Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zdanie pojedyncze
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: pojedyncze, pojedyncze zdanie, pojedyńcze zdanie, zdania pojedyncze, zdania pojedyńcze, zdanie pojedyńcze
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)
EJO 1999, 682 Definicja współczesna

Zdanie pojedyncze (proste). Konstrukcja zawierające jedno orzeczenie.

Cytaty

Mucz/1825, s. 176 Definicja

Zdania są albo pojedyńcze, t.j. istotne tylko wyrazy w sobie zawierające [...]; albo złożone, t.j. prócz istotnych, poboczne wyrazy zawierające [...].

Rew/1845, s. 56

Po takiém odróżnienia zdań głównych i podrzędnych, winienem dodać, że tak piérwsze jak i drugie może być rozszérzone lub skrócone. Im więcéj dodamy zdań do głównego i podrzędnego, tém bardziéj ogólne zamienimy na [zdanie] pojedyncze (jednostkowe).

Such/1849, s. 189 Definicja

Pod względem składu bywają zdania: 1. Pojedyncze, mające tylko jeden podmiot i jedno orzeczenie.

Kurh/1852, s. 9 Definicja

Różne rodzaje zdań. Zdania być mogą pojedyńcze (npocтыя), złożone (сложныя), tudzież główne (главныя), przydane (придаточныя) i nawiasowe (вводныя). 2. Zdanie zowie się pojedyńczem czyli niezłożoném, gdy jeden tylko ma w sobie przedmiot i jeden należący do niego opowiednik. Np. Róża kwitnie. Gdy zaś w zdaniu będzie kilka części jednakowej natury, to jest kilka przedmiotów, lub opowiedników, albo leż kilka do tegoż samego wyrazu należących określeń lub dopełnień, zowie się złożoném. Np. Róże i lilije rozkwitły.

Morz/1857, s. 288

Najkrótszym narysem myśli jest zdanie pojedyncze, niby pojedyncza zgłoska jéj wyrazu. Więcéj takich zdań powiązanych ze sobą w jedność zdania złożonego, jest jakoby syllaba myśli (…).

Morz/1857, s. 320 Definicja

Zdanie jest pojedyncze, kiedy przedstawia jednę sprawę, to jest, kiedy działki jego są pojedynczemi, np.: człowiek żywi się, a złożoném jest, kiedy działki są złożone, np.: człowiek żyw i się i rośnie, — człowiek i zwierzę żywią się, albo kiedy w sprawomienniku lub innych działkach znajduje się wzięty na określenie czasownik sprawomianu, przez który przybywa do zdania inna podrzędna sprawa (…).

SWil/1861, cz. II, s. 2185

Zdanie, a, lm. a, n. [...] 3) = gram. myśl słowami oddana. Zdanie gołe; zawierające w sobie tylko podmiot i orzecznik bez określników. Zdanie pojedyńcze; zawierające tylko jeden podmiot i jeden orzecznik. Zdanie rozszerzone; główne, wyjaśnione przez podrzędne. Zdanie określające; takie, które służy do bliższego określenia podmiotu, orzecznika lub określnika. Zdanie dopełniające; które dopełnia myśli. Zdanie nawiasowe; takie, które często się umieszcza w nawiasie i bez nadwerężenia myśli może być opuszczoném. Zdanie ściągnione, v. złożone; takie, w którém dwie lub więcéj części jednakowéj przyrody łącznikiem v. spójnikiem są związane np. Słońce oświeca i ogrzewa ziemię. Zdanie opowiadające; zawierające w sobie opowiadanie. Zdanie pytające; zawierające w sobie zapytanie. Zdanie rozkazujące; zawierające w sobie rozkaz. Zdane przecinkowe; ret. przecinek, zdanie odgradzające się przecinkiem. Zdanie przecinkowe niemal o połowę od średnikowego powinno być krótsze. Zdanie średnikowe, ret. ob. Średnik. Długość zdania średnikowego mniéj więcéj odpowiadać powinna długości najdłuższego wiersza w poezji [...].

Łaz/1861, s. 221

Zdanie gołe i rozszerzone w przeciwstronności swéj do zdania złożonego, nazywa się pojedyńczem.

Łaz/1861, s. 322

[...] Ściąganie zdań i różnica zdania pojedynczego, wieloczęściowego i złożonego. [...] Zdania równorzędne, mające jednę lub więcéj części zdania spólnych, można w ten sposób ściągnąć, że owa część spólna tylko raz się kładzie, np. Cudze ręce (są) lekkie, ale (cudze ręce są) niespore [...].

Gr/1861, s. 13, 14 (13-14) Definicja

UWAGA. Po czém poznajemy zdanie pojedyńcze? Po tém, że ma tylko jeden podmiot, jeden orzecznik, jeden przydatek, jeden przedmiot bliższy czyli biernik od orzecznika zależny, jeden celownik i t. d.; krócéj mówiąc, poznajemy zdanie pojedyńcze po tém, że ma tylko po jednym wyrazie z każdego stósunku.

Mał/1863, s. 264

Nauka o zdaniu pojedyńczem.

Mał/1863, s. 272 Definicja

§. 595. Połączenie zdania głównego z jedném lub kilku podrzędnemi nazywamy zdaniem złożoném (zusammengesetzter Satz).

Przeciwnie nazywa się pojedyńczém (einfacher Satz) takie zdanie, które się składa z jednego tylko zdania, bez żadnego pobocznego.

Czep/1871–1872, s. 87 Definicja

[…] Zdanie pojedyńcze jest takie, które nie ma przy sobie pobocznego.

Lerc/1877, s. 81 Definicja

Zdanie składające się z zdania głównego i z jednego lub kilku zdań podrzędnych, nazywamy zdaniem złożonem; przeciwnie to zdanie, które się tylko z jednego zdania składa, nazywamy zdaniem pojedynczem.

Mał/1879, t. II, s. 355 Definicja

Połączenie zdania głównego z jedném lub kilku podrzędnymi nazywamy zdaniem ZŁOŻONÉM (zusammengesetzter Satz). Przeciwnie nazywa się pojedyńczém (einfacher Satz) takie zdanie, które się składa z jednego tylko zdania, bez żadnego pobocznego.

Jes/1886, s. 7 Definicja

Zdanie takie, w którem jest jeden tylko podmiot i jedno orzeczenie nazywa się także zdaniem pojedyńczém. Jakże więc inaczéj nazywają się zdania nierozwinięte i rozwinięte? (Zdaniami pojedyńczemi).

Kras/1897, s. 10 Definicja

Co do treści (zawartości) dzielą się zdania naprzód na zdania pojedyńcze i zdania złożone. § 10. Zdanie pojedyncze zawiera jednę tylko myśl, a formalnie jeden łącznik.

Kr/1917, s. 199

I. ZDANIE POJEDYŃCZE.

Kon/1920, s. 72

I. Zdanie pojedyncze.

§ 135. Myśl, wypowiedziana słowami, zowie się zdaniem. Nauka o zdaniach nazywa się składnią. W każdem zdaniu zupełnem znajduje się podmiot i orzeczenie.

Kon/1920, s. 85 Definicja

Zdanie, składające, się najmniej z jednego zdania głównego i jednego pobocznego, nazywa się zdaniem złożonem.

Zdanie pojedyncze składa się z jednego tylko zdania głównego, bez żadnego pobocznego.

PolTerm/1921, s. 91

Zdanie oznajmujące, wykrzyknikowe i pytające. Zdanie pojedyncze i złożone. Zdanie nierozwinięte i rozwinięte.

Gaert/1927, s. 94

Pojedyncze, p. zdanie III.

Gaert/1927, s. 108 Definicja

III. Zdania ze względu na budowę: A. ★pojedyncze (proste): a) zupełne: 1) ★nierozwinięte, np. rzemieślnik pracuje. 2) ★rozwinięte, np. pilny rzemieślnik pracuje ciężko. b) ★niezupełne wskutek elipsy (= wyrzutni) członu. 1) ★bezpodmiotowe, np. grzmi. 2) ★równoważniki zdań, np. Pożar! Tak!.

Kl/1939, s. 141 Definicja

Zdaniem pojedynczym nazywamy to, które zawiera tylko jedno orzeczenie.

Dor/1958–1969, t. X, s. 956

Zdanie [...] 2. «wypowiedzenie, zespół wyrazów wykazujących gramatyczną od siebie zależność, w którym występuje forma osobowa orzeczenia» [...].∆jęz. Zdanie proste, rozwinięte, zdanie pojedyncze, złożone (współrzędnie, podrzędnie), zdanie poboczne (celowe, skutkowe, przyczynowe itp.). Zdanie oznajmujące, pytające, warunkowe. Zdanie bezpodmiotowe. Równoważnik zdania.

Kor/1961, s. 54

Wszystkie działy szeroko rozbudowane posiada jednak dopiero gramatyka J. Muczkowskiego [...].

Propositio descriptiva — zdanie opowiadające [...], simplex — pojedyncze, gołe (wyd. 2), complexa — złożone, rozwinięte; subiectum — podmiot, praedicatum — predykat, orzeczenie (wyd. 2), copula — łącznik, wyraz określający [...].

Powiązane terminy