głos dźwięk mowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Park/1440 (ok.)
• Jan/1594
• Kn/1621
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Duch/1699
• Dąb/1759
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Łaz/1861
• Malin/1869
• Kam/1870
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886

Ale bych ci nie przedłużył

ani teskności uczynił,

patrzy obiecada mēgo

tobie tu napisanego,

boć w niem każde słowko tobie

pismem rozny głos da w sobie (Kucała 1985, s. 109).

Gdzie c głosu mieć nie będzie,

w miasto jego tam k siędzie.

Jako kamiēń, tako kaptūr,

pisan będzie przez k i kūr.

Ale gdzie c swoj głos miewa,

zwykłem pismem cało tak da (Kucała 1985, s. 108).

I jáko żadnègo języká w krześciáństwie nié mász, któryby w sobie nie miał dziwnych głosów i dźwięków od Łácińskich ábo Grèckich róznych, ábo z nimi równych.

I nie literas, ále tonos, sive tenores vocum, dźwięki álbo głos słowá własnègo przezywáli.

Głos Vox clara, suavis, sonora. Cicer. Intendere vocem idem. ἡ φωνὴ [hē phōnḕ], φθογγὴ [phthóggḕ], ὁ φθόγγος [ho phthóggos], τὸ φώνημα [tò phṓnēma], ἡ ὄσσα [hē óssa], αὐδή [audḗ].

Vox. Głos 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Słowo.

E kiedy się nájduje bez żádnego ákcentu ná końcu mowy, żadnego z siebie nie wydáje głosu; jest tylko przyczyną przedłużenia sylláby od końcá wtorej. v. g. dire, mowić.

Wokale tak nazwane z łaciny, to jest przez się brzmiące, albo swoj własny głos mające są te sześć: a, e, i, o, u, y.

P. Co i ktore są litery przez się brzmiące? O. Te, co w wymawianiu same przez się bez pomocy drugich głos wydają, a te są: a, e, i Łacińskie, o, u, y Greckie. Do ktorych w Polskim języku przydają się jeszcze dwie od tamtych pochodzące: ę i ą.

Wokale swój tylko jeden głos wydają, gdy je wymawiamy, takich jest sześć a e i o u y Greckie. Od tych pochodzą dwie Polskiemu językowi własne: ę i ą.

P. Jakim się sposobem Głos łamie? O. W ustach ruszeniem Warg, Języka, Garła.

Każdy a przeto i polski język składa się z wyrazów. B. Wyrazy nasze, co do swej natury, są głosami przez usta wydanemi; co do znaczenia zaś, są znakami rozmaitych wyobrażeń naszych, np. papier, pióro, kwiat, człowiek, Bóg i t. d.

Do wymawiania głosek i wyrazów potrzebujemy: 1) Głosu, powinien on bydź czysty, gładki, niechrapliwy, przyjemny i zrozumiały. 2) Gardła, powinno bydź czyste, wolne i lekkie. 3) Języka, powinien on bydź lekki, żywy i prędki. 4) Zębów, powinne one bydź, wszystkie całe i niewyszczerbione. 5) Warg, powinne one bydź średnie, ani za grube ani za cienkie, żywe i nie odstawce daleko od zębów. 6) Nosa, powinien on bydź zdrowy i czysty.

Głoska czyli czcionka inaczéj litera, jest pewny znak, wynaleziony dlá wyobrażéniá nieoddzielnégo głosu.

Mówiąc o znakach języczonej mowy w Kunszcie Pisania, ktore ja nazywani ogulnie Pisami, jak znaki Malarskie zowiemy Rysami, lub Muzyczne Notami, trojakiego rzędu Pisy uważać muszę : 1) Pisy głosowe po stroce, wyrażające głos w złogach lub słowach przez laseczki rożnej w ich zagięciach i ostrzępieniach postaci, które w piśmie Bukwami, a w wysłowie Głoskami nazywać można [...].

Mówiąc o znakach języczonej mowy w Kunszcie Pisania, ktore ja nazywani ogulnie Pisami, jak znaki Malarskie zowiemy Rysami, lub Muzyczne Notami, trojakiego rzędu Pisy uważać muszę: [...] 2) Pisy przypiewkowe poza stroką, wyrażające odmianę głosu przez jotową strefkę lub kropkę do Bukwy czyli Głoski w gorze lub z boku przydawaną, ktore ja w piśmie Jotkami, a w wysłowię Przypiewkami nazywam [...].

Niech on ztąd postąpi do Krasomowni, a nauczy się głos tężyć lub słabić, łagodzić lub ostrzyć, podnosić lub zniżać według potrzeby czynu i stopnia namiętności, ktore w opowiadaniu lub czytaniu ożywiać go będą.

Głos słyszany [...] bez uderzenia się narzędzi dźwięk czyniących, brzmienie wszelkie słyszane [nazywamy] głosem.

[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni […].

Aby wydać samogłoskę, potrzeba tylko przepuścić głos przez urobiony dla niej kanał w ustach; dla wydania zaś spółgłoski, potrzeba nadać pewien ruch organom mownym.

Dla wyrobienia zaś spółgłosek nosowych m, n, zapiéramy kanał ust, wpuszczamy głos w kanał nosa, i dopiéro dla brzmienia, już na nosowe zmienionego, kanał ust na nowo otwiéramy.

Przy wymawianiu litery z, skoro natężymy tchu pędzenie, natychmiast głos nasz zamienia się na brzmienie litery s, a zatém brzmienie litery z, jest tylko zmniejszeniem syczenia s.

Wyrazy miesczą w sobie różne głosy czyli dźwięki, które w pismie znakujemy głoskami czyli literami, już większemi, już mniejszemi. Głoski te w abecadle polskiem są: a, ą, b [...] ź, ż.

Znamiona przestankowe. Przecinek (,); znak przestanku małego i równo przeciętego głosu. Srednik (;); znaczy przestanek większy podniesionego i zawieszonego głosu. Dwukropek (:); znaczy przestanek jeszcze większy nieco spusczonego głosu. Kropka (.); znaczy przestanek największy gdy głos spusczony zupełnie ustaje. Znak wykrzyknienia (!); kładzie się po wyrazach mających się wymawiać wyższym i mocniejszym głosem. Znak pytania (?); pokazuje, iż głos podniesiony ma być niejako zakręcony. Znak zamilczenia (.....); kładzie się w miejscu wyrazów opusczonych. Ustęp; jest-to miesce próżne w pismie między końcem linii poprzedzającej, a początkiem następującej. Dyktując mówi się, Od ustępu. Oddzielnik (—);-znak pospolicie kładący się abo zamiast od Ustępu, między frazą zupełnie skończoną a nowozaczynającą się, lub też dla niepowtarzania wyrazu wyżej położonego. Paragraf (§); znak oddziału w pismie.

Głoski podzieliłem stosownie do ich własności w języku polskim, nie zaś podług ich wyrabiania się w ustach za pomocą głosu i pewnych części ciała.

Spółgłoski same przez się brzmienia niemaiąc, za pomocą samogłosek tylko głos wydaią, iakby były:

B e, Ce, De, eF, Ge, Ha, Ka, eL, eŁ, eM ,eN, Pe, eR, eS, Te, Wu, yX, Zeta.

Co to są samogłoski? Są to głoski, które same, czyli bez pomocy innych głosek wydają głos, czyli brzmienie; głoski a, ą, e, é, ę, i, y, o, ó, u, są samogłoskami.

Znaki pisarskie wskazują, jakich przestanków i jakiego gdzie głosu w mowie użyć należy.

Ua 1. Gdy a w téj dwugłosce słyszeć się daje, u ma naturę w angielskiego, przez co obie zlewają się w jeden głos.

Słowa składają się ze sylab czyli zgłosek, a te z pojedynczych brzmień czyli głosów, które głoskami nazywamy.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

[...] Gramatyka tkwi jeszcze w ustroju i budowie jego, nie jest i być nie mogła za pomocą pisma wydobytą na widok publiczny i przywiedzioną do powszechnéj wiadomości, że układaczom tym zależało głównie na tym, ażeby za pomocą pisma w ten lub ów sposób oznaczyć dokładnie wszystkie brzmieniá i głosy danego języka [...].

Samogłoska jest to litera, która się wymawia samym tylko głosem, więc wydaje brzmienie pojedyncze. [...] Spółgłoska jest to litera, do wymówienia któréj potrzeba użyć nie tylko głosu, ale jeszcze i narzędzi mownych, jakiemi są: wargi, podniebienie, język, gardło, i dlatego wydają one brzmienie złożone.

Uwaga. Na przecinku trzeba głos zawiesić w czytaniu o tyle, żeby można w myśli prędko wymówić raz.

Sławianie pobratymcy nasi dostrzegłszy, że jest za skąpe abecadło łacińskie dla tak bogatej mowy sławiańskiej, rozszerzyli swe abecadło odpowiednie do głosu i głosek swych ustnych.

Sposób naukowy poznania głosu głosek i głosówek polskich, moralnie ze słuchu uważanych, a później postaciowy skład tychże już prawidłowy okazuje się.

Organa mowy dzielą się na:

1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,

2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.

Głos wydają łatwo wszystkie zwierzęta, bo mają organa głosu, zresztą głos wydobywa się sztucznie z rozmaitych narzędzi i instrumentów; mowa jednak jest bardzo trudną, bo zależy od umiejętnego i starannego używania narządów mownych; stąd dzieci niedbałe mówią niewyraźnie, stąd ludzie, którym np. zębów przednich brakuje nie mogą dokładnie wymówić niektó­rych głosek.