głos dźwięk mowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Park/1440 (ok.)
• Mym/1541
• Mącz/1564 (war. B)
• Jan/1594
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Duch/1699
• Dąb/1759
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Kop/1783
• Kop/1785
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Żoch/1838
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Malin/1869
• Kam/1870
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• SW/1900-1927
• Benni/1923
• Dor/1958–1969

Ale bych ci nie przedłużył

ani teskności uczynił,

patrzy obiecada mēgo

tobie tu napisanego,

boć w niem każde słowko tobie

pismem rozny głos da w sobie (Kucała 1985, s. 109).

Gdzie c głosu mieć nie będzie,

w miasto jego tam k siędzie.

Jako kamiēń, tako kaptūr,

pisan będzie przez k i kūr.

Ale gdzie c swoj głos miewa,

zwykłem pismem cało tak da (Kucała 1985, s. 108).

Vox stimme Głos.

Phtongus, phtongi, masc. Latine Sonus, Brzmienie, głos, dźwięk. Diphtongus, Dwojaki dźwięk, sowity głos.

Syllaba, bae, f.p. Syllábá, to jest osiężenie kilká liter jednym głosem á przerzeczeniem, rzek zową niektorzy.

Tonus, toni, Latine sonus, Dźwięk, brzęk, głos.

I jáko żadnègo języká w krześciáństwie nié mász, któryby w sobie nie miał dziwnych głosów i dźwięków od Łácińskich ábo Grèckich róznych, ábo z nimi równych.

I nie literas, ále tonos, sive tenores vocum, dźwięki álbo głos słowá własnègo przezywáli.

Głos Vox clara, suavis, sonora. Cicer. Intendere vocem idem. ἡ φωνὴ [hē phōnḕ], φθογγὴ [phthóggḕ], ὁ φθόγγος [ho phthóggos], τὸ φώνημα [tò phṓnēma], ἡ ὄσσα [hē óssa], αὐδή [audḗ].

Vox. Głos 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Słowo.

E kiedy się nájduje bez żádnego ákcentu ná końcu mowy, żadnego z siebie nie wydáje głosu; jest tylko przyczyną przedłużenia sylláby od końcá wtorej. v. g. dire, mowić.

Wokale tak nazwane z łaciny, to jest przez się brzmiące, albo swoj własny głos mające są te sześć: a, e, i, o, u, y.

P. Co i ktore są litery przez się brzmiące? O. Te, co w wymawianiu same przez się bez pomocy drugich głos wydają, a te są: a, e, i Łacińskie, o, u, y Greckie. Do ktorych w Polskim języku przydają się jeszcze dwie od tamtych pochodzące: ę i ą.

Wokale swój tylko jeden głos wydają, gdy je wymawiamy, takich jest sześć a e i o u y Greckie. Od tych pochodzą dwie Polskiemu językowi własne: ę i ą.

P. Jakim się sposobem Głos łamie? O. W ustach ruszeniem Warg, Języka, Garła.

Wszelká mowa, jako obráz myśli, dwie w sobie zamyká rzeczy: piérwszą wyrazy czyli głos powiérzchowny, drugą myśl wewnętrzną, przez tén głos znaczoną.

O Znaczéniu Głosu.

WSTĘP

Okazujący potrzebę łączenia w Grammatyce Nauki o Głosie, z Nauką o znaczéniu tegoż Głosu.

Mówa Polská ustná, má w sobie głosy i przygłosy, toć mowá Polská pisana, żeby się z ustną zgádzała, musi mieć znaki na to oboje, to jest głoski na głosy, przygłoski czyli znamiona na przygłosy: nic nad to gruntowniejszego, nic jaśniejszégo.

Głos zdaje się być gatunkiém tylko, albo częścią mig z których gdy tamté dlá oká, tén dlá uchá maluje myśl wewnętrzną.

Cóż to ludzie robią, gdy mówią? wydają głos znaczący ich myśli.

GŁOS, -u, m. [...]. Zwierzęta, które mają płuca, głos wydają; głos ten dzieje się przez powietrze wydobywające się z płuc kanałem powietrznym. Zool. Nar. 21. [...] Bydlętom tylko głos, człowiekowi samemu mowa jest dana. Petr. Pol. 11.

Każdy a przeto i polski język składa się z wyrazów. B. Wyrazy nasze, co do swej natury, są głosami przez usta wydanemi; co do znaczenia zaś, są znakami rozmaitych wyobrażeń naszych, np. papier, pióro, kwiat, człowiek, Bóg i t. d.

Do wymawiania głosek i wyrazów potrzebujemy: 1) Głosu, powinien on bydź czysty, gładki, niechrapliwy, przyjemny i zrozumiały. 2) Gardła, powinno bydź czyste, wolne i lekkie. 3) Języka, powinien on bydź lekki, żywy i prędki. 4) Zębów, powinne one bydź, wszystkie całe i niewyszczerbione. 5) Warg, powinne one bydź średnie, ani za grube ani za cienkie, żywe i nie odstawce daleko od zębów. 6) Nosa, powinien on bydź zdrowy i czysty.

Głoska czyli czcionka inaczéj litera, jest pewny znak, wynaleziony dlá wyobrażéniá nieoddzielnégo głosu.

Mówiąc o znakach języczonej mowy w Kunszcie Pisania, ktore ja nazywani ogulnie Pisami, jak znaki Malarskie zowiemy Rysami, lub Muzyczne Notami, trojakiego rzędu Pisy uważać muszę : 1) Pisy głosowe po stroce, wyrażające głos w złogach lub słowach przez laseczki rożnej w ich zagięciach i ostrzępieniach postaci, które w piśmie Bukwami, a w wysłowie Głoskami nazywać można [...].

Mówiąc o znakach języczonej mowy w Kunszcie Pisania, ktore ja nazywani ogulnie Pisami, jak znaki Malarskie zowiemy Rysami, lub Muzyczne Notami, trojakiego rzędu Pisy uważać muszę: [...] 2) Pisy przypiewkowe poza stroką, wyrażające odmianę głosu przez jotową strefkę lub kropkę do Bukwy czyli Głoski w gorze lub z boku przydawaną, ktore ja w piśmie Jotkami, a w wysłowię Przypiewkami nazywam [...].

Niech on ztąd postąpi do Krasomowni, a nauczy się głos tężyć lub słabić, łagodzić lub ostrzyć, podnosić lub zniżać według potrzeby czynu i stopnia namiętności, ktore w opowiadaniu lub czytaniu ożywiać go będą.

Owszem każdy kráy, każdy naród, każdą kondycyią, i ledwie nie każdego człowieka sczególnego po tonie głosu rozeznać możná.

Wargi zamknięte czynią opor wychodzącemu z ust głosowi, po czém wydobywający się głos przybiera przez otwarcie warg brzmienie głoski p.

Głos słyszany [...] bez uderzenia się narzędzi dźwięk czyniących, brzmienie wszelkie słyszane [nazywamy] głosem.

[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni […].

Aby wydać samogłoskę, potrzeba tylko przepuścić głos przez urobiony dla niej kanał w ustach; dla wydania zaś spółgłoski, potrzeba nadać pewien ruch organom mownym.

Dla wyrobienia zaś spółgłosek nosowych m, n, zapiéramy kanał ust, wpuszczamy głos w kanał nosa, i dopiéro dla brzmienia, już na nosowe zmienionego, kanał ust na nowo otwiéramy.

Przy wymawianiu litery z, skoro natężymy tchu pędzenie, natychmiast głos nasz zamienia się na brzmienie litery s, a zatém brzmienie litery z, jest tylko zmniejszeniem syczenia s.

Wyrazy miesczą w sobie różne głosy czyli dźwięki, które w pismie znakujemy głoskami czyli literami, już większemi, już mniejszemi. Głoski te w abecadle polskiem są: a, ą, b [...] ź, ż.

Znamiona przestankowe. Przecinek (,); znak przestanku małego i równo przeciętego głosu. Srednik (;); znaczy przestanek większy podniesionego i zawieszonego głosu. Dwukropek (:); znaczy przestanek jeszcze większy nieco spusczonego głosu. Kropka (.); znaczy przestanek największy gdy głos spusczony zupełnie ustaje. Znak wykrzyknienia (!); kładzie się po wyrazach mających się wymawiać wyższym i mocniejszym głosem. Znak pytania (?); pokazuje, iż głos podniesiony ma być niejako zakręcony. Znak zamilczenia (.....); kładzie się w miejscu wyrazów opusczonych. Ustęp; jest-to miesce próżne w pismie między końcem linii poprzedzającej, a początkiem następującej. Dyktując mówi się, Od ustępu. Oddzielnik (—);-znak pospolicie kładący się abo zamiast od Ustępu, między frazą zupełnie skończoną a nowozaczynającą się, lub też dla niepowtarzania wyrazu wyżej położonego. Paragraf (§); znak oddziału w pismie.

Głoski podzieliłem stosownie do ich własności w języku polskim, nie zaś podług ich wyrabiania się w ustach za pomocą głosu i pewnych części ciała.

Spółgłoski same przez się brzmienia niemaiąc, za pomocą samogłosek tylko głos wydaią, iakby były:

B e, Ce, De, eF, Ge, Ha, Ka, eL, eŁ, eM ,eN, Pe, eR, eS, Te, Wu, yX, Zeta.

Co to są samogłoski? Są to głoski, które same, czyli bez pomocy innych głosek wydają głos, czyli brzmienie; głoski a, ą, e, é, ę, i, y, o, ó, u, są samogłoskami.

Znaki pisarskie wskazują, jakich przestanków i jakiego gdzie głosu w mowie użyć należy.

Ua 1. Gdy a w téj dwugłosce słyszeć się daje, u ma naturę w angielskiego, przez co obie zlewają się w jeden głos.

S, nieod. n. dziewiętnasta głoska abecadła polskiego; należy do współgłosek. W języku polskim kształt jéj i brzmienie są trojakie: a) S, według tonu i mocy jego należy do współgłosek twardych mocnych; podług organu wymawiania, do podniebiennych nieodbitych; podług rodzaju głosu, do syczących. b) Ś, odpowiadająca poprzedniéj głoska miękka, we wszystkich innych podziałach grammatycznych razem z nią się znajduje. c) Sz, dźwięk nierozdzielny, lubo dwoma głoskami wyrażony, zalicza się także do wspołgłosek miękkich, czyli lepiéj zmiękczonych; ze względu na organa wymawiania do gardłowych nieodbitych; zresztą jest głoską syczącą i mocną jak poprzednie. W przekształcaniu się gramatyczném wyrazów trzy te odmiany téj saméj głoski ciągle się jedna drugą wyręczają np. kosa, koście, kosza, kośba, koszenie, liść, listek, mięso, mięśnia, pasać, paść, pasza i t. p. Krom tego ś. (si) i sz są odpowiadającemi miękkiemi twardéj współgłoski ch, która z niemi ustawicznie się umienia, np. socha, sosze, pociecha, pocieszyć, głuchy, głusi, ogłuszyć, Włoch, Włosi i t. p. S, ś i sz, opierając się na e i o nigdy nie robią tych ostatnich ściśnionemi, np. (pies, stos, wrzos. Po głosce sz, lubo jest nazywana miękką, nie pisze się nigdy i, lecz y, np. szyba. Oprócz wyrazu ssaći od niego pochodnych, w reszcie wyrazów czysto polskich głoska s nigdy się nie podwaja; w przyswojonych używa się albo podwojone jak w pierwotnéj formie, albo lepiéj pojedyńcze, gdyż w naszéj pisowni nie ma tego powodu, który zniewolił innych do podwajania. W imionach cudzoziemskich przyswojonych, jeżeli miały zakończenie na s, a ostatnia zgłoska odrzucona nie została, pierwotne s u nas często przechodzi na sz, jak np. Juljusz, Liwjusz, Jonasz, Horacjusz, v. Horacy; to samo często się spotyka, na początku i w środku innych wyrazów, jak np. reszta i t. p. S lub ss w słowach (czasownikach) jest cechą osoby drugiéj liczby pojed. trybu oznajm. np. byłeś, musiałeś, jesteś, masz, robisz, użyjesz, żeś wziął, tyżeś to? i t. p.; nadtoś dla eufonji wtrąca się przy formowaniu słów liczby mnogiéj i podwójnéj osoby piérw. i drug. trybu oznajm. w sł. Być czasu teraźn. i przeszł. np. jesteśmy, byliśmy, byliście, w innych słowach tylko w cz. przeszł. np. robiliśmy, robiliście, robiliśwa, robiliśta. Ś a niek. siś, dodane na końcu niektórych wyrazów, szczeg. zmków względnych, nadaje im całkowicie inne, nieokreślone, niepewne znaczenie, np. ktoś, któryś, coś, jakieś, jakoś, czemś v. czemsiś; stąd wyrazy, które same przez się oznaczają niepewność, przybierać ś lub siś nie potrzebują, i błędnie używają niektórzy ponoś, podobnoś i t. d. Przed ustaleniem pisowni zam. ś a często i s używano sz, zamiast zaś sz pisano ss lub sch; dziś to w starych pismach tylko się spotyka.

Słowa składają się ze sylab czyli zgłosek, a te z pojedynczych brzmień czyli głosów, które głoskami nazywamy.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

[...] Gramatyka tkwi jeszcze w ustroju i budowie jego, nie jest i być nie mogła za pomocą pisma wydobytą na widok publiczny i przywiedzioną do powszechnéj wiadomości, że układaczom tym zależało głównie na tym, ażeby za pomocą pisma w ten lub ów sposób oznaczyć dokładnie wszystkie brzmieniá i głosy danego języka [...].

Samogłoska jest to litera, która się wymawia samym tylko głosem, więc wydaje brzmienie pojedyncze. [...] Spółgłoska jest to litera, do wymówienia któréj potrzeba użyć nie tylko głosu, ale jeszcze i narzędzi mownych, jakiemi są: wargi, podniebienie, język, gardło, i dlatego wydają one brzmienie złożone.

Uwaga. Na przecinku trzeba głos zawiesić w czytaniu o tyle, żeby można w myśli prędko wymówić raz.

Sławianie pobratymcy nasi dostrzegłszy, że jest za skąpe abecadło łacińskie dla tak bogatej mowy sławiańskiej, rozszerzyli swe abecadło odpowiednie do głosu i głosek swych ustnych.

Sposób naukowy poznania głosu głosek i głosówek polskich, moralnie ze słuchu uważanych, a później postaciowy skład tychże już prawidłowy okazuje się.

Organa mowy dzielą się na:

1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,

2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.

Głos wydają łatwo wszystkie zwierzęta, bo mają organa głosu, zresztą głos wydobywa się sztucznie z rozmaitych narzędzi i instrumentów; mowa jednak jest bardzo trudną, bo zależy od umiejętnego i starannego używania narządów mownych; stąd dzieci niedbałe mówią niewyraźnie, stąd ludzie, którym np. zębów przednich brakuje nie mogą dokładnie wymówić niektó­rych głosek.

Głos, u, lm. y (fiz.) objaw oddziaływania ruchu drgającego cząstek ciała na organ słuchu: [...] Wydać G. O ludziach: G. ludzki.

Przy zbliżeniu, wiązadeł głosowych prąd powietrza, przeciskający się między niemi, wprawia je w ruch drgający, dający nam wrażenie słuchowe głosu, i na tem polega najważniejszy udział krtani w mówieniu.