terminów gramatycznych online
tryb warunkowy
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Czasowanie: Bor/1830
- Czasowanie. Zaimek osobisty. Osobowanie. Liczbowanie. Rodzajowanie. Trybowanie: Czep/1871–1872
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Słowie: Malin/1869
- O słowie: Ryk/1850
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Pisownia: Król/1907
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Składnia: Mał/1879
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
- Słownik, tom IX (T-Wyf): Dor/1958–1969
- Słowo: Br/1848
- Słowo (Verbum): SkorM/1828
- Słówko o układzie tego dzieła: Bor/1830
- Wstęp. O zdaniu w ogólności: Kras/1897
- Wyrazy złożone: Uchw.AU/1891
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Zob. tryb przypuszczający
Cytaty
Tryb warunkowy wyraża, iż czynność jaka pod pewnym tylko warunkiem miejsce by mieć mogła.
295 Prawidło. Pięć jest Trybów (modus), to jest : Wskazujący (Indicativus), Przemagający (Potentialis), Rozkazujący (Imperativ:), Proszący (Precativ:). i Warunkowy (Conditionalis).
TRYB WARUNKOWY Znaczy iż byłoby lub stałoby się co pod jakim warunkiem. Czas Przeszły lub Przyszły. Z Twierdzeniem r. m. Byłbym znany, nym.
Znałbym, i t. d., Znałbyś, i t. d. [...]Tryb Warunkowy tę ma własność: 1e, iż u końca ma spojnik by z przyrostkami słowowemi: 2e, nie jest rządzonym od innych wyrazów: 3e, daje się czasować z Pytaniem.
Uważałem nadto, iż prócz czterech Trybów dotąd wyrażanych, Bezokolicznego, Oznajmującego, Rozkazującego i Łączącego, są jeszcze w mowie naszej, Warunkowy i Życzący, a co dowiodłem w Przypiskach.
Tryb warunkowy, który wyraża działanie warunkowo, to jest kiedy mówimy że działanie jakie byłoby pod warunkiem [...].
Sześć jest trybów w języku angielskim: bezokoliczny, oznajmujący, rozkazujący, łączący, możebny i warunkowy.
TRYB WARUNKOWY. Czas teraźniejszy. I would have, miałbym, chciałbym mieć. Thou wouldst have, miałbyś [...].
Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.
Tryb, u, lm. y, m. (z niem.) [...]. 2) = gram. in. Sposób; odcień sądu wyrażany końcowemi odmianami słów (czasowników) lub dodanemi do nich wyrazami; = oznajmujący, gdy mówimy tylko, że coś było, jest lub będzie, np. upadł, chodzi, zniszczy; = rozkazujący, gdy wymagamy po kim aby co, uczynił po czém aby się stało wedle naszéj chęci, np. rób', uderzmy, niech zginie; = bezokoliczny, gdy oznaczamy bytność, czynność sposobem oderwanym, bez względu na żadne okoliczności, np. być, robić, stuknąć; = życzący, [tryb] warunkowy, łączący, w języku naszym nie mają własnych kształtów w zakończeniu słów, lecz urabiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie, np. zrobiłbym gdyby, prosiłem ażeby przyszedł, bodajeś przepadł! i t. p. [...].
Warunkowy, (v. Warunkowny), a, e, p. [...] gram. Tryb warunkowy; w języku polskim nie ma osobnego zakończenia, a wyraża się trybem oznajmującym ze spójnikami, ob. Tryb.
Podobnie orzecznik rzeczowny i przymiotny nie wyraża sam przez się różnicy trybu; bo w przykładzie: Ty dobry, nie można wyrazić różnicy trybu oznajmującego, życzącego, warunkowego, rozkazującego. Abyśmy więc mogli wyrazić różnicę trybu, dodajemy orzecznikowi łącznik być i mówimy: Jesteś doby; abyś był dobry; obyś był dobry; byłbyś dobry; bądź dobry.
O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].
[...] Tryb warunkowy różni się co do swego zewnętrznego składu od trybu życzącego o tyle, że się obyć może bez spójnika, a w takim razie w czasie teraźniejszym przyczepiá aorist ty do jimiesłowu mającego się spájać słowa, w czasie zaś przeszłym do jimiesłowu posiłkującego był. Tu jeszcze náleży nadmienić, że formy trybu warunkowego nie oznaczają bynajmniéj warunku, który się wyráżá formą trybu życzącego, zwykle ze spójnikiem warunkowym gdy, lecz jedynie czynność nastąpić mogącą po spełnieniu się pewnego warunku [...].
[…] Tu słowo siedziałby, oznacza, iż podmiot byłby w stanie siedzenia, gdyby coś innego zaszło, to jest pod pewnym warunkiem; taki sposób wyrażenia nazywamy trybem warunkowym, czyli zawarowanym.
TRYB WARUNKOWY cz. PRZYPUSZCZAJĄCY wyraża w ogóle taki stósunek między podmiotem a czynnością mu przypisaną, że sferą téj czynności jest tylko sama możliwość, wyobraźnia, przypuszczenie, - ale nie rzeczywistość. Jeżeli np. mówię: gdybym był poetą, napisałbym poemat, to daję do rozumienia, że napisanie poematu, o ile ono mnie dotyczy, rzeczywistéj bytności nie ma, i że zależy od okoliczności, któréj rzeczywistość także jest zgoła niepewna. Gdyby bowiem była pewna, mie mówiłbym: gdybym był poetą, ale: jestem poeta - więc napiszę poemat.
Według też tego, do którego właśnie drugiego trybu ten Warunkowy najwięcéj w danych razach znaczeniem swojém się zbliża, możemy w nim rozróżniać owe trzy (już nam z §. 227 wiadome) główne jego rodzaje: właściwy tryb warunkowy (w ściślejszym sensie) — odcień jego życzący — i wreszcie zamiarowy.
§. 740. Właściwy tryb Warunkowy (Conditionalis) wyraża w ogóle po swojemu to wszystko, coby bezwarunkowo (jako pewna rzeczywistość) musiało by wypowiedziane przez tryb Oznajmujący.
Tryb warunkowy oznacza warunek, zależność jednego słowa od drugiego,, np. czytałabym, gdybyście słuchały.
Conditionalis Warunkowy, Tryb W–, –ość.
Conditionalis Warunkowy, Tryb W–, –ość.
Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].
Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].
Warunkowy, albo Tryb warunkowy Conditionalis [War.].
Zestawiwszy dwa wyrazy: kupiłem i kupiłbym, widzimy dwie formy jednego słowa, dwa sposoby wyrażenia, dwa tryby. Pierwszy nazywa się trybem oznajmującym, bo wyraża, oznajmia czynność rzeczywistą; drugi nazywa się trybem warunkowym, bo wyraża czynność warunkową, która zależy od okoliczności, warunków.
Въ польскихъ и русскихъ глаголахъ для выраженія наклоненія сослагательнаго или условнаго, trybu życzącego, lub warunkowego, ynoтребляемаго въ иностранныхъ языкахъ прибавляются союзы: by, aby, oby, jeśliby (чтобы, еслибы, когдабы и т. п.), къ прошедшему времени; напр. kochałby, любилъбы: aby kochał, чтобы любилъ; aby kochali, чтобы любили; jeśliby kochali, ислибы любили.
Zabytek starego aorystu by pisać należy razem: 1) w wyrazach aby, oby, żeby, gdyby, chociażby i t. p. 2) jako cząstkę składową t. z. trybu warunkowego: chciałbym, jabym chciał, radzibyśmy, człowiekby sobie odpoczął i t. p. Osobno pisze się by tylko wtedy, jeżeli zaczyna zdanie, n. p. by poznać kraj.
Tryb warunkowy, za pomocą którego wypowiadamy czynność nie istniejącą w rzeczywistości, lecz pomyślaną, jako możliwą lub niemożliwą przy pewnych warunkach; np. skończyłbym pracę, gdybym miał więcej czasu.
Tryb warunkowy wyraża czynność pomyślaną, niezależnie od tego, czy ona w rzeczywistości istnieje lub nie; to też formy tego trybu, oprócz czynności właściwie warunkowej, wyrażać mogą inne jeszcze względy; mianowicie: życzenie, cel lub zamiar, ustępstwo i t. p.
W ogóle życzenie wyraża się trybem warunkowym, a rozkaz trybem rozkazującym, jakkolwiek może być na odwrót. Tryb warunkowy może bowiem wyrażać rozkaz złagodzony [...], a tryb rozkazujący - usilne życzenie [...].
[…] Tryb warunkowy (przypuszczający) wyraża twierdzenie osoby mówiącej o możebności orzeczenia albo też zaprzeczenie tej możebności.
[…] Tryb warunkowy dzieli się na trzy główne odcienie (sposoby:) 1) Sposób warunkowy w ściślejszym znaczeniu (modus conditionalis) przedstawia czynność lub stan, wyrażony orzeczeniem, jako możebny w pewnych okolicznościach, tj. jako zależny od spełnienia pewnego warunku [...]. 2) Sposób możebności (modus potentialis) wyraża: a) przypuszczenie o możliwości czynności lub stanu, oznaczonego orzeczeniem, bezwzględnie, tj. niezależnie od jakiegokolwiek warunku. Ten sposób używa się najczęściej od słowa posiłkowego trybu móc, a w pytaniach, wyrażających zdziwienie, od słowa posiłkowego trybu mieć w połączeniu z bezokolicznikiem [...] b) Sposób możebności może również wyrażać sąd o rzeczywistości orzeczenia, wyrażony nie bezwzględnie, lecz z pewną ostrożnością, zwłaszcza od słów, oznaczających mniemać, sądzić itp., oraz rzeczywistą prośbę, żądanie itp., wyrażone skromnie [...] w 1. osobie [...]. 3) Sposób życzący (modus optativus) wyraża czynność lub stan pożądany dla osoby mówiącej, bez względu na to, czy życzenie może być urzeczywistnione, czy nie.
Tryb, u, lm. y [...] gram.: T. słowa, czasownika = postać konjugacyjna, wyrażająca pewien stosunek czynności do rzeczywistości: T. oznajmujący, warunkowy, rozkazujący. T. bezokoliczny, infinitivus, oznajmujący, indicativus, rozkazujący imperativus modus. Kopcz.
Warunkowy [...] Gram.: Tryb W. ( = łączący, idealny, przypuszczający).
Przyrostek by pisze się razem na końcu spójników i trybu warunkowego po imiesłowie przeszłym na ł, ła, ło lub na końcu innego wyrazu w tym zdaniu przed orzeczeniem warunkowym: aby, ażeby, gdyby, wiedziałbyś, jużbym zrobił, mybyśmy chcieli itp.
„Pisałbym" jest tryb warunkowy (modo condicional), bo powiada, że coś mogłoby się dziać, ale jest niepewne, możliwe tylko.
Tryb warunkowy (modo condicional) tworzy się przez dodanie do bezokolicznika następujących zakończeń:
w 1. os. pojed. ia | w 1. os. mn. iamos, [...].
Tryb warunkowy, za pomocą którego wyrażamy czynność przypuszczalną, a więc nie rzeczywistą, lecz tylko możliwą, lub niemożliwą w pewnych warunkach; np. skończyłbym pracę, gdybym miał więcej czasu; prosiłbyś, zanieślibyście.
Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.
Czas teraźniejszy trybu warunkowego tworzą formy złożone z imiesłowu przeszłego na ł danego słowa i odmiany: bym, byś, by, byśmy, byście, by, np. siedziałbym, uczyłbyś się, zdążylibyście, nigdybym się tego nie spodziewał itp.
§ 101. Tryby. [...]
III) Stanisław wziąłby książkę do ręki i uczyłby się zadanej lekcji, gdyby nie był chory. [...]
III) Powiadamy, że coś mogłoby się dziać, ale jest niepewne, możliwe tylko ― tryb warunkowy.
To samo odnosi się oczywiście i do trybu warunkowego.
Po roku 1401 już nie ukazuje się żadna z takich form w zabytkach z wyjątkiem: bych, by, by, bychom, byście, bychą, bychwa, bysta, form służących do tworzenia trybu warunkowego, a będących z pochodzenia formami aorystycznemi.
Tryb warunkowy. § 94. Od najdawniejszych czasów w polszczyźnie ukazuje się forma ogólnosłowiańska t. j. złożona z imiesłowu na -ł i z formy aorystu słowa być. Śladów pierwotniejszej może formacji, w którejby zam. aorystu występował conditionalis, jak w stsł., niema w polszczyźnie. System odmiany staropolskiej był następujący [...].
W każdej odmianie mamy pięć trybów— modos:
Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się).
Condicional — [tryb] warunkowy, którym powiadamy, że coś mogło się dziać, ale jest niepewne, zależne od pewnego warunku: estudaria (uczyłbym się).
Tryb warunkowy (Modo Condicional)
Czas niedokonny (Imperfeito) [...].
§ 348. Formy czasownikowe służą także do tworzenia spójników. Forma by nie jest właściwym spójnikiem, gdyż zawsze ma ona swą funkcję właściwą, jako cecha trybu warunkowego, ale stawiamy ją zawsze na początku zdania, i przez to otrzymuje ona jakby poboczną funkcję spójnikową: proszę, by przyszedł; [...].
§ 368. Tryby według dawnych gramatyków greckich wyrażają „dyspozycje" czyli nastroje. [...] Barwę trybowi, nazywanemu dziś [trybem] warunkowym, nadaje uczucie wahania, niepewności; to odróżnia jego znaczenie od znaczenia trybu oznajmującego: Chciałbym bardzo, cóż kiedy mam trudności nowe Mick. P. T.; gdyby nie wahanie, możnaby powiedzieć: chcę bardzo.
W BZ. trafia się także forma by nie dla oznaczenia trybu warunkowego, lecz w znaczeniu czasu przeszłego, czyli zam. dzisiejszego 'był', 'była': wtchnął w oblicze jego, a by uczynion człowiek — et factus est homo Gen. 2, 7 [...].
Tryb warunkowy.
§ 605. W języku polskim niema wcale śladów formowania trybu warunkowego za pomocą form zachowanych w języku stsł. bimь, bi i t. d.
Warunkowy tryb, p. czasowniki II 3.
Warunkowy [...] ∆Tryb warunkowy in. tryb przypuszczający «tryb wyrażający czynność mogącą się odbyć pod pewnym warunkiem; składa się z imiesłowu czasu przeszłego, partykuły by oraz końcówek osobowych».
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Flexio — fleksyja: casus — skłonnik (1879), genus — strona, verbum reflexivum — czasownik zwrotny, modus coniunctivus — przypuszczający, idealny, warunkowy, infinitivus — bezokolicznik (1879), participium praesentis — imiesłów współczesny, praeteriti — zaprzeszły.
Powiązane terminy
- *coniunctivus
- sposób złączający (coniunctivus)
- tryb drugi
- tryb idealny
- tryb podrzędny
- tryb przypuszczający
- tryb zawarowany
- conditional (mood)
- Conditionalis
- Conjunctiv
- modo condicional
- modus conditionalis
- modus coniunctivus
- modus hypotheticus
- Subjunctivus
- условное наклонение
- cząstka skladowa (partykula)
- odcień (forma czasownika)
- orzeczenie warunkowe
- rodzaj życzący trybu warunkowego
- tryb warunkowy celowy
- tryb warunkowy czasu minionego
- tryb warunkowy czasu teraźniejszego
- tryb warunkowy mininiony
- tryb warunkowy miniony dokonany
- tryb warunkowy przyszły wątpliwy w teraźniejszości
- tryb warunkowy współczesny
- tryb warunkowy współczesny częstotliwy
- tryb warunkowy współczesny dokonany
- tryb warunkowy współczesny niedokonany
- tryb warunkowy zamiarowy