Národowych przypádkami, skłánianie zaś samo przypadkowaniem [...].

Według J. Muczkowskiego, przypadki te nazywają się: 1-y Mianownik, 2-gi Dopełniacz, 3-ci Celownik, albo osobowy, 4-ty Biernik, 5-ty Wołacz, 6-ty Narzędnik, 7-my Miejscownik.

Jakie przypadki nazywają się bezwzględnemi, a jakie względnemi? Bezwzględnemi są mianownik i wołacz, bo one nie wyrażają żadnego względu,—: dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik.

Są w obiegu i polskie nazwy przypadków, przez Kopczyńskiego wymyślone, np. mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, wołacz itd. W niniejszej gramatyce zostały tylko niektóre z wyrazów tych zatrzymane, wszelako w inném jak dotąd znaczeniu, to jest w znaczeniu poszczególnych tylko odcieni tego albo owego przypadka, na jakie je musi rozróżniać Składnia.

Mianownik |Mąż |Żona |Serce

Wzór 1, mnoga. licz.

Mia. Narody

Pos. Narodów

Cel. Narodom

Bier. Narodów

Woł. O Narody!

Nar. Narodami

Miej. w Narodach

Przypadki Casus. [...] [Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego] „Co do oznaczania przypadków liczbami jestem zdania innego, aniżeli szanowny projektodawca. Wobec zmienionego w dziełach lingwistów porządku dawnego przypadków na inny, nie odpowiadający używanemu i w naszych gramatykach, oznaczanie przypadków liczbami byłoby mniéj dogodnym i nieraz dawać by mogło powody do nieporozumień. Dosyć tu przypomniéć porządek przypadków np. u Miklosicha, gdzie przyp. 1 = nom., 2 = voc., 3 = acc., 4 = gen., 5. = dat., 6 = instr., 7 = loc.; widoczna więc niezgodność z systemem dawnym, od przyp. 2-go do 5 włącznie. Niesłusznie téż byłoby oznaczać liczbą 8 łaciński ablativus, skoro przypadek ten (w łacinie) miejsca 8-go z rzędu nie zajmuje. Nazwy specyalne przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik,… odpowiadające łacińskim: nominativus, genetivus, dativus, … pod każdym względem od nich nie gorsze, zabezpieczają od niedokładności w oznaczaniu i od wszelkiego zamieszania, tym bardziéj, że u nas w nauczaniu szkolnym od paru dziesiątków lat przyjęte, żadnéj niedogodności w praktyce nie przedstawiają. (Obszerniéj o tym w Bibl. warsz. 1880 III, w Rozbiorze gram. Małeckiego str. 17 i 18). – Z oznaczaniem osób w czasowaniu liczbami (1, 2, 3) rzecz inna: pod tym względem jesteśmy i pozostajemy w zgodzie z odwiecznym systemem wszystkich języków” (s. 111)

Przypadki mają nawet swe nazwy osobne. Nazwy te są: 1. Mianownik. 2. Dopełniacz. 3. Celownik. 4. Biernik. 5. Wołacz. 6. Narzędnik. 7. Miejscownik. Nazw tych używać będziemy w odmianach rzeczowników.

M. ten

D. tego

C. temu

B. jak Dop. lub ja M.

N. tym

M. (w) tym

W. jak Mian.

Nazwy tych przypadków są: 1. mianownik; 2. dopełniacz; 3. celownik; 4. biernik; 5. wołacz; 6. narzędnik; 7. miejscownik.

Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.

Mian. ci nasi bracia, księża.

Dopełn. tych naszych braci, księży.

Celow. tym braciom, księżom.

Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.

Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.

Narzęd. braćmi, księżmi.

Miejscow. w braciach, księżach.

Mian. ci nasi bracia, księża.

Dopełn. tych naszych braci, księży.

Celow. tym braciom, księżom.

Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.

Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.

Narzęd. braćmi, księżmi.

Miejscow. w braciach, księżach.

Mian. ci nasi bracia, księża.

Dopełn. tych naszych braci, księży.

Celow. tym braciom, księżom.

Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.

Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.

Narzęd. braćmi, księżmi.

Miejscow. w braciach, księżach.

§ 96. Rzeczownik dziecię [...] w liczbie zaś mnogiej ma osnowę deklinacyjną skróconą dzieć- i odmianę taką samą, ja k rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę miękką (np. kość), to jest: M. dzieci, D. dzieci, C. dzieciom, B. i W. dzieci, N. dziećmi, Mc. w dzieciach.

Odmiana rzeczownika człowiek.

Liczba pojedyńcza.

M. człowiek

D. człowiek-a

C. człowiek-owi

B. człowiek-a

W. człowiek-a

N. człowieki-em

Mc. o człowiek-u

Mian., bier. i wołacz liczby pojedynczej są zawsze jednakowe.

W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].

Przypadek: mianownik (nominativus), dopełniacz (genetivus), celownik (dativus), biernik (accusativus), wołacz (vocativus), narzędnik (instrumentalis), miejscownik (locativus).

Nazwy przypadków: 1. Mianownik, 2. dopełniacz, 3. celownik, 4. biernik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miejscownik.

Nazwy przypadków [...]. Skrócenia M. D. C. B. W. N. Mc.

Mianownik nie rozstrzyga o dopełniaczu [...].

W zakresie deklinacyj ustaliła się w każdym języku pewna liczba przypadków, różniących się poczęści formą (głównie końcówkami), poczęści zaś nie formą, ale tylko znaczeniem. Mamy to i w dzisiejszym języku polskim np. forma pani jest wspólna kilku przypadkom, różniącym się tylko funkcją czyli znaczeniem: dopiero ze zdania możemy wywnioskować, czy pani jest mianownikiem, czy też innym przypadkiem (np. dopełniaczem lub celownikiem).

Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).

Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].

Rzeczowniki, należące do tej deklinacji, miały w okresie prapolskim formy [...] Liczba pojedyncza. M. wilkъ [...] W. *wilče [...] B. [...] D. [...] C. [....] N. [...] Ms. [...]

Mianownik, p. przypadki.

★Przypadki - formy imion i zaimków, wskazujące na ich funkcję znaczeniową w stosunku do innych wyrazów w zdaniu: 1. ★mianownik (★nominativus).

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja [...], casus nominativus — przypadek mianownik, genetivus — dopełniacz, dativus — celownik, accusativus — biernik, vocativus — wołacz, instrumentalis — narzędnik, localis — miescownik.