Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

przysłowie przysłówek
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: przysłowia
Język: polski
Dział: Morfologia (współcześnie)
Definicja współczesna

Przysłówek

Cytaty

DonGl/1542, s. 206

Adverbium – przysłowie.

Bart/1544 , t. IV, s. 173

PRZYSŁOWIE [...] – 2) gram. 'przysłówek' adverbium i. allocutio przysłowie, ktore kładziemy wedle verbum ku wyjaśnieniu, co ku słowu przykładamy R b1v; adverbium przysłowie, ktore kładziemy wedle verbum ku wyjaśnieniu RN (wykl. przednia); adverbia loci seu localia przysłowia miesca znamionujące i. allocuciones R X2v (md)

Don/1583, s. 467

Von den acht Redetheilen heisst Pronomen Namiestnik, Adverbium Przysłowie, Participium Uczęstnik, die Conjunction Złączenie, die Präposition Przekładanie, die Interiection Wdanie (S. 3).

Don/1595, s. [3]

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie.

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Kn/1643 (I wyd. 1621), s. 888

Przysłowie, aliter. Adverbium, Caris. Diomed. Priscian. Donat. i. vox verbo Grammatico apponi solita. τὸ ἐπίῤῥημα [tò epírrhēma]. (hinc Adverbialis et Adverbialiter, apud eosdem.) i. ad adverbium pertinens, et adverbiorum modo. ὁ ἐπιῤῥηματικὸς [ho epirrhēmatikòs] : ἐπιῤῥηματικῶς [epirrhēmatikôs].

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 23

Adverbialis. Adverbialiter. Adverbium, sub Przysłowie 2.

Don/1649, s. [5]

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium: Participium, Conjunctio, Praepositio, Interiectio.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imie/ Namiestnik/ Słowo/ Przysłowie: Uczestnik/ Złącz[á]nie / Przekłádánie / Wdánie.

Don/1649, s. [39] Definicja

ADverbium quid est? Pars orationis, quae abiecta verbo significationem eius explanat atq́ue implet.

Przysłowie co jest? Część mowy/ ktora przydána słowu známionowánie jego wykłada i też wypełnia.

Sty/1675, s. 19

Adverbia, to jest przysłowia o jednej, lubo o dwuch syllábách, bywáją ákcentem náznáczone jáko Più Więcej [...].

Sty/1675, s. 154 Definicja

Adverbium przysłowie jest ktore przymiot liczby, czásu, miejscá okoliczność i sposób przypominanej rzeczy określa i opowiáda.

Sty/1675, s. 164

Adverbia przysłowia, ktore znáczą zgromádzenie, ábo rozerwánie. Insieme wespoł, assieme.

Duch/1699, s. 113 Definicja

Przysłowie jest mowa, przez ktorą lepiej się wyrażá to, co słowo znáczy, i ktora mu dodáje więcej álbo mniej mocy w signifikácyej: jáko to, bien, dobrze [...], j’enseigne bien, uczę dobrze.

Mal/1700, s. 44

Naprzod się tedy termin dzieli u Fráncuzow ná dziewięć części, to jest z dziewięciorákiégo terminu powstáje mowá. á té są: ártykuł, imię, záimek, słowo, uczęstnictwo, przysłowié, przekłádánié, przyłączenié i wtrącęnié, po Fráncusku l'article, le nom, le pronom, le verbe, le participe, l'adverbe, la préposition, et l'interjection.

Mal/1700, s. 198-199 Definicja

Przes przysłowié rozumié sie tu tęn termin, który przyłączóny do inszégo terminu, znáczęnié jego determinuje, náp. dobrze, źle [...]. Przykłáda sie záś do słowá, do uczęstnictwá, do imięnia przyrzutnégo, i do inszégo przysłowia.

Mal/1700, s. 199

Przymioty w przysłowiu są té: figurá, postáć, przystosowánié. i znáczęnié.

Dąb/1759, s. 38 (37-38)

Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcya lub Wtrącenie.

Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.

Dąb/1759, s. 129 (129-130) Definicja

Przysłowie jest mowa, przez ktorą lepiej się wyraża to, co słowo znaczy, i ktora mu dodaje więcej albo mniej mocy w signifikacyi: jako to bien dobrze; mal źle [...].

Klecz/1767, s. 69

Coż mowić? gdyby się jeszcze liczyły imiona, ktore, od słowa Bić, pochodzić mogą, jako: bicie, zabicie, przebicie etc. i przysłowia (adverbia): wybitnie, odbitnie.

SzyGram/1767 , s. 7

Podział Grammatyki i Mowy. [...] P. Wiele jest rodzajow słow ktorych zażywamy w mowieniu? O. Ośm, ktore nazywamy częściami mowy. P. Ktore są te ośm części mowy? O. Imie czyli Nomen, Zaimek Pronomen, Słowo Verbum, Uczestnictwo Participium, Przekładanie Praepositio, Przysłowie Adverbium, Złączenie Conjunctio, i Wrzucenie Interjectio. Z ktorych pierwsze cztery albo się deklinują, albo koniugują.

SzyGram/1767 , s. 193 (192-193)

Kiedy po dwudziestu liczba nie daleko jakiego dziesiątka, sta, lub tysiąca dochodzi, zwyczaj jest wymawiania zupełnie tego dziesiątka, sta, tysiąca, przydawszy prepozycyą: bez z tą liczbą, ktorej nie dostaje, nap: trzydzieści bez jednego, 29 [...] to samo zwykli czynić Francuzi dodając przysłowie: moins.

SzyGram/1767 , s. 380 Definicja

P. Co jest Przysłowie (*) po Łacinie nazwane Adverbium? O. Jest słowo nieodmieniające się, ktore przy słowie, czyli przy werbum kłaść się zwykło, zkąd też i imie wzięło, wyrażając jaką jego okoliczność albo sposob, jakim się co dzieje, nap: długo i wiernie służył; pierwsze przysłowie okoliczność czasu, drugie sposob służenia wyraża. [ Przypis na dole strony do (*)] Może też i przy inszych słowach kłaść się Adverbium, ale że najczęściej trafia się przy werbach, dlatego im się przypisuje.

SzyPocz/1770, s. 4 (4-5) Definicja

Mowa dzieli się na ośm części. I. Imie, po Łacinie Nomen, jest nazwisko jakiej rzeczy, np: Niebo. II. Zaimek, Pronomen [...] III. Słowo, Verbum [...] IV. Uczestnictwo, Participium [...] V. Przysłowie, Adverbium, tak nazwane, że się przy słowie czyli przy Verbum kłaść zwykło, wyrażając jaką okoliczność, lub sposob, jakim się co dzieje, np. Długo żyje, kto dobrze żyje. VI. Łączenie, Conjunctio [...] VII. Przekładanie, Praepositio [...] VIII. Interiekcya, Interjectio [...].

SzyPocz/1770, s. 92 Definicja

Przez Przysłowie nie rozumie się tu jaka przypowieść potoczna, ktore także przysłowiami nazywamy: ale rozumieją się słowa takie, ktore nic sie nie odmieniając okoliczność jaką lub sposob, ktorym się co dzieje, wyrażają.

Dudz/1776, s. 26

Niektòre przysłowia (adverbia) kończące się na e, n. p. braterskie, ojcowskie [...] za: po bratersku etc.

Lub/1778, s. 13

Wszystkie Rossyjskie rzeczenia dzielą się na ośm części, i do nich się odnoszą, które są: Imie (Nomen), Zaimek (Pronomen), Słowo (Verbum), Uczesnictwo (Participium), Przysłowie (Adverbium), Przekładanie (Praepositio), Łączenie (Coniunctio), Międzymiot (Interiectio).

Lub/1778, s. 61

Rossyjskie przydatne w porównywalnych stopniach (Comparativis gradibus) nie skłaniają się; lecz jak przysłowia nieporuszone zostają.

Lub/1778, s. 161 (161-162) Definicja

ROZDZIAŁ , III. o Przysłowiu: de Adverbio. [...] Przysłowia podług różnych okoliczności, różne znaczenia mają. CZAS pokazujące przysłowia są: нынѣ dziś, до нынѣ po dziś,[...] MIEJSCE znaczące [...] JAKOŚCI (qualitatis, ) i ILOŚCI (et quantitatis,) [...] RACHUNKOWE [...] PORZĄDKU [...] UPEWNIENIA [...] ODMOWIENIA [...] NATĘZENIA [...] PODOBIEŃSTWA [...] ROZNICY [...] PYTANIA [...] WĄTPIENIA [...] ZEBRANIA [...] PRĘDKOŚCI [...] POKAZANIA [...] ODPĘDZANIA [...].

[Нарѣчїя по разнымъ обстоятельствамъ разныя знаменованїя имѣютъ. Время показующїя нарѣчїя суть: нынѣ [...] Мѣсто значащїя: гдѣ [...] тамъ, туда, инуда, вспять. Качества и количества: какъ, такъ, хорошо, худо, прямо, нарочно, около, удобно, всуе, сколько, столько, довольно. Числительныя: однажды, многажды, двожды, трожды, четырежды, десятью, и протч. Порядка: прежде, пото́мъ, напослѣди, даже, паки, снова, вновь, еще, впервые, вдругїе, посемъ. Увѣренїя: такъ, истинно, ей, весьма, подлинно. Отрицанїя, не такъ, никакъ, отнюдь, ни мало. Напряженїя: очень, весьма. Уподобленїя: какъ, какъ-бы, подобно, подобно какъ, такъ, акибы, коль, толь. Разности: инако, иначе, разно, различно. Вопрошенїя: что, почто, какъ, доколѣ, отколѣ. Сомнѣнїя: восьлибо, никакъ. Собранїя: вмѣстѣ, вкупѣ, заодно, вдругъ. Скорости: внезапу, вдругъ, нечаянно. Указанїя: вотъ, тутъ. Отгоненїя: вонъ, прочь, далѣе. Łomonosow, 1757, § 450. ]
Don/1795, s. [23] Definicja

Adverbium quid est? Przysłowie co jest? Pars orationis indeclinabilis. Część mowy niestaczająca się, quae Adjuncta verbo, ktora złączona z słowem, aut Nomini, albo Imieniem, aut Participio, albo z Uczestnikiem: aut alteri Adverbio, albo z inszem Przysłowiem, ejus significationem determinat, jego znaczenie kończy, ut bene studet, jak dobrze się uczy, semper diligens, zawsze pilny.

Kor/1961, s. 10

Pierwsze próby stworzenia ojczystej terminologii zawierały Regulae grammaticales, regimina et constructiones z 1542 r. i wydanie A. Donata z r. 1583.

Terminologia Reguł [...].

Nomen proprium — imię własne, appellativum — pospolite, pronomen demonstrativum — namiastek ukazujący, relativum — powtarzający; verbum — słowo, adverbium — przysłowie, praepositio — przełożenie, coniunctio — słączenie, interiectio — wołanie.

Kor/1961, s. 11 (10-11)

Pierwsze próby stworzenia ojczystej terminologii zawierały Regulae grammaticales, regimina et constructiones z 1542 r. i wydanie A. Donata z r. 1583.

Terminologia Donata. Pronomen infinitum — namiestnik, namiastek niezamierzony, verbum — słowo, adverbium — przysłowie, praepositio — przekładanie, coniunctio — złączenie, interiectio — wdanie.

Kor/1961, s. 17 (16-17)

Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.

Terminologia [...].

Nomen substantivum proprium [...]; pronomen — namiestnik, namiastek, verbum — słowo, adverbium — przysłowie, praepositio — przełożenie, coniunctio — złączenie, interiectio — wdanie.

Kor/1961, s. 20

Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.

Terminologia [...].

Nomen substantivum proprium — imię istotne własne [...]; verbum — słowo, adverbium — przysłowie, praepositio — prepozycyja, przekładanie, przełożenie (s. 4), coniunctio — koniunkcyja, interiectio — interiekcyja, wtrącanie, wtrącenie (s. 2).

Kor/1961, s. 34

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Nomen substantivum proprium — imię istotne własne [...], verbum — słowo, adverbium — przysłowie, coniunctio — łączenie, interiectio — interiekcyja, przekładanie.

Kor/1961, s. 37

Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11), nomen substantivum — substantyw (s. 11), adiectivum — adiektyw (s. 12), verbum — werbum (s. 12), adverbium — przysłowie, praepositio — przedsłowie, prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja [...].

Kor/1961, s. 90

Adverbium cf. przysłowie, adwerbium, przysłówek, okoliczniak, miot, dosprawian.

Powiązane terminy