czas zaprzeszły

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mon/1780
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Marc/1833
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Kr/1897
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Kor/1961

Czas zaprzeszły formuje się zawsze z przeszłego i z słowa posiłkowego, np. znałem był, znałeś był, i t, d.

Czas Zaprzeszły. Wyraża rzecz dwojako przeszłą; to jest nie tylko przeszłą względem siebie, lecz i względem drugiej także przeszłej; na przykład: Je m'étois levé, lorsque vous êtes venu chez moi; Jużem był wstał, gdyś przyszedł do mnie.

Ciągnienie albo dokonanie zdarzenia lub sprawy, zaczętej przed okolicznością inną, która się już działa, albo już być przestała: czyli jeden czas przeszły, bądź dokonany, bądź niedokonany przed drugim przeszłym, wyrażamy niekiedy przez dodanie wyrazu był dla wszystkich osób liczby pojedyńczej czasu przeszłego; wyrazu zaś byli dla wszystkich osób liczby mnogiej tegoż czasu: np. napisałem był, napisałeś był, napisał był, napisaliśmy byli, napisaliście byli, napisali byli. Czas takowy zaprzeszłym zowiemy, który będzie dokonanym lub niedokonanym podług gatunku słowa. [...] Częściej jednak ten czas wyrażamy bez dodatku był byli: schodząc się bowiem z sobą dwie myśli, wydadzą łatwo tę w czasach różnicę, który z nich stał się przed drugim.

Czasy przeszłe mogą być określone przez [...] czasy przeszłe takie, które się działały lub ziściły przez tamtemi: np. Przyszedł już był do majątku, lecz go nie użył. Wyrażamy je przez czasy zaprzeszłemi zwane.

Czas zaprzeszły wyraża czynność taką, która już wtedy była ukończona, kiedy nastąpiła inna czynność, już teraz skończona czyli przeszła; i dlatego téż, czas ten zaprzeszłym nazwano, np. Już byłem książkę oddał, gdyś po nią do mnie przysłał.

Do czasy przeszłego należy czas zaprzeszły, który wyraża, iż coś się piérwéj działo lub stało, nim co innego zaszło; np. Czytałem był książkę, zanim brat przyszedł.

Czas zaprzeszły 1. Formuje się dodając imiesłów czasu przeszłego do każdéj osoby czasu przeszłego słowa posiłkowego to have: I had consented, zezwoliłem był. Czas ten oznacza tę z dwóch przeszłych czynności, która poprzedziła drugą.

Za tym nieustannym chwil przepływem, za tym strumieniem biegnącego czasu, jest cichy zbiorownik dawniéj ubiegłego, w wiecznym spoczynku zostające łożysko, tak zwany czas zaprzeszły, który właściwiéj jest nazwać dawnym. Ten zdaje się być najpóźniejszym wyrobem słowa, bo téż myśl badawcza dopiéro po tamtych, jakby w jednéj wiązce razem będących, zapuściła się w głębie dawnych zabytków przeszłości.

§. 726. Czas zaprzeszły wyraża w języku polskim czynność dawno minioną, t. j. taką czynność, która była ukończona już w chwili, kiedy się poczynała inna czynność, obecnie także już przeszła. np. Lew zjadł był woła.

Może się także zdarzyć, że czynność jaká przeszłá odbyła się bardzo dáwno lub już przed jinną czynnością także przeszłą; formę słowa oznaczającą takową czynność przeszłą nazywámy czasem zaprzeszłym, który może być niedokonanym lub dokonanym […].

Czasów podrzędnych jest dwa: 1. Zaprzeszły, który pokazuje, że z dwóch odbytych już czynności jedna wprzód jeszcze od drugiéj skończoną była.

[…] Czas zaprzeszły wyraża, iż z dwóch czynności (stanów) uskutecznionych, jedna wprzód się skończyła, niż druga. Ten czas wyrażamy przez czas przeszły ze słowem był, a, o, byli, ły […].

Oprócz tych czasów mamy jeszcze czas zaprzeszły, np. kochałem był, kochałam była, kochałom było; czyniliśmy byli, czyniłyśmy były; pisał był, pisała była, pisało było.

Czas zaprzeszły oznacza czynność, która się dawniéj odbyła lub odbywała, aniżeli się druga czynność zaczęła, która obecnie także już jest przeszłą, np. pisałem był, czytałem był, kupiłem był itd.

Czas dzielimy, jak wiadomo, na teraźniejszy, przeszły i przyszły, wedle tego, czy zdarzenie, o którém mówię, odbywa się w téj chwili, kiedy o niém mówię; czy już się przedtém odbyło, czy też ma dopiero nastąpić. [...] Posiada zatem język polski w ogóle cztéry gramatyczne czasy (tempora) na oddanie tych wszystkich względów: [...]

1. CZAS ZAPRZESZŁY (plusquamperfectum), np. czyniłem był, czyniłam była, czyniłom było.

Kładziemy w czasie Zaprzeszłym mianowicie takie czynności, które się pierwéj odbyły, nim się druga, także już teraz miniona czynność, poczęła.

Oprócz tych trzech czasów, możemy wyrazić jeszcze tak zwany czas zaprzeszły, wyrażający czynność jeszcze dawniejszą od przeszłéj; np.: Lew zjadł był wołu; strach dokoła powstał niezmierny, bo wół był mierny (Kras.) w przykładzie tym, forma: zjadł był jest właśnie owym czasem zaprzeszłym, gdyż wyraża istotnie czynność wcze­śniej odbytą aniżeli tamte drugie, także już przeszłe czynności (powstał,— był wierny). Ale czasu tego rzadko używamy; zwykle zastępujemy go czasem przeszłym.

Stosownie do tego, w jakim czasie odbywa się czynność wyrażona słowem, rozróżniamy odpowiednie formy czasowe, a mianowicie w dzisiejszej polszczyźnie mamy: czas teraźniejszy, przeszły, zaprzeszły (o ile czynność odbyła się przed inną przeszłą) i czas przyszły.

Czas zaprzeszły jest formą opisową, złożoną z czasu przeszłego i z imiesłowu przeszłego na ł słowa posiłkowego; np. zaniosłem był.

Czas zaprzeszły (tempo pretérito mais que perfeito) oznacza taką czynność przeszłą, która się odbyła przed inną, także przeszłą czynnością.

Czas zaprzeszły oznacza czynność odbytą bardzo dawno; np. czytałem był kiedyś tę książkę, poznałem był go przed laty. W języku codziennym postaci czasu zaprzeszłego używają się bardzo rzadko.

Czas zaprzeszły jest formą złożoną z czasu przeszłego odmienianego słowa i imiesłowu przeszłego słowa być, np. posłałem był, uczynili byli. Formy tego czasu są w dzisiejszym języku bardzo rzadkie.

Czasowniki, oznaczające czynność przeszłą, która się odbyła przed inną czynnością przeszłą, położone są w czasie zaprzeszłym.

Forma t. z w. czasu zaprzeszłego, przez który oznaczamy czynność przeszłą, poprzedzającą jakąś inną czynność przeszłą. Na przykład: Drzewa zrzuciły już były pożółkłe liście i suchemi sterczały gałęźmi.

Formy takie, jak czytałem był, byłem czytał; zginął bym; przyrzekłeś był wskazują, że forma czasu zaprzeszłego jest również złożona i składa się z imiesłowu przeszłego czynnego i czasu przeszłego słowa posiłkowego być.

Formy czasu zaprzeszłego wychodzą w nowej polszczyźnie z użycia; uznaczają one czynność (stan), która odbyła się bardzo dawno lub przed inną czynnością przeszłą.