terminów gramatycznych online
czas zaprzeszły
Czas zaprzeszły (plusquamperfectum) tworzono w stpol. przez dodanie form cz. prze. od słowa posiłkowego być do formy na -ł danego czasownika, odmienianej przez liczby i rodzaje [...] albo przez dodanie osobowych form słowa posiłkowego w cz. prze. do form cz. prze. podstawowego czasownika [...]. Cz. zaprze. wyrażał albo czynność dawno minioną, albo wcześniejszą od innej czynności przeszłej [...]. Dziś można użyć cz. zaprze. [...] w celach stylistycznych, ale z jęz. mówionego wyszedł on zupełnie z użycia.
Cytaty
Tempora verborum. Czasy słow. Tempus praesens. Czas teraźniejszy. Tempus praeteritum imperfectum. Czas przeszły nie doskonały, czyli nie dokonany. T. praeteritum perfectum. Czas przeszły doskonały. T. praeteritum plusquam perfectum. Czas przeszły więcej jak doskonały, albo krocej, Czas za-przeszły. Tempus futurum. Czas przyszły.
Czas zaprzeszły I had had miałem był; i daléj jak czas przeszły niezłożóny dodając had.
Czas zaprzeszły I had been i t.d. czasując czas przeszły niezłożony słowa posiłkowégo, i dodając Imiesłów.
Czasów jest:
1) w trybie oznajmującym cztery, to jest: [czas] teraźniejszy (Praesens), np. znam; [czas] przeszły (Preteritum), np. znałem; [czas] zaprzeszły (Plusquamperfectum), np. znałem był, i [czas] przyszły (Futurum), np. będę znał albo znać będę i t. d.
Czas zaprzeszły formuje się zawsze z przeszłego i z słowa posiłkowego, np. znałem był, znałeś był, i t, d.
Zaprzeszły, plusquamperfectum.
Za Przeszły Czas. J'avois donné, dałem dawno.
Czas Zaprzeszły. Wyraża rzecz dwojako przeszłą; to jest nie tylko przeszłą względem siebie, lecz i względem drugiej także przeszłej; na przykład: Je m'étois levé, lorsque vous êtes venu chez moi; Jużem był wstał, gdyś przyszedł do mnie.
[Verbum tempora] Plusquam perfectum. [Słow czasy] Zaprzeszły.
Czas zaprzeszły wyraża czynność taką, która już wtedy była ukończona, kiedy nastąpiła inna czynność, już teraz skończona czyli przeszła; i dlatego téż, czas ten zaprzeszłym nazwano, np. Już byłem książkę oddał, gdyś po nią do mnie przysłał.
Czas przeszły niedokonany i czas zaprzeszły nazywają się też czasami względnymi, gdyż one się same nie używają, ale zawsze odnoszą się do czasu przeszłego dokonanego, czy wyraźnie położonego, czyli w myśli dopełnić się mającego.
Od czasu przeszłego formuje się czas zaprzeszły [...] dodając każdéj osobie według jéj rodzaju i liczby czas przeszły słowa posiłkowego był [...].
CZASOWANIE DWUOSOBOWNE SŁOWA Być [...] TRYB OZNA(J)MUJĄCY [...] Czas zaprzeszły było się niegdyś nieumiejętnym było byli tacy którzy się byli nie uczyli.
Czas zaprzeszły różni się od przeszłego tylko dawniéjszym bytem [...].
Słowa nieosobowe rzadko są używane w czasie zaprzeszłym […].
Do czasy przeszłego należy czas zaprzeszły, który wyraża, iż coś się piérwéj działo lub stało, nim co innego zaszło; np. Czytałem był książkę, zanim brat przyszedł.
Zamiast czasów zaprzeszłych kładziemy króciéj przeszłe; np. Gdy Leszek Biały Haliczanów, ziemię polską najéżdżających, pod Zawichostem poraził (był), od narodu na trzon zaproszonym został.
Czas [...] zaprzesz..
Trzy są główne czasy; teraźniejszy, przeszły i przyszły i dwa podrzędne, przeszły nieokreślny i zaprzeszły. Z tych dwa tylko pierwsze są nieskładane, inne tworzą się zapomocą słów posiłkowych.
Czas zaprzeszły 1. Formuje się dodając imiesłów czasu przeszłego do każdéj osoby czasu przeszłego słowa posiłkowego to have: I had consented, zezwoliłem był. Czas ten oznacza tę z dwóch przeszłych czynności, która poprzedziła drugą.
Czas zaprzeszły. I could (might) have had, mogłem był mieć, We could (might) have had, mogliśmy byli mieć. i t. d.
Stąd wynika, że gdy z pomiędzy dwóch czynności przeszłych, jedna wprzód się wykonywa niż druga, natenczas piérwsza z nich w polskim języku dostatecznie wyraża się czasem przeszłym dokonanym. W innych językach jest na to oddzielna słów forma, zwana czasem zaprzeszłym.
Czasy zaprzeszłe w języku naszym mają swoje osobne i własne znaczenie; znajdują się nie tylko u nas, ale także i w innych językach słowiańskich i mają swój początek w języku starosłowiańskim [...], np. byłbym go odwiedził, gdybym był wiedział że był słaby i t. d.
Za tym nieustannym chwil przepływem, za tym strumieniem biegnącego czasu, jest cichy zbiorownik dawniéj ubiegłego, w wiecznym spoczynku zostające łożysko, tak zwany czas zaprzeszły, który właściwiéj jest nazwać dawnym. Ten zdaje się być najpóźniejszym wyrobem słowa, bo téż myśl badawcza dopiéro po tamtych, jakby w jednéj wiązce razem będących, zapuściła się w głębie dawnych zabytków przeszłości.
Czas dawny .... Czas zaprzeszły.
Może się także zdarzyć, że czynność jaká przeszłá odbyła się bardzo dáwno lub już przed jinną czynnością także przeszłą; formę słowa oznaczającą takową czynność przeszłą nazywámy czasem zaprzeszłym, który może być niedokonanym lub dokonanym […].
Czasów podrzędnych jest dwa: 1. Zaprzeszły, który pokazuje, że z dwóch odbytych już czynności jedna wprzód jeszcze od drugiéj skończoną była.
[…] Czas zaprzeszły wyraża, iż z dwóch czynności (stanów) uskutecznionych, jedna wprzód się skończyła, niż druga. Ten czas wyrażamy przez czas przeszły ze słowem był, a, o, byli, ły […].
Oprócz tych czasów mamy jeszcze czas zaprzeszły, np. kochałem był, kochałam była, kochałom było; czyniliśmy byli, czyniłyśmy były; pisał był, pisała była, pisało było.
Czas zaprzeszły oznacza czynność, która się dawniéj odbyła lub odbywała, aniżeli się druga czynność zaczęła, która obecnie także już jest przeszłą, np. pisałem był, czytałem był, kupiłem był itd.
Czas Tempus. Orzekając, najlepiéj opuszczać wyraz czas, więc zatem zamiast czas teraźniejszy mówić Teraźniejszy, Teraźniejszość i t. d. [Ter. Przech. Przesz. Przysz. Zaprzesz.].
Oprócz tych trzech czasów, możemy wyrazić jeszcze tak zwany czas zaprzeszły, wyrażający czynność jeszcze dawniejszą od przeszłéj; np.: Lew zjadł był wołu; strach dokoła powstał niezmierny, bo wół był mierny (Kras.) w przykładzie tym, forma: zjadł był jest właśnie owym czasem zaprzeszłym, gdyż wyraża istotnie czynność wcześniej odbytą aniżeli tamte drugie, także już przeszłe czynności (powstał,— był wierny). Ale czasu tego rzadko używamy; zwykle zastępujemy go czasem przeszłym.
Czas zaprzeszły: { a) niedokon: mówiłem był b) częstotl: mawiałem był (bywało mawiałem) dokon: zmówiłem był.
Stosownie do tego, w jakim czasie odbywa się czynność wyrażona słowem, rozróżniamy odpowiednie formy czasowe, a mianowicie w dzisiejszej polszczyźnie mamy: czas teraźniejszy, przeszły, zaprzeszły (o ile czynność odbyła się przed inną przeszłą) i czas przyszły.
Czas zaprzeszły jest formą opisową, złożoną z czasu przeszłego i z imiesłowu przeszłego na ł słowa posiłkowego; np. zaniosłem był.
Czas zaprzeszły (tempo pretérito mais que perfeito) oznacza taką czynność przeszłą, która się odbyła przed inną, także przeszłą czynnością.
Czasowniki, oznaczające czynność przeszłą, która się odbyła przed inną czynnością przeszłą, położone są w czasie zaprzeszłym.
Czas teraźniejszy, przyszły, przeszły i zaprzeszły.
Strona czynna. Tryb orzekający. Czas teraźniejszy: [...] Czas zaprzeszły: l pisał-em -am -om był-a-o, 2 pisałeś -aś -oś był-a-o [...]
Tryb oznajmujący
(Modo indicativo)
Czas teraźniejszy (Presente) [...]
Czas przeszły niedokonany (Imperfeito) || Czas zaprzeszły (Preterito mais que perfeito)
★Czas (tempus) forma czasownika, wyrażająca stosunek chwili czynności do chwili mówienia lub do chwili innej czynności. Ze względu na stosunek czynności do chwili mówienia rozróżniamy czas: ★teraźniejszy (praesens); ★przeszły (praeteritum): a) niedokonany (imperfectum), b) dokonany (perfectum), c) nieokreślony (aoristus), d) ★zaprzeszły (plusquamperfectum).
Formy czasu zaprzeszłego wychodzą w nowej polszczyźnie z użycia; uznaczają one czynność (stan), która odbyła się bardzo dawno lub przed inną czynnością przeszłą.
Forma czasu zaprzeszłego składa się z osobowej formy czasu przeszłego oraz z dawnego imiesłowu przeszłego (równego 3 os. czasu przeszłego) słowa być odnośnego rodzaju.
Formy czasu zaprzeszłego są w dzisiejszej polszczyźnie bardzo rzadkie i zawsze można je zastąpić formami czasu przeszłego. Stąd wniosek, że we współczesnym poczuciu językowym odrębność znaczeniowa form czasu zaprzeszłego zatarła się. Niekiedy forma czasu zaprzeszłego nazywa wydarzenie, które rozegrało się w przeszłości przed innym wydarzeniem.