Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

rodzaj gramatyczny
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: rodzáj, rodzaj gramatyczny, rodzaje, rodzaje gramatyczne
Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJO 1999, 496 Definicja współczesna

Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.

Cytaty

Cell/1725, s. 4

Dlatego też Nomen [imię] względem Generis, rodzaju, jest rożne, miánowicie pięciorákie. Masculinum, męskie, hic, ten, Foemininum, Niewieście, haec, tá. Neutrum, ni te, ni owe, hoc, to. Commune, spolne, hic haec, ten tá. Omne, wszelákie, hic, haec, hoc, ten, tá, to.

Fook/1768, s. 6 (5-6)

Les Grammairiens asignent aussi trois autres genres, le Commun, l'Incertain, et l'Epicene.

[...]

Ciż Grammatycy cztery inne rodzaje naznaczają, Commune, Dubium, Epicoenum, i Omne.

SzyPocz/1770, s. 6

Artykuł jest słowko, które się dodaje imionom odmieniającym się, i pokazuje ich rodzaj, spadek i liczbę.

Kop/1778, t. I, s. 17

Taka Imion odmiana, nazywa się Rodzajowaniem czyli odmianą przez Rodzaje (per genĕra) których jest trzy: pierwszy Męski (Masculinum) drugi Niewieści (Faemininum) trzeci Nijaki to jest ni męski, ni niewieści (neŭtrum).

Kop/1778, t. II, s. 84

Náuká o Figurách jest i trudna i potrzébna. Trudność náuki o Figurách, pochodzi 1. z wiélości názwisk, á tych cudzoziemskich, które są nádáne ták szczególnym Figurom, jáko też ich Gátunkom i Rodzájom (Figuris, in Individuo, in Specie, in Genere). [...] 3. Z subtélnej różnicé która między jedną a drugą Figurą, między jédnym á drugim Gátunkiem lub Rodzájem záchodzi. [...] gdy się w niej tráfi jáka Figurá.

Mon/1780, s. 156

Genera Nominum: Rodzaje Imion. Genus masculinum: Rodzaj męzki. Genus Foemininum. Rodzaj niewieści. Genus Neutrum. Rodzaj nijaki etc.

Kop/1783, t. I, s. 50

Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.

Kop/1783, t. II, s. 170

Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.

Kop/1783, t. II, s. 173

Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].

Ryk/1850, s. 52, 54 Definicja

Dwa są tylko rodzaje w języku angielskim: rodzaj męzki i żeński. Do piérwszego należą imiona mężczyzn i samców, do drugiego kobiét i samic. Wszystkie zaś imiona nieżywotne a nawet istot żyjących, w których płci wyraźnie rozpoznać nie można, lub na których płeć nie zwraca się uwaga, nie należą ani do jednego ani do drugiego rodzaju, to jest krócéj mówiąc, są rodzaju, rzeczowego, czyli nijakiego. Ze wszystkich znanych języków, jeden podobno język angielski poszedł tą drogą przez samą naturę wskazaną.

Mał/1863, s. 54

Skądinąd różnią się między sobą osoby, zwierzęta i rzeczy po względem rodzaju (genus). Trzy są rodzaje gramatyczne w języku naszym: męski (masculinum), żeński (femininum), i nijaki (neutrum).

Mał/1863, s. VIII

O trzech rodzajach gramatycznych.

BdC/1915, s. 220

Rozpatrując stan dzisiejszy np. tej części ugrupowania wyobrażeń językowych, która nazywa się deklinacją polską, stwierdzamy, że «przodówki» (przedstawki, prefiksy) [...] pomagają trzeźwości myślenia, ponieważ są stałe i jednakowe, bez względu na liczbę i rodzaj imienia. tymczasem «końcówki» współdziałają chaotyczności oraz seksualizacji nietylko myślenia językowego, ale także myślenia wogóle.

BdC/1915, s. 221

W polskim myśleniu językowym mamy trojaki rodzaj gramatyczny: 1) oparty na różnicy płci, oraz na różnicy między płciowością a bezpłciowością; uwydatnia się stale w Nom.s.; 2) oparty na różnicy między życiem a nieżyciem, między «żywotnością» a «nieżywotnością»; uwydatnia się tylko w A.s.masc. (=albo N., albo G.); 3) oparty na przeciwieństwie między znaczeniem spółecznym męszczyzn a wszelkich innych stworzeń (łącznie z kobietami i dziećmi, o ile są wyobrażane jako dzieci); uwydatnia się przedewszystkim w Nom.plur.

BdC/1915, s. 225

[...] ale to samo spostrzegamy także w niektórych gwarach polskich, przede wszystkim w Warszawie, gdzie stali, chodzili, nieśli, bawili się... jest ogólną formą na wszystkie rodzaje.

Łoś III/1927, s. 1

Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].

Łoś III/1927, s. 10

Powszechnie przeto za podstawę podziału na deklinacje bierze się dwie cechy naraz: rodzaj gramatyczny i formę mianownika l. poj.

Powiązane terminy