spadek mianujący

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DonGl/1542
• Bart/1544
• Don/1583
• Don/1595
• Don/1649
• Sty/1675
• Duch/1699
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• Fook/1768
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Lub/1778
• Mon/1780
• Don/1795
• Kor/1961

Casus – spadek: mieniący a. mianujący, rodzący, dawający, oskarżający, wzowiący a. wzywający, odbierający a. oddalający.

SPADEK – 2) gram. ‘przypadek’ casus Spadek, accidens nominis RN (wykl. przednia); przydcza casus est inopinate rei eventus ..., secundo casus dr lapsus et sic dr a cado,-dis {vel fortuna, non infortunium}, unde: Quanto gradus altior, tanto casus declivior upad {casus est peccatum}, tertio est accidens nominis Spadek R f4v; mieniący, mianujący spadek, Mieni<o>nek, imieniak nominativus casus R x1v(md; av. nomen); mienionek, mieniący, mianujący spadek, imieniak casus nominativus RN (wykl. przednia).[...] Zob. DAWANEK, ODBIERAJĄCY, ODDALONEK, PRZYPADEK, RODZĄCY, SKARŻANEK, WOŁANEK, WZYWAJĄCY, ZOWANEK.

Die sechs casus heissen: Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywáiący, Odbierájący, (von S. 16 an öfter Oddalájący).

Spadkow Imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierájący.

Casus Nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Spadkow imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący/ Rodzący/ Dawájący/ Oskarżájący/ Wzywájący/ Odbierájący.

(Vocativum, to jest spadku wołájącego) lub wzywájącego nie mász w języku Włoskim, miasto którego używają spadku miánującego.

Káżdy Numerus ma swoje pięć Casus, to jest spadkow ktore w ten sposob się názywáją, Nominativus Miánujący, Genitivus Rodzący, Dativus Dájący, Accusativus Oskarzájący, Ablativus Odbierájący lub rozłącájący.

Sześć są kazusy álbo spadki, ktore są, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Oddalájący.

Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Imioná [...] nie deklinują się same przez się jáko w Łacińskim i Polskim języku; to jest, że ják się najdują w miánującym spadku, ták i we wszystkich spadkách tęż záchowują terminácyą, w żadnym się spadku nie odmieniájąc.

Spadkow máją sześć, zowią pierwszy Nominatif po nászęmu Miánujący. 2. Génitif Rodzący. 3. Datif Dáwájący. 4. Accusatif Oskarżájący. 5. Vocatif Wzywájący. 6. Ablatif Oddalájący álbo Odbierájący.

Artykułu niedeterminowanego zażywają do deklinowania Imion, ktore artykuły w mianującym i oskarżającym spadku nie mają: jako to Imiona Aniołów, Ludzi, Miast, Miesiącow, i wszystkie Namiestnictwa.

Sześć są kazusy albo spadki, ktore są: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Mianujący, Rodzący, Dawający, Oskarżający, Wzywający, Oddalający.

Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Że ponieważ nie mowiemy Polszka, lecz Polska, w inszym przypadku w środek więcej liter wtrącać nie powinniśmy, ponieważ każdy spadek (casus) z mianującym powinien się zgadzać, a tylko różnymi literami, kończyć się powinien.

Co że się nie trafia na końcu imion w Mianującym spadku małej liczby, przeto nie masz racyi tam pisać ę, jak niektorzy zwykli, nap: imie nie imię.

Przykład I. Mała liczba, wielka liczba Mian. Stanisław, Stanisławowie Rod. Osk. Stanisława, Stanisławow Daw. Stanisławowi, Stanisławom Wzyw. Stanisławie, Stanisławowie Odbier. Stanisławem, Stanisławami Opowiad. Stanisławie, Stanisławach.

M. O. Pas, Pasy R. Pasa, Pasow D. Pasowi, Pasom W. Pasie, Pasy Od. Pasem, Pasami Op. Pasie, Pasach.

Gdzie uważać potrzeba, że gdy do słowa poł dodaje się drugie bądź liczajne, bądź nieliczajne, zawsze się kładzie w spadku Rodzącym, ktory spadek w liczajnych bierze się z porządkowych; i to, jeśli potrzeba rodzaju męskiego, nie bierze się ten spadek tak, jak zwyczajnie ma ktore imię porządkowe, ale się formuje odmieniwszy z Mianującego rodzaju męskiego y na a [...] I tak nie mowiemy: poł trzeciego, poł czwartego tysiąca, ale: poł trzecia, poł czwarta tysiąca; poł złotego, poł talara, ettc:

P. Czy zawsze te zaimki wyraźnie kładą się z Werbami w mowie ojczystej? O. [...] Trzeci zaś zastępuje tylko miejsce imienia w Mianującym spadku kłaść się zwykłego, gdy się samo nie kładzie wyraźnie, tylko się dorozumiewa, osobliwie kiedy nie dawno poprzedziło.

Les Cas sont les changements de la terminaison des Noms. On veut que les Cas soient au nombre de six; Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, et Ablatif.

[...]

Casus czyli spadki Imion, są odmiany końca słow. Liczy się ich sześć: Nominativus, mianujący, Genitivus, rodzący, Dativus, dający, Accusativus, oskarżający, Vocativus, wzywający, Ablativus, odbierający.

Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].

Flexio — nachylanie, infleksyja, declinatio — deklinacyja [...], casus nominativus — spadek, kazus mianujący, nominatyw (s. 10), genetivus — rodzący, genityw (s. 10), dativus — dający, datyw (s. 188), accusativus — oskarżający, akkuzatyw (s. 200), vocativus — wzywający.

Spadkow w Polszczyźnie jest siedem: Mianujący, Rodzący, Dawający, Oskarzający, Wzywający, Nazywający, Opowiadający.

W spadku Oskarzającym liczby pojedynczej Substantywow zakończonych w Mianującym na a, jako: proźba, proźbę.

M. ten Stanisław. R. tego Stanisława, D. temu Stanisławowi, O. tego Stanisława, W. o Stanisławie, N. tym Stanisławem, O. o tym Stanisławie.

Przeciwnym sposobem będąca w spadku Mianującym sylaba je, przed l, ń; cała się odrzuca, np. żagiel, żagla: stopień, stopnia.

Uważać tu potrzeba, iż we wszystkich imionach trzeciego rodzaju te trzy spadki: Mianujący, Oskarzający, i Wzywający, są sobie podobne tak w pojedynczej jako też i w wielkiej liczbie, co samo i w inszych językach.

P. Jak inaczej nazywają Mian.[ujący] Spadek? O. Nazywają go Spadkiem Prostym, bo nazywa wprost rzeczy, i rządzi słow skład dalszy w Mowie. Inne zaś Spadki nazywają się Nieproste, bo nie wprost ale niby z boku przypadają do innych słow od ktorych są rządzone.

Litera Г. wymawia się różnie [...] jak Х. w mianującym małej liczby (nominativus numeri singularis.) Богъ, i w Cudzoziemskich kończących się na угръ: Санкпетербургъ, Peterburg.

Spadkow (casus) zaś Siedm. 1.) Именительный, Mianujący.

w Słowieńskim języku iest liczba Двойственнаѧ: dwóch znacząca, w którey tak się skłania: w Mianując[y] Oskarżaj: i Wzywaj: та̀ Воєвώда, w Rodz: i Przykładal: тою̀ Воєвώдоу, w Dawająj: i Czynią: ты́ма и̑ тѣ́ма Воєвóдама.

M. Воевода [...] R. Воеводы '[...] D. Воеводѣ [...] O. Воеводу [...] W. Воевода [...] C. Воеводою [...] P. о Воеводѣ.

W Mian. [...] Rodz. [...] Dawa. [...] Oskar. [...] Wzyw. [...] Czyn. [...] Przekł. въ томъ Орѣхѣ w Orzechu.

Używają się tylko w mianujących spadkach.

Słowo śrzednie przed sobą i po sobie może mieć spadek mianujący.

Casus. Spadki, à tych sześć: Casus nominativus, spadek mianujący. Genitivus, Rodzący. Dativus, Dający. Accusativus, oskarżający. Vocativus, wzywający. Ablativus, odbierający, albo odejmujący.

Casus in nomine sunt sex, spadkow w imieniu jest sześć nominativus, mianujący, genitivus, rodzący, dativus, dawający, accusativus, oskarżający, vocativus, wzywający, ablativus, odbierający, abo oddalający.

Pierwsze próby stworzenia ojczystej terminologii zawierały Regulae grammaticales, regimina et constructiones z 1542 r. i wydanie A. Donata z r. 1583.

Terminologia Reguł [...].

Declinatio — skłonienie, staczanie: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — oddzielny, żaden, numerus pluralis — liczba w wielu, casus nominativus — spadek mieniący, mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzowiący, wzywający.

Pierwsze próby stworzenia ojczystej terminologii zawierały Regulae grammaticales, regimina et constructiones z 1542 r. i wydanie A. Donata z r. 1583.

Terminologia Donata [...].

Declinatio — staczanie: genus neutrum — rodzaj oddzielny, numerus pluralis — liczba wielka, casus nominativus — mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający.

Nowy dowód jej [terminologii] niestałości stanowi występowanie całych opisów jako ekwiwalentów odpowiednich haseł łacińskich, i to tylko gdzieniegdzie w słowniku J. Mączyńskiego.

Terminologia. Litera vocalis — głośna litera [...]; verbum — część mowy czynienie albo cierpienie znamienująca, gradus positivus — stopień gruntowy, numerus pluralis — wielkiej liczby, casus nominativus — mianujący; syntaxis — sstawienie słów wespołek.

Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.

Terminologia [...].

Declinatio — staczanie: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — oddzielny, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, dualis — dwojkowa, casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający, instrumentalis — statkowy, locativus — miejscowy.

Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].

Declinatio — przemiana [...], casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, rodzony (s. 19), dativus — dający, dawający (s. 19), accusativus — oskarżający, vocativus — wołający, wzywający (s. 28), instrumentalis — służący do naczynia, z którym cokolwiek czyniemy (s. 29), essentialis — istotny.

Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.

Terminologia [...].

Declinatio — deklinacyja, przemiana: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, casus nominativus — kazus, spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — (od-, s. 32) dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający.

Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.

Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].

Declinatio — deklinowanie [...], casus nominativus — mianujący, nominatyw (s. 174—175), genetivus — rodzący, genityw (s. 192), dativus — da(wa)jący, datyw (s. 99), accusativus — oskarżający, akuzatyw (s. 182), vocativus — wzywający, wokatyw (s. 206), instrumentalis — instrumentalny, localis — pozytyw, pokładający.

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Declinatio — deklinacyja [...], casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający.

Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera [...]; radix — słowo pierwiastkowe, początkowe, numerus singularis — liczba szczególna, pluralis — wieloraka, casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, accusativus — oskarżający.

Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].

Declinatio — deklinacyja [...], casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający, instrumentalis — nazywający, locativus — opowiadający.

Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].

Declinatio — spadkowanie: genus masculinum — rodzaj, naz(y)wanie męskie, femininum — niewieście, niewiesne, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — skarżący, oskarżający (s. 265), vocativus — wzywający.