słowo nijakie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Mon/1780
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• SWil/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Łoś II/1925

Jestem. Sum. [...] Takie Słowa zowią się Nijakie (neutra) wyrażające prosty stan rzeczy jednej bez żadnego względu na drugą, np. Słońce świeci.

Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.

NIJAKI -a, -ie, [...]. Grammat. Słowa nijakie, verba neutra, wyrażające prosty stan rzeczy jednej, bez żadnego względu na drugą. Kpcz. Gr. 1, 32 et 3, 2, (oppos. czynny, bierny).

O Słowach czynnych i nijakich.

(Verba activa et neutra.)

Jakie czynności oznaczają słowa czynne i nijakie? i podług jakich form czasują się? [...].

B. Słowa nijakie oznaczają czynności takie, które my tylko wykonywać możemy, ale one nie mogę bydź względem nas wykonane, np. my możemy pisać, jechać, ale nie możemy bydź pisani, jechani, dla tego też słowa nijakie nie mają formy biernej czasowania, nie można powiedzieć, np. jestem jechany, i t. d.

[Słowa są] nijakié, wyrażającé pro­sty stán rzeczy jakiéj jednéj bez ża­dnégo względu na drugą, np. słońcé świéci.

Słowo czynné, bierné, nijakié. Jak w rzeczach, tak i w myśli naszéj troisty stan, czyli położénie, uważamy, oto przykłady: czynny: Słońcé oświéca ziemię, bierny: Ziemia oświéca się albo oświécona jest od słońca; nijaki: Słońcé stoi.

Słowa są: albo czynne, kocham; albo bierne, (tych w istocie w języku naszym nie ma; zastępujemy je przez Imiesłowy, jestem kochany; albo nijakie, milczę; albo zaimkowe, zakładam się.

Słowa wyrażające czynienie, dwoiste są: jedne wystawują w rzeczy jakiej czynienie, siłą jej własną obudzone, takie któremu żadna rzecz inna nie podlega, i do niego nie należy: zowiemy je nijakie np. Strumyk mruczy, liść szeleści; struś chyżo biega.

Co do znaczenia słowa są: [...] 3) Nijakie, które wyrażają prosty stan rzeczy jakiéj, bez żadnego względu na drugą np. słońce świéci, rolnik stoi.

Podział słów jest rozmaity stosownie do ich znaczenia, i tak [...].

c) Trzecie nie oznaczają żadnégo działania na drugie przedmioty, tylko prosty stan bytu, lub działania niespływającégo na nie np. Piotr spał, Jan stał, baran beczał, ja chciałem itp. i te słowa zowią się nijakiemi.

Pod względem działania dzielą się słowa na czynne, bierne, nijakie i odnośne [...]. Słowa nijakie wyrażają wprawdzie działanie, ale nie mają przedmiotu na który by działały [...].

Słowa oznaczające istnienie lub działanie nie wychodzące po za granice przedmiotu, nazywają się niejakie. To be or not to be, that is the question, Być lub nie być, oto jest pytanie. [...] Mnóstwo jest słów w angielskim języku, które są zarazem czynne i niejakie, a ich znaczenie miarkuje się tylko z przyległych wyrazów.

Słowa nijakie zowią się te, które nie są ani czynne, ani bierne, to jest takie, które oznaczają stan rzeczy saméj dla siebie uważany, bez żadnego względu na rzecz inną [...] te słowa nie mają nigdy przy sobie ani wyraźnego, ani domyślnego przypadku IV, bez przyimka, np. jestem człowiek, lub jestem człowiekiem.

Krótka różnica tych trzech gatunków słów' jest taka: że słowa czynne wyrażają wzgląd czyniącego do biorącego, np. słońce oświeca ziemię. Słowa bierne wyrażają wzgląd biorącego do czyniącego, np. ziemia jest oświecona od słońca; słowa nijakie nie wyrażają żadnego względu na rzecz inną, np. słońce świéci.

Nijaki, a, e, p. szczeg. żaden z dwóch, ani ten, ani tamten, w ogóln. żaden. Nie zajmować się nijaką robotą. Nie miéć nijakiego majątku. Nie miéć nijakiego zarobku. Słowo nijakie, gram. wyrażające stan, położenie, lub czynność nieprzechodzącą na inny przedmiot. Rodzaj nijaki, gram. ani męski, ani żeński, rodzaj rzeczownika, który nie wyraża żadnéj płci, np. cielę, źrebię.

Słowo, a, lm. a, n. [...] 14) = gram. jedna z odmiennych części mowy, oznaczająca byt v stan, czynność i ruch przedmiotów. Pod względem wewnętrznego znaczenia wszystkie takie wyrazy (zwane inaczéj czasownikami), dzielą się na: a) Słowa czynne (scz.), [...]; b) = [słowa] nijakie (sn), wyrażające stan, zostawanie czy to w spoczynku, czy w ruchu, gdy ten ruch nie jest czynnością wywieraną na co, ale tylko sam w sobie się odbywa, np. leżéć, spać, gnić, chodzić, kaszléć; (nb. niektórzy słowa wyrażające działanie same w sobie, nie wywierane na nic innego, zowią także czynnemi, co jest niesłuszne jak z tego, tak i z innego względu, że te słowa nie mają nigdy bezpośrednio drugiego lub czwartego przypadku; trzeba też dodać, że niektóre słowa są raz czynne, drugi raz nijakie, ze względu na znaczenie działania rzeczywistego lub tylko ruchu); c) = zaimkowe (słz.), [...] ; d) = posiłkowe, [...]; e) = rzeczowne, [...]; f) Słów biernych w języku polskim nie ma; [...] Co do określenia czynności lub stanu oznaczonego powyżéj, wszystkie słowa dzielą się na: a) niedokonane (nd.), [...]; b) = dokonane (dk.), [...]; c) = jednotliwe (jednt.), [...]; d) = częstotliwe (częst.), [...]. Wszystkie słowa odmieniają się przez tryby, czasy, rodzaje, osoby i liczby [...]. Z powodu odmian, [...] nieosobistemi; [...], nieforemnemi; [...], ułomnemi.

Słowa zaś nieprzechodnie czyli nijakie (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani też nie przechodzącą na żaden drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?

[...] Lecz są czynności i działaniá jistót wyráżane słowami, które nie przechodzą wprost na jinne przedmioty [...]. Słowa wyráżające takowe działania nazywámy nieprzechodnemi (intransitiva); takiemi są powyższe słowa [...] i tym podobne, które zaliczają niektórzy gramatycy do słów nijakich. [...] Lecz ściśle rzecz biorąc, słowa nijakie oznaczają stán jistoty jakiéj [...]. Názwa ta słowo nijakie (verbum neutrum) powstała w dziedzinie gramatyki łacińskiego języka, w którym każde słowo czynne przechodne má odpowiednią sobie formę bierną [...].

Słowo nijakie nie pokazuje czynności, ale raczéj jakieś zachowanie się osób lub rzeczy bezwzględnie do drugich, i nie ma żadnego przedmiotu działania.

Słowa nijakie czyli nieprzechodnie oznaczają stan albo działanie podmiotu, które odbywa się w nim samym i nie ma ruchu zewnętrznego, czyli nie przechodzi na przedmiot uboczny […].

SŁOWA zaś NIEPRZECHODNIE czyli NIJAKIE (verba intransitiva, neutra), jak wiać, stać, spać, być, leżeć [...] wyrażają czynność nijaką, ani bierną ani téż nie przechodzącą na żaden taki drugi przedmiot, któryby stał na pytanie kogo? co?

Otrzymała mowa nasza z jednéj strony takie słowa, jak leżeć, siedzieć, z drugiéj jak łożyć, sadzić. W braku lepszego wyrazu, będę nazywał tu pierwsze po prostu NIJAKIMI, drugie KAUZATYWNYMI. Słowa powyższe nijakie wyrażają stan, jako skutek bezpośredni czynności.

P. Jak się dzielą słowa co do wewnętrznego swego znaczenia? O. Słowa dzielą się na: czynne, nijakie, zaimkowe, zwrotne, dokonane, niedokonane, częstotliwe i bierne. [...] P. Co to jest słowo nijakie? czyli nieprzechodnie? O. Słowo nijakie, jest to słowo, które również oznacza czynność, ale ta czynność nie przechodzi na żaden inny przedmiot, a zatem słowo nijakie nie odpowiada na pytanie kogo? co? np. kwitnąć, lecieć.

Słowa bywają: a) czynne przechodnie, kiedy oznaczają czynność, przechodzącą na kogo lub na co, np. chwalę (brata), kocham (matkę), ganię (leniwca) [...]; c) nijakie, kiedy oznaczają byt, stan lub czynność, która do niczego się nie odnosi, np.: Bóg jest, wiatr wieje, deszcz pada, obraz wisi, zegar idzie, dziecię śpi [...].

Słowo wyraża czynność lub stan pewnej osoby lub rzeczy; np. czytam, niesiesz, strzeże, płynie, rośnie, leży, i t. d. Stąd dwa główne działy słów: 1) słowa wyrażające czynność, jak np. czytać, nieść, [...] i te nazywamy czynnemi, 2) słowa wyrażające stan istoty jakiej, jak np. rosnąć, stać, siedzieć, leżeć, spać, odpoczywać, świecić, schnąć, więdnąć, gasnąć, i t. p. i te noszą nazwę słów nijakich.

Nijaki [...] 6. gram. Słowo nijakie = wyrażające stan położenie lub czynność nieprzechodzące na inny przedmiot [...]

Słowa nijakie wyrażają stan istoty, o której mowa, np.: siedzę, śpi, schnie, gasną, gnije, zmarły, wierzymy. Słowa nijakie wypowiadają nie to, co osoba lub rzecz jakaś czyni, ale to, co 'się z nią dzieje.

Podmiot jest objektem czynności cudzej; czynność wtedy jest wyrażona w stronie biernej: jestem wezwany = ktoś mię wezwał. Znaczenie strony biernej zbliża się do znaczenia stanu, a różnica między niemi polega na tem, że pojęcie stanu nie wiąże się w naszem myśleniu z pojęciem sprawcy tego stanu np. kwiat więdnie. Niektórzy takie słowa, wyrażające stan, nazywają [słowami] nijakiemi.