Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

verbum impersonale
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: impersonale, impersonale verbum, impersonalia, impersonalĭa, impersonalia verba, impersonalis, słowo impersonale, słowo krom osob, v. imp., verba impersonalia
Język: łaciński
Dział: Morfologia, Części mowy (współcześnie)

Cytaty

Bart/1544 , t. II, s. 52

JISTNY [...] impersonalis <modus> Krom person, impersonale verbum co żadną a jistna personę ukazuje modus verbi impersonalis, verte contra tres cartas RN (k. tyt.); modus verbi impersonalis Krom person, co żadną a jistną personę ukazuje RN (wykl. przednia).

Bart/1544 , t. III, s. 167

PERSONA ‘osoba; także gram.’ [...] persona persona RN (wykl. przednia) [...] R t8 (mp; av. modus) [...] R z5v (md; av. persona); modus verbi impersonalis Krom person, co żadną a jistną personę ukazuje RN (wykl. przednia); [...] RN (k. tyt.) [...].

DonCul/1560, s. [45] Definicja

Quid est uerbum personale? Quod per tres distinctas personas coniugatur. Quid est uerbum Impersonale? Quod non iuxta tres personas uariatur.

[Co to jest czasownik osobowy? To taki, który odmienia się przez trzy różne osoby. Co to jest czasownik nieosobowy? To taki, który nie odmienia się przez trzy osoby.]
Mącz/1564 (war. B), s. 293b

Personalis, le, a Grammaticis fictum, quod ad personam pertinet. Verbum personale, quod per distinctas personas coniugatur. [...] Impersonalis, le, ut impersonale verbum quod nullam personam habet.

Mącz/1564 (war. B), s. 430a

Interest verbum Impersonale, Należy, jest pożyteczno, wiele ná tym.

Stat/1568, s. [149] Definicja

Duas impersonaliumclasses initio constituimus. Alia eniam in a desinunt, aliam terminationem sortita particula sie adsciscunt. Quae a finiunt a personalibus sumpta sunt: nempe a tertia persona pluralis indicativi praesentis. [...] Praeteritum horum verborum formatur a praeterito passivo.

Mora/1592, s. 152 K4v [156] Definicja

Quid est Verbum Impersonale? Quod una voce omnes utriusque numeri personas complectitur, [hoc est, quod solum in tertia persona flectitur,] et ante se non habet Nominativum certae personae: sed obliquum aliquem, aut casum omnino nullum. Ut, Me paenitet facti, [żal miżem to uczynił.] Vivitur ex rapto [Żywią, żywi się z łupiestwá, z rozbojow.]

[Co to jest czasownik nieosobowy? To taki, który jednym słowem obejmuje wszystkie osoby obu liczb, [to jest, który odmienia się tylko w trzeciej osobie] i przed sobą nie ma mianownika jakiejś osoby, lecz jakiś przypadek zależny, albo [nie ma przed sobą] w ogóle żadnego przypadka.]
Don/1595, s. [82] marg

W słowie krom osob w ukázującym obyczáju czásu niniejszego jest miłowan.

Verbo impersonali Indicativo modo tempore praesenti amatur.

Vol/1612, s. [78]

Quotuplicia sunt verba impersonalia in lingua Polonica? Duplicia. Aut enim terminationem activam habent cum adiuncta particula się[...] Aut passivam, quae tamen schema suum ab activis personalibus mutuantur, a tertia scilicet persona pluralis numeri.

Rot/1616, s. [67]

Impersonalia Verba Niemcy wymowiáią in tertia persona singulari, omnium temporum et modorum.

Rot/1616, s. [158]

Wie vielerley Verba haben die Polen? Zweyerley. Nemlich/ Personalia, die eine person bedeuten. Vnd Impersonalia, die keine persona bedeuten.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 367 Definicja

Impersonale Verbum est, quod carens Suposito recto seu Nominativo, caret & Numeris ac Personis, excepta tertiae personae singularis quadam imagine & specie, Saturnius τὸ ἀπρόσωπον [tò aprósōpon].

Men/1649, s. 100

De verbis impersonalibus. Impersonalia apud Polonos quoque duplicia sunt, scilicet activae et passivae vocis.

Don/1649, s. [74]

Verbo impersonali in Indicativo modo tempore praesenti, docetur- Praeterito imperfecto, docebatur.

W słowie krom osob w Ukázującym obyczáju czásu niniejszego/ jest nauczono. Przeszłego niezupełnego/ uczono.

Don/1649, s. [74]

Verbo impersonali in Indicativo modo tempore praesenti, docetur- Praeterito imperfecto, docebatur.

W słowie krom osob w Ukázującym obyczáju czásu niniejszego/ jest nauczono. Przeszłego niezupełnego/ uczono.

Gut/1669, s. 221

Wie vielerley ist das Zeitwort? Zweyerley: Persönlich [Personale] und Unpersönlich. [Impersonale] Das Persönliche ist/ welches in dreyen unterschiedlichen Personen wird gewandelt. [...] Das Unpersönliche aber wird nurt in der dritten Person einzeler weise gewandelt [...].

[Ile jest rodzajów czasówników? Dwa: osobowe i nieosobowe. Osobowe to takie, które odmieniają się we wsystkich trzech osobach. [...] Nieosobowe odmieniają się tylko w trzeciej osobie liczby pojedynczej.]
Gut/1669, s. [29]

Persönliche Zeitwort / Verbum personale, Słowo Osobiste ábo Personálne. Unpersönliche / Impersonale, Nieosobiste.

Sty/1675, s. 90

DE VERBIS IMPERSONALIBUS. O Słowach Nieosobistych.

Sty/1675, s. 90

DE VERBIS IMPERSONALIBUS. O Słowach Nieosobistych. Jáko w inszych językách, ták i we Włoskim, to jest Verbum Personale, ktoremu się w spadku prostym osoby ja, ty, on, przydáją. To záś jest Impersonale (nieosobiste) ktoremu lubo się trzy osoby przydáją, przecię nie w spadku prostym, i samo się przez obiedwie licby nie stacza, jáko to Lice Godzi mi się [...].

Malcz/1687, s. 34

Wie mancherley ist das Verbum? Zweyerley. I. Personale [...]. II. Impersonale, und dasselbe ist wiederum zweyerley. 1. Active vocis, als: Zal mi/ es gereuet mich Podoba mi się/ es beliebet mir. 2. Passivae vocis: als Biją mię [...].

[Wieloraki jest czasownik? Dwojaki. I. Osobowy [...]. II. Nieosobowy i tenże jest znowuż dwojaki: active vicis, np. żal mi, podoba mi się. 2. Passivae vocis, np. biją mnie [...]. ]
Malcz/1687, s. 43

Paradigmata Conjugationum Verborum Impersonalium.

Malcz/1687, s. 43

Die Impersonalia werden auff zweyerley Art gebraucht [...].

[Czasowników nieosobowych używa się na dwa sposoby [...].]
Woy/1690, s. 67

Verbum aliud est personale, hoc est, quod omnes personas utriusque numeri habet, ut piszę, piszesz, pisze; Plur. piszemy, piszecie, piszą; aliud impersonale, videlicet, quod prima & secunda persona utriusque numeri caret, ut grzmi, przystoi etc.

Malcz/1696, s. 2

Mann giebet/ dáią. Verbum Impersonale

Mich/1696–1700 ok., s. 32

Ein Verbum impersonale aber heist / welches nur durch die dritte Person wird conjugiret / als: grzmi / es donnert.

[Czasownik nieosobowy to taki, który jest odmieniany tylko przez trzecią osobę, np.: grzmi / es donnert.]
Raph/1698, s. 47

Ein Verbum ist entweder Personale, welches alle drey Personen im Sing. und Plur. hat [...]; oder impersonale, welches im Sing. und Plur. nur die dritte Person hat.

[Czasownik jest albo osobowy, który ma wszystkie trzy osoby w liczbie pojedynczej i mnogiej [...]; albo nieosobowy, który ma w liczbie pojedynczej i mnogiej tylko trzecią osobę.]
Mon/1722, s. [109] Definicja

Verba Impersonalia sind diejenige Verba, welchezwar in der Endung von den Personalibus nicht sind unterschieden; sie bedeuten aber keine gewisse Person: als, dniéjé es taget, robi śię man arbeitet, robią es wird gearbeitet.

Mon/1722, s. [110]

Verba Impersonalia sind dreyrley Gattung, entweder Neutralis, Activae oder Passivae significationis.

Cell/1725, s. 45 Definicja

Verbum dzieli się ná personale, i na Impersonale. Personale jest, co ma trzy personas, á o tákowe myśmy áż dotąd mowili. Impersonale ma tylko tertiam Personam Singularis Numeri przez wszystkie Tempora Indicativi, i Coniunctivi Modi: przy tym ma Infinitivum.

Kon/1759, s. 79

P. Wielorákie, iest verbum tak Simplex iáko Compositum? O. Dwoikáie: Personale y Impersonale.

Kon/1759, s. 79 Definicja

P. Co iest Impersonale? O. Które ma trzecią tylko Personę in numero singulari á czasem in plurali. vg. decet.

Tr/1764, s. [18]

v. imp. verbum impersonale. un verbe impersonnel.

Gott/1766, s. 12

Verba impersonalia. Trzeciosobne słowa.

Fook/1768, s. 100 (99-100) Definicja

Il y a enfin un grand nombre de verbes, qui ont la seule troisième personne singulière. Decet, decebat, decuit; [...] Il faut cependant remarquer, qu'on trouve dans de bons auteurs, quae libuissent; carmina placent. Eadem usuveniunt etc. en troisieme personne du plurier. On voit bien, qu'on a nommé bien faussement impersonels ces verbes.

[...]

Jest nakoniec wielka liczba słow, ktore mają trzecią tylko osobę in singulari, v. g. pluit, deszcz pada, tonat, grzmi, ningit, śnieg pada [...] Trzeba jednak zauważyć, iż się znajduje w dobrych autorach: quae libuissent, ktore się rzeczy podobały. Carmina placent: wiersze się podobają, Eadem usuveniunt, też same rzeczy trafiają się, quae acciderunt, ktore się przytrafiły etc. w trzeciej osobie numeri pluralis. Pokazuje się przeto jaśnie, że się nienależycie zowią impersonalia verba.

Gott/1774, s. 16

Verba, Słowa. [...] Verba impersonalia Trzeciosobne słowa.

Lub/1778, s. 80

Na koniec dzielą się jeszcze słowa, na osobiste (personalia) i trzecioosobne (impersonalia); na porządkowe (reguralia) i nieporządkowe (irregularia); na pełne (plena), niepełne (defectiva) i zbytkujące (et abundantia).

Kop/1778, t. I, s. 35 Definicja

Robi się agĭtur [...] Takie Słowa zowią się Nieosobiste (impersonalĭa) gdy nie mają wyraźnié ani domyślnié Imienia Osoby, która jest czym, abo co robi, i przeto też nie odmieniają się przez wszystkie Osoby, ale jedno tylko mają zakończenie na Osobę trzecią, np. robi się.

Mon/1780, s. 157 (156-157)

Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.

Mon/1780, s. 157 (156-157)

Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.

Gott/1787, s. 13

Verbum słowo. personale osobiste. impersonale nieosobiste. regulare foremne. irregulare nieforemne.

Gott/1794, s. 45

Verba impersonalia, słowa nieosobiste. irregularia, nieforemne. neutra, niiakie. personalia, osobiste. passiva, bierne. reciproca, zaimkowe. regularia, foremne.

Don/1795, s. [18] Definicja

Verbum impersonale est, słowo nie osobiste jest, quod tantum conjugatur, ktore się tylko sprzęga, per unam personam tertiam, przez jednę osobę trzecią, in numero singulari, w liczbie małej, ùt pudet, jako wstydzi się, piget, leni się, paenitet, żal mi.

Cas/1797, s. 225

Zeitwörter, bey welchen in den Temporibus die Person und Zahl durch Beugungen nicht unterschieden sind Verba impersonalia (unpersönliche Zeitwörter) als: godzi mi się, es ist mir erlaubt, es geziemt mir; mierzi mię, es verdrüßt, ekelt mich.

[Czasowniki, u których w różnych czasach nie da się odróżnić osoby i liczby Verba impersonalia (czasowniki nieosobowe), np.: godzi mi się, es ist mir erlaubt, es geziemt mir; mierzi mię, es verdrüßt, ekelt mich.]
Cas/1797, s. 383

Daher werden auch ferner solche Impersonalia oftmals nur im Infinitivo gefunden [...]. als Słychać man hört [...].

[Dlatego takie Impersonalia znajduje się często w bezokoliczniku [...]. np. ^Słychać^ man hört [...].]
Szum/1809, s. 85

Czasem też nie ma żadnej osoby, lecz sama się przez moc natury wykonywa, np. dżdży, śnieży, natenczas nazywa się nieosobiste słowo (verbum impersonale).

Szum/1809, s. 140

O słowach niesobistych (verba impersonalia).

Jakie czynności oznaczają słowa nieosobiste, i jak się czasują?

A. Słowa nieosobiste oznaczają takie czynności, które mocą natury, same przez się, bez żadnej pomocy ludzkiej, dzieją się, np. dnieje, chmurzy się, błyska się it.d.

Szum/1809, s. 230

Nieosobisty, impersonalis.

Gddk/1816, s. [219]

[Verbum] Impersonale. [Słowo] Nieosobiste.

Mał/1863, s. 330

§. 714. Słowami nieosobowemi (impersonalia) nazywamy takie czasowniki, których inaczéj używać nie można, jak tylko w 3ciej osobie licz. poj. Wyrażają one taką czynność, która nie pochodzi od żadnego podmiotu, ani wyraźnie położonego, ani nawet domyślnego, ale którą sobie wyobrażamy zupełnie nieosobowo; — np. błyska się, grzmi, świta, marznie, uchodzi, dnieje, należy, zależy, nie ma.

Mał/1879, t. II, s. 441

Takie słowa, jak właśnie to dnieć, przy których osoby lub rzeczy działającéj nie możemy w żaden sposób wyrazić, które się przeto dają używa tylko bez żadnego podmiotu, w rodzaju nijakim, i jedynie w samej IIIciéj osobie liczby poj. — te nazywają się nieosobowe (impersonalia).

Powiązane terminy