dwugłoska

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Nał/1774
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Desz/1846
• Such/1849
• Ryk/1850
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Lor/1907
• PolTerm/1921
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kor/1961

Dwógłóska oi wymawia się i w Wierszach, i w Potocznym, i w Poważnym Mowieniu.

Ea. W złożonych z przyimków brzmi rozdzielnie, bo na ten czas nie jest dwógłoską; toż samo má się rozumieć, gdyby inné jakié dwie samogłoski tak się łączyły, iżby jedna do przyimku drugá do innégo jakiégo wyrazu należała, n.p. to reassume znowu wziąć co przedsię tu reassum[...].

Z samogłosek powstają dwugłoski, których jest 12 αι, ᾳ, αυ, ει, ῃ, ευ, ηυ, οι , ῳ, ου, υι, ωυ.

Otwarto też się a, e, w dwo- i trzygłoskach wymawiają, np. dawaj, twojej, mijaj.

Jednakże są jeszcze piękne głosy w obcych językach, w greckim, francuzkim, angielskim i niemieckim, jako to: rozmaite piękne dwo- i trzygłoski, np. ä, ö , ü, äu, eu, oeu, i wiele innych.

Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.

Dwógłoska, dyftongus.

W istocie nie masz tak dziko zakończonego Imienia, czy je Samogłoska, czy Dwugłoska, czy jakakolwiek liczba Społgłosek kończy, ktoregobyśmy pod jedną z naszych form ugiąć nie umieli.

Pod Wyśpiewnię podciągali Starożytni Grecy i Rzymianie przypiewki czyli tonowki pismownicze nad Samogłoskami, o ktorych wspomniałem w Pismowni; a ktorych my nie potrzebujemy, tudzież miary złog w każdem słowie, długie, krotkie i wątpawe, ktore dla nas zstały się bezrożniemi, skorośmy na jednem nacizkaniu przedostatniej złogi w słowach przestali, a wszystkie insze złogi w tychże za nijakie, to jest: ani za długie ani za krotkie, lecz za rownochwilowe poczytali, bo u nas każda Samogłoska i każda Dwugłoska, jako duszę złogi stanowiąca, czy samotna, czy jakąkolwiek liczbą Społgłosek z obustron obłożona, zawsze jednaki ton wydaje, to jest: ani długi, ani krotki, przeto złogi: a, da, dar, darł, zdarł, wszystkie są rowne.

[...] Dawniej pisano dwugłoska ae, ae, od 7 do 11 pisano ę, od 12 do 15 samo e.

Dwugłoska ou wyraża się jak Polskie u.

Litera. Głoska. Vocalis. Samogłoska. Notata. Kreskowanie. Diphtongus. Dwugłoska. Consonans. Społgłoska.

I. Imiona nieżywotne zakończone w piérwszym przypadku na b, ch, d, f, g, k, poprzedzone od spółgłoski, albo od jednéj ze samogłosek nosowych ą, ę, (wszystkie bez wyjątku), albo od samogłoski e, o, u; także zakończone na spółgłoskę j, (w miejscu któréj pospolicie y piszą i z poprzedzającą samogłoską jako dwugłoskę uważają), na l, które e poprzedza, ł, m, n, p, r, s, t, w, tudzież na z poprzedzone od samogłoski, mają przypadek drugi na u, np.: ogród, prom itp.

[...] I oddaliwszy się naprzód, zaczynając od linii prostopadłych czyli pionowych, późniéj od samogłosek, dwugłosek, głosek prostych i składanych, czyli króteł, wyraźnym i donośnym głosem woła, naprzykład: a kart, a krótkie; â dirg, â długie; [...].

W wzorowém uporządkowaniu głosek Samskrytu, samogłoski od spółgłosek są odłączone i pierwsze w abecadle zajmują miejsce; ilość onych wynosi czternaście, a pomiędzy niemi dziesięć pojedynczych, a cztery złożonych, czyli dwugłosek (dyphtongów).

ए ê, brzmi jak długie ê, czyli podług P. Wilkins, jak w angielskim wyrazie where wymawiać się powinno. Ma to ê wartość dwugłoski (diphtong), ponieważ uważają je za krotło z अ a, tudzież इ i, a obiedwie te samogłoski krótkie jako i odpowiednie im długie, schodząc się razem, przemieniają się na ए ê. Pamiętać tu należy na wymawianie francuzkiéj dwugłoski ai. [...] ओ ô, ma ciągłe brzmienie długiego ô, i ma wartość dwugłoski, ponieważ jest uważane za ściągnienie w jeden ton samogłosek अ a tudzież उ u, a obiedwie te samogłoski, tak jak odpowiednie im długie, zbiegając się razem, regularnie ulegają przemianie na ओ ô. Przypomniéć tu sobie należy wymawianie francuzkiéj dwugłoski au; [...].

Dwugłoska ej, lubo w końcu wyrazów zawsze ma e ściśnione.

Zwyczaj dyalektów słowiańskich, przerabia powyższe dwugłoski na własne sobie brzmienia, Awgust, awtor, Ewropa.

DWUGŁOSKI. Obacz Dyftongi. [...] DYFTONGI, 144, 149; 492.

Tu użyłem dwójsamogłoski i trójsamogłoski, wyrazów Felińskiego (str. XXVIII), zamiast dwugłoski i trojgłoski, gdyż ch, cz, i t. d. są także dwugłoski.

POCZĄTKI UCZENIA. [...]

Samogłoski mniejsze.

a ą e ę i o u y,

Dwugłoski.

ay ey iy oi oy uy yy.

ia ią ie ię io in ya iey.

Wymawianie dwugłosek i trojgłosek.

W następnych ea nie jest dwugłoską: to create, kréát, stworzyć; creator, stwórca; creation, stworzenie [...].

[…] Stąd się pokazuje: […] b) . Że ia, ie ię, io, ią, iu, nie są dwugłoskami (Doppellaute), bo litera i jest tu tylko znakiem cienkości poprzedzającej spółgłoski.

Dwugłoska ѣ brzmiała, jak się zdaje, pierwotnie ie, (ije?). Brzmienie to w zwyczajném wymawianiu (przynajmniéj teraz) podobném jest do zwyczajnego e, albo je.

[...] Teráz przystępujemy do wykázaniá rodowodu starosłowiańskiéj samogłoski tak zwanéj jat, którá jakkolwiek jest fonetyczną samogłoską i nie pomnáżá w naszym języku liczby głosów samogłoskowych, jest przecież w naszym abecadle koniecznie potrzebną, jeżeli nasze słowiańsko-łacińskie abecadło má być gramatyczne, i jeżeli szczérze pragniemy rozpatrzéć się w zewnętrznym ustroju budowy naszego języka i pojąć jasno jego związek tak ze starosłowiańskim, jak i s pokrewnionymi językami. Ta fonetyczná samogłoska jest w gruncie rzeczy etymologiczną dwugłoską, gdyż jest złożoną [...].

Dwugłoską bowiem nazywámy według powszechnie przyjętych zásád greckiéj gramatyki dwie samogłoski w jednéj zgłosce […], a bynajmniéj zgłoski złożone ze samogłoski i spółgłoski […].

W przedpiśmiennym naszym okresie posiadaliśmy oprócz tych dzisiejszych dziesięciu jeszcze kilka samogłosek już teraz nieużywanych; z takowych były jedne dwugłoskami (diftongami), drugie pojedynczymi samogłoskami.

Czy nie należy usunąć tę chwiejność i wątpliwość, w zbliżonych tych dechowych dwugłoskach, kiedy mało różni się głos w wymowie, to i postacie na piśmie powinny mało różnić się; tak że wtedy ktoby zmylił się pisząc te pojedyńcze postacie h i ch mniej będzie rażącem, niż jak dotąd jest z przybraną jeszcze łacińską ch tj. wym. kh.

Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.

Ze samogłosek tworzą się dwugłoski, które w języku portugalskim są liczne. Wymawia się je w ogóle krótko, a akcent kładzie się przeważnie na pierwszej samogłosce.

Dwugłoski, p. samogłoski.

Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis nasalis — litera głoska przez nos, brevis — krótka, longa — długa, diphthongus — dwogłoska, kilkogłoska (właściwa), consonans — spółgłoska, łamogłoska, brzmiąca; syllaba — syllaba, spójka, accentus — akcent.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, a, e, o — jasna, á, é, ó — ściśniona, nasalis — nosowa, diphthongus — dwugłoska, dyftong, consonans gutturalis — spółgłoska gardłowa, muta — pomowna, semivocalis — przedmowna, liquida — łagodna (t. 3), consonans dura — twarda (t. 2, s. 24), mollis — miękka [...].

Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Głosownia: głoska (bez)dźwięczna, samogłoska przednia, środkowa, tylna, wysoka, średnia, niska, szeroka, wąska, czysta, jasna, pochylona, (nie)zgłoskotwórcza, ruchoma, dwugłoska, półsamogłoska mocna, słaba [...].