Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

modus
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: modi, modi verborum, modos
Język: łaciński
Dział: Morfologia (współcześnie)

Cytaty

DonGl/1542, s. 206

Modus – naznaczenie, obyczaj; indicativus – ukazujący, skazujący, coniunctivus – słączający, optativus – żądający, imperativus – rozkazujący, infinitivus – niezgraniczony, niezagraniczony.

Bart/1544 , t. II, s. 52

JISTNY [...] impersonalis <modus> Krom person, impersonale verbum co żadną a jistna personę ukazuje modus verbi impersonalis, verte contra tres cartas RN (k. tyt.); modus verbi impersonalis Krom person, co żadną a jistną personę ukazuje RN (wykl. przednia).

Bart/1544 , t. III, s. 151

OZNACZENIE gram. Oznaczenie, Obyczaj modus RN (wykl. przednia);[...] {vide Calepi} R t8. Zob. NAZNACZENIE.

DonCul/1560, s. [46] ([46]-[47]) Definicja

Qualitas verborum in quo est? In modis et in formis. Modi qui sunt? Indicativus, ut lego, imperativus, ut lege. Optativus, ut utinam legerem. Coniunctivus, ut cum legam. Infinitivus, ut legere. Impersonale, ut legitur.

Stat/1568, s. [108]

MODI. Indicativus, Miłuię. Imperativus, Miłuy. Optativus, Bodaybych miłował. Subiunctivus, Gdybych miłował vel Jeslibym. Infinitivus, Miłowáć. Potentialis, Rzekłby/Robiłby/ Uczyłby.

Mora/1592, s. 167 L4r [171] Definicja

Quid est Modus? Est inclinatio animi, varios eius affectus, [id est, motus,] exprimens.

[Co to jest tryb? To tendencja umysłu, wyrażająca różne jego nastroje [tj. poruszenia].]
Don/1595, s. [40] ([40-41])

Jákość słow w czym jest? w obyczájách i w postáwách. Obyczáje ktore są? Ukázujący jáko cztę. Roskázujący jáko czci. Żądájący jáko obych czedł. Złączájący jáko gdy cztę. Nieográniczony jáko czcić. Krom osob jáko czci się. Wyobráżenia słow wiele są? cztery.

Qualitas verborum in quo est? in modis et in formis. Modi qui sunt? Indicativus ut lego. Imperativus ut lege. Optativus ut utinam legerem. Coniunctivus ut cum legam. Infinitivus ut legere. Impersonalis ut legitur. Formae verborum quot sunt? quatuor.

Vol/1612, s. [58]

Modi quot sunt? Sex: indicativus, imperativus, optativus, potentialis, subiunctivus et infinitivus.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 480 (480-481) Definicja

Modi verborum apud Grammaticos, sunt Coniugationum formae, quae varias hominum voluntates & affectus exprimunt. Inclinationes quoque vocat Priscian. Diomed. τὰς ἐγκλίσεις [tàs egklíseis]. Sunt autem praecipui modi quinque Prisci. Diomed. Carisio. Indicativus, Imperativus, Optativus, Subiunctivus, Infinitivus. His addunt Caris. Diomed. Promissivum, sed hunc à futuro Indicativi non differre ait Cledoni. Item Impersonalem, quem Cledoni. sparsum ait per omnes modos. Alij item Gerundivum modum quem Servi. & Cledonius sub Participio includit. Diomed. autem eundem Participialem appellat. Idem Coniunctivum à Subiunctivo diversum facit, alij eundem. addit idem Percontativum ut Legisne? sed patet non esse diversum à vulgaribus, ut & Mandativum quem Verrepaeus addit, Imperativum esse constat. Concessivus modus apud Maxim. Victorin. quem Permissivum recentiores vocant, concessionem significat, & voce à Coniunctivo non differt. Potentialis denique Linacro Verrepaeo modus est qui potentiam, debitum vel voluntatem significat, & per Possum, Debeo, Volo, explicatur. Similis item est voce Coniunctivo excepto Futuro quod non in RO sed in RIM exit. Caeterum horum duorum postremorum usus elegantissimus est licet difficilior.

Men/1649, s. 56

Modos totidem habent quot Latini: indicativum, imperativum, optativum, subiunctivum, et infinitivum.

Don/1649, s. [32] Definicja

Qualitas verborum in quo est? In modis et in formis. Modi qui sunt? Indicativus ut lego: Imperativus ut lege: Optativus ut utinam legerem: Coniunctivus ut cum legam: Infinitivus ut legere. Impersonalis ut legitur.

Jákość słow w czy jest? W obyczáj[ách] i w postáwách. Obyczáje ktore są? Ukázujący jáko czytam: Rozkázujący jáko czytaj: Żądájący jáko obym czytał: Złączájący jáko gdy czytam: Nieograniczony jáko czytáć. Krom osob jáko czyta się.

Sty/1675, s. 62

DE MODIS. O Sposobách.

Sposoby są dwojakie Finitus skończony, ktory pewny czás osobę i liczbę znáczy, jáko Oro modlę się, Oriamo modlemy się, Oramo modliłem się, Oravamo modliliśmy się [...].

Infinitus nieskończony, ktory czás pewny, ále osobę niepewną, i liczbę znáczy, jáko: Parlare gadáć, Godere używáć, Scrivere pisáć.

Woy/1690, s. 67

Attributa verbi personalis [...] sunt octo: Genus, Coniugatio, Modus, Tempus, Numerus, Persona, Figura, Species.

Cell/1725, s. 38, 39 Definicja

Verbum, ma cztery Modos, Indicativum, Imperativum, Coiunctivum, Infinitivum: Z ktorych Indicativus z prostá pokazuje i ma wszytkie trzy Personas; Coniunctivus zaś (Subiunctivus) przez pewną Particulam przyłączony bywa, i tákoż ma trzy Personas. Imperativus rozkázuje, i dla tegoż nie ma pierwszej Persony. Infinitivus nie ma żadnej Persony, i dla tegoż názywa się Verbum Infinitum, inne záś Modi zowią się Verbum finitum.

Fook/1768, s. 64 (63-64)

Quoique l'infinitif n'ait ni le nombre, ni la Personne. Et qu'il ne marque pas ni la manière, ni un tems précis; il ne laisse pas cependant d'être, ou designer le tems present, le passé, ou le futur, quoique non précisement. Car lorsque je dis amare, aimer, je denote bien un temps present, mais non pas un tems précis, et determiné. Nous parlerons plus bas du futur. L'infinitif donc n'a ni nombre, ni Personne.

[...]

Chociaż Infinitivus nie ma ni liczby, nie osob, ani znaczy modum, ani tempus właściwie, jednak może się kłaść, lub oznaczać tempus praesens, praeteritum lub futurum chociaż nie praecisè. Albowiem gdy mowię amare, kochać, wyrażam czas teraźniejszy, ale niedeterminowany. Gdy mowię: Amavisse, kochać było, wyrażam tempus praeteritum, ale także niedeterminowany. O czasie przyszłym mowić wkrotce będziemy. Infinitivus więc niema ni liczby, ni osob.

Lub/1778, s. 77

Sposobów jest trzy (Modi tres): Skazujący (indicativus), пишу piszę... Rozkazujący (imperativus), пиши pisz... Nieskończony (infinitivus), писать pisać... Ządającego (optativus) i złączającego (et coniunctivus) Sposobow w Rossyjskim języku osobliwych nie ma

Lub/1778, s. 77 (76-77)

Słowa Rossyjskie sprzęgają się (coniugantur) przez sposoby (modos), czasy (tempora), liczby (numeros), osoby (personas) i rodzaje (et genera).

Mon/1780, s. 157 (157-158)

Modi verborum, sive conjugationum formae. Sposoby, czyli Tryby. Gramatyka Polska liczy ich tylko cztery, to jest 1. Modum indicativum, Sposob wskazujący, czyli oznajmujący. 2. modum imperativum, sposob rozkazujący. 3. modum optativum, sposob żądający. 4. modum infinitivum, sposob nieograniczony, czyli bezokoliczny. Łacińska ich więcej rachuje, jako to: modum Conjunctivum, Subjunctivum, Gerundivum, Potentialem etc.

Don/1795, s. [21]

Modi sunt septem. Sposobow jest siedm, [I]ndicativus, Ukazujący, Imperativus, Roska[z]ujący, Subjunctivus, Złączający, Optativus, Żądający, Potentialis, Mogący, Permissi[v]us, Dopuszczający, et Infinitivus, i Nieograniczony.

Szum/1809, s. 85

Wyrazy do dziewiątej części mowy należące odmieniają się, a to czworako:

1) Przez Tryby (Modus), np. czytać, czytam, czytaj, czytałbym.

2) Przez Czasy (Tempora), np. czytam, czytałem, czytałem był, będę czytał.

3) Przez Liczby (Numeros), np. czytam, czytamy [...].

Szum/1809, s. 232

Tryb, modus.

SkorM/1816, s. 57 (56-57)

[...] P. Adelung, zamiast tylu form przypadkowania, [...], i zamiast dziesięciu klas słów, a następnie dziesięciu form czasowania, przez wszystkie głosy (vox) i tryby (modus) jedną tylko ogólną formę czasowania podaje.

Gddk/1816, s. [219]

Verborum Modi. Słow tryby.

SkorM/1828, s. 167

Lecz pierwiastek ulega, podług wymagań czasów i Trybów (modus), przybieraniu rozmaitych przedników, przyrostków i zwrotów, [...].

Mał/1863, s. 137

Trybów (Modi) mamy w języku naszym w ogóle trzy; wszystkie mają to wspólnego pomiędzy sobą, że każdy z nich wyraża pewien odrębny stósunek czynności do podmiotu.

Malin/1869, s. 552 Definicja

O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].

Mał/1879, t. I, s. 265

TRYBÓW (Modi) mamy w języku naszym w ogóle trzy; wszystkie mają to wspólnego pomiędzy sobą, że każdy z nich wyraża pewien odrębny stósunek czynności do podmiotu.

Gaert/1927, s. 81

II. Formy słowotwórcze: 1. ★bezokolicznik (infinitivus); 2. ★imiesłów (participium) [...]; 3. ★tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego.

Powiązane terminy