Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

składnia dział gramatyki
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: składni, składniá, składnia grammatyczna
Język: polski
Geneza: kalka; łac. syntaxis, z grec. sýntaxis
Dział: Składnia, Ogólnojęzykowy (współcześnie)
EJO 1999, 529 Definicja współczesna

Składnia (syntaktyka). W tradycji gramatycznej obok morfologii dział gramatyki, którego przedmiot stanowiło łączenie się wyrazów w zdaniu [...]. Współcześnie przez składnię rozumie się teorię, która formułuje reguły tworzenia wyrażeń złożonych z wyrażeń prostych o funkcji ekstratekstualnej (semantycznej).

Cytaty

DwBg/1813, s. 1

Części Grammatyki przedniejszé są: Składniá, Zrzódłosłów, Słoworód, Iloczas i Pisownia.

Mucz/1825, s. 175 Definicja

Składnia jest część grammatyki, która uczy, jak szczególne wyrazy w zdania łączyć czyli składać, jak całe zdania jedne z drugiémi wiązać, i jak na koniec, w uskutecznianiu tego, każdéj formy wyrazów odmiennych używać należy.

Rew/1845, s. 1 Definicja

Składnia będąc jedną z ważniejszych części Głoskowni, wskazuje nam przyczyny i sposoby łączenia wyrazów pod względem szyku, zgody, i rządu; wyszczególnia, gdzie który z nich i dlaczego umieszczać, gdzie jakiej użyć odmiany, iżby w składzie swoim, utworzyły wysłowienie jasne, ścisłe, i zgodne z tokiem mowy zwyczajnej, ludzi wykształconych.

Br/1848, s. 200 Definicja

Druga część grammatyki, Składnia, obejmuje prawidła stósownego użycia znaków pisarskich […].

Such/1849, s. 173 Definicja

Nauka o zdaniach nazywa się składnią (syntaxis), albowiem podaje zasady, według których ze słów zdania się składają. W niéj to rozprawy się toczą, jakiego składu są zdania, jak się przeobrażają, i w jaki porządek słowa i zdania zestawiamy.

Ryk/1850, s. 138 Definicja

Składnia uczy łączyć wyrazy w zdania.

Ryk/1850, s. 140 Definicja

Przedmiotem składni jest wyłożyć prawidła wydobyte z uwagi nad językiem i powszechnego użycia, podług których wyrazy łączą się ze sobą dla utworzenia porządnego zdania. Prawidła te tyczą się zgody, rządu i szyku.

Kurh/1852, s. 1 Definicja

SKŁADNIA. (СЛОВОСОЧЕТАНIЕ). [...] 1.Składnia zawiera zasady łączenia wyrazów.

Kurh/1852, s. 24 (24-25)

Składnia dzieli się na dwie główne części, z których pierwsza obejmuje przepisy łączenia wyrazów w zdaniu ( словосочетанiе), druga zdań w okresie (сочетанiе предложенiй). Pierwsza część daje się znowu podzielić na prawidła okazujące: a) Zgodę wyrazów w odmianach grammatycznych, b) Zawisłość jednych wyrazów od drugich, c) Sposób szykowania wyrazów; czyli króciéj mówiąc, składnia dzieli się na składnię zgody (coгласованiе словъ), rządu (управленie) i szyku (размѣщенiе словъ).

Łaz/1861, s. 2

Stąd wypada podział gramatyki na naukę [...] 4. O zdaniach czyli składni, która w sobie zawiera prawidła łączenia i zgadzania ze sobą słów w zdaniu, tudzież prawidła łączenia ze sobą zdań (składnia zdań) […].

Mał/1863, s. 264 Definicja

Teraz pozostaje nam jeszcze obeznać się z zasadami, podług których używamy wyrazów w ciągłém i rzeczywistém mówieniu, czyli jak się z wyrazów pojedyńczych składają zdania. [...] Ten oddział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka zdania, nazywa się Składnią (Syntaxis).

Malin/1869, s. 269 Definicja

[...] Naukę zaś, wyjáśniającą prawidła składaniá wyrazów s piérwiástków za pomocą nágłosów i pogłosów i końcówek nazywámy piérwoskładnią, jidąc za analogiją składni, którym to wyrazem kś. Kopczyński nazwáł naukę wyjáśniającą prawidła składaniá zdáń z wyrazów; albowiem kto chce składać z wyrazów zdania będące obrazem myśli, musi mieć piérwéj już urobione wyrazy, będące obrazem pojęć i jich wzajemnego stosunku do siebie. Piérwoskładnią dzielą Niemcy na słowotwórstwo (Wortbildungslehre), podające prawidła urábianiá temátów, tak jimionowych, jako i słownych, i na naukę skłanianiá (declinatio) i spajaniá (conjugatio), w skutek czego powstają także s piérwiástków i temátów wyrazy za pomocą końcówek, oznaczających zarazem stosunki pojęć do siebie [...].

Malin/1869, s. 467

Przymiotnik oznaczá przymiot, włásność jakiéjkolwiek jistoty, lub materyją, s któréj rzecz się skłádá [...]; lub też náleżenie jednéj rzeczy do drugiéj [...]. Użycie przymiotnika w języku jest dwojakie. Używá się bowiem już jako orzeczenie (praedicatum) podmiotu (subjectum) zdaniá; i tak w zdaniach: Bóg jest vsehmocny, złoɣek jest ułomny [...], rzeczownik Bóg, złoɣek [...] są podmiotami zdaniá, którym przywłászczá się pewien przymiot lub włásność oznaczoną przymiotnikami vsehmocny, ułomny [...] za pośrednictwem słowa jest, które w takim razie nazywają gramatycy i logicy łącznikiem (copula), to jest wyrazem łączącym podmiot z orzeczeniem czyli praedikatem, który tu jest oznaczony przymiotnikami [...]. Drugie użycie w mowie przymiotnika odbywá się wtedy, kiedy w myśli naszéj przymiot lub własność jaká stanowi jednę nierozerwaną całość z rzeczownikiem oznaczającym jakąkolwiek jistotę [...]. W powyższych przymiotniki vsehmocny, ułomny, dobry nazywają gramatycy z grecka epitetami, to jest przydáwkami lub przekłádkami. To wyjaśnienie, ściśle rzecz biorąc, náleży włáściwie do Składni (Syntaxis), lecz położyliśmy je tutáj dlá lepszego zrozumieniá budowy przymiotników. Są one piérwotne, pochodne, pojedyncze lub złożone; lecz tymczasem nie o to nám chodzi, tylko o to czy przymiotnik jest opatrzony na końcu pojimkiem, lub używá się w języku naszym bez niego [...].

Malin/1869, s. II (II-III)

Dziedzina tedy sama, na któréj się spotykają Filologijá i Lingwistyka, dá się podzielić na dwie części, z których jedna więcéj náleży do jednéj, drugá więcéj do drugiéj umiejętności. I tak ów dział Gramatyki, który má swoje źródło w saméj przyrodzie człowieka i uchylá się cáłkiem spod wpływu jego woli, to jest Piérwoskładniá (Formenlehre), náleży cáłkiem do Lingwistyki; Składniá zaś, jako zawisłá już więcéj od myśleniá i woli pojedyńczego, przechylá się téż więcéj na stronę Filologiji. Do ostatniéj náleży cáłkiem styl, to jest sposób pisaniá, zawisły od dowolnego kierunku woli człowieka.

Kam/1870, s. 89 Definicja

Część grammatyki mająca na celu nie wyrazy lecz zdania nazywa się składnią, czyli nauką składania pojedynczych wyrazów w całość, wyrażającą myśl.

Kam/1870, s. 102

Składnia grammatyczna uczy jak składać, czyli łączyć wyrazy, aby dokładnie wypowiedziały myśl naszą.

Czep/1871–1872, s. II

Oprócz tego kursu mam zamiar wydać jeszcze dwa inne, t.j. składnią (kurs drugi), fonologiją, pisownią oraz o nieforemnych odmianach i szczegóły o odmianie słów (kurs trzeci) […].

Lerc/1877, s. 1 Definicja

Podług tego naukę gramatyki polskiej dzielimy na trzy części. – Część pierwsza obejmuje prawidła tyczące się głosek czyli liter; część ta nazywa się głosownią. – Część druga obejmuje prawidła tyczące się wyrazów; część ta nazywa się nauką o odmianach lub formach. – Część trzecia obejmuje prawidła tyczące się budowy zdań; część ta nazywa się składnią.

Lerc/1877, s. 77 Definicja

Składnia jest nauka wskazująca zasady, podług których z wyrazów pojedynczych zdania składamy.

Mał/1879, t. I, s. 5 (5-6) Definicja

§. 5. Gramatyka całkowita obejmuje następujące główne działy nauki języka: 1, Głosownią [...]; 2, Morfologią czyli Flexyą; 3, Etymologią [...]; 4, Naukę o Partykułach; 5, Składnią czyli naukę o zdaniu, na które się pojedyncze formy wyrazów i partykuły składają, żeby każdorazową myśl naszę w słowa przyobléc. Dodatkowo uzupełnia to wszystko jeszcze 6, Ortografia.

Mał/1879, t. II, s. 345 Definicja

Ten dział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka o zdaniu, nazywa się SKŁADNIĄ (Syntaxis).

KarłT/1885, s. 112

Składnia Syntax. [...] Syntax Składnia.

Jes/1886, s. 133

Nauka o zdaniu

(SKŁADNIA).

Grub/1891, s. 3

Сообразно этимъ правиламъ, грамматика содержитъ въ себѣ три отдѣленія: I. Словопроизведеніе Źródłosłów. II. Словосочиненіе Składnią. III. Правописаніе Pisownią.

Kr/1897, s. 10 Definicja

Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kr/1917, s. 3

[Adam Antoni Kryński] W wydaniu obecnym prócz drobnych poprawek i uzupełnień w całej książce, a zwłaszcza w głosowni, wprowadzono dział składni, opracowany przez Mirosława Kryńskiego.

Kr/1917, s. 45

Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kr/1917, s. 199 Definicja

Składnią nazywa się część gramatyki, która uczy o zdaniu, jego budowie, częściach składowych i ich wzajemnym stosunku.

Kon/1920, s. 72 Definicja

Składnia.

I. Zdanie pojedyncze.

§ 135. Myśl, wypowiedziana słowami, zowie się zdaniem. Nauka o zdaniach nazywa się składnią. W każdem zdaniu zupełnem znajduje się podmiot i orzeczenie.

PolTerm/1921, s. 91

Składnia (nauka o zdaniu).

Król/1922, s. 17

Składnia. (Nauka o zdaniu).

ZwO/1924, s. 72

Składnia (Syntaxe).

Myśl wypowiedziana wyrazami nazywa się zdaniem (oração, proposição).

ZwO/1924, s. 72

Składnia (Syntaxe).

Myśl wypowiedziana wyrazami nazywa się zdaniem (oração, proposição).

Gaert/1927, s. 21 Definicja

Składnia więc zajmuje się grupami wyrazów w zdaniu, ich stosunkiem formalnym i znaczeniowym (1. Syntaktyczne użycie form fleksyjnych) oraz budową i znaczeniem pełnych zdań (2. Składnia zdania).

Kor/1961, s. 43 (42-43)

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Syntaxis convenientiae — jednoczenie, konstrukcyja, składnia (t. 2) zgody, regiminis — rządu, ordinis — szykowania, szyku (t. 2); propositio singularis — zdanie pojedyncze, composita — złożone (t. 3).

Kor/1961, s. 77 (76-77)

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].

Powiązane terminy